YÊU THƯƠNG LÀ MỘT DẠNG HIỂU BIẾT  (Trong mục TRÊN THÁP CANH) RADHA BURNIER Bài viết tháng 8 năm 2009 Bản dịch www.thongthienhoc.com

 

Nhiều người trong thế giới Á Đông đã quan tâm sâu sắc tới vấn đề tự do cho con người. Không giống như nhiều con người hiện đại, người Á Đông không đồng nhất hóa tự do với việc có tiền, mua sắm đồ vật, đi du lịch tới một môi trường sống đặc thù v.v. . . Người Á Đông chú trọng tập trung vào tự do nội tâm, thoát khỏi mọi sự cưỡng chế bắt nguồn từ bên trong. Người hiện đại bị ám ảnh bởi ý tưởng được tự do với ngoại vật mà người ta giả định là khó chịu, còn Áo nghĩa thư (kinh điển được tôn kính bởi các tín đồ Ấn giáo và tín đồ khác) tuyên cáo rằng cả sự ràng buộc lẫn sự tự do đều ở bên trong chứ không ở bên ngoài. Chỉ khi nào cái trí vỡ lẽ ra rằng chính mình đã tạo ra những vấn đề mà mình phải đối phó, thì lúc bấy giờ nó mới hoàn toàn được tự do.

 Ở Á Đông người ta không dùng những từ đồng nghĩa chính xác dành cho tự do và một số từ tương cận khác nữa, nhưng thật khó tin rằng người ta chưa bao giờ nói tới hoặc nghĩ tới đề tài này. Một vài trường phái tư tưởng Á Đông có trọng tâm chú ý là điều có thể được dịch là sự xả thân, có lẽ nhắm tới mục đích lớn lao hơn là tự do. Đối với một số người xả thân có nghĩa là lòng sùng tín, tận tụy, đa cảm hoặc hiến tế cho một ảnh tượng thuộc thế giới vật lý hay do cái trí tạo ra, một điều gì đó mà chính mình đang thích thú. Nhưng xả thân nghĩa là buông bỏ cái bản ngã, vừa là vượt thoát khỏi những xiềng xích nội tâm và cũng vừa là con đường để thực chứng tinh thần. Người ta không thể thực sự thảo luận điều này bởi vì kẻ phàm phu không biết tới ý nghĩa của những từ ấy. Những người nào đã suy nghĩ về chúng có thể có một khái niệm hay ho hơn.

Theo tư tưởng Phật giáo thì trí tuệ tinh thần nghĩa là trí tuệ cấp cao nhất không tồn tại nếu không có từ bi. Theo quan điểm của các Phật tử thì từ bi và trí tuệ cấu thành minh triết. Nếu không có từ bi thì trí tuệ không mang tính tinh thần mà chỉ là trí năng, đôi khi chẳng khác gì một loại khôn lỏi hoặc một loại đa cảm.

Khi nói về tình thương, trong một bài thuyết trình Annie Besant có bảo rằng yêu thương là một dạng hiểu biết. Khi có tình thương - tình thương chân chính chứ không phải là cái thường chỉ là một sự luyến ái thoáng qua được gọi là tình yêu, thì ắt có thể thông hiểu được một điều gì đó vượt ngoài tầm trí năng. Lời lẽ của bà gợi ý rằng thông hiểu là hoàn toàn dung hợp với yêu thương.

 Nghe nói Đức Phật đã nêu rõ rằng tư tưởng về yêu thương làm ô nhiễm tâm trí, trong khi bản thân tình thương lại tẩy trược và làm nó thanh khiết. Thật vậy, Krishnamurti cũng nói rằng, điều này cho biết khi có hành động xuất phát từ tư tưởng thì không có tình thương. Trong quyển Bình luận về Cuộc đời ông bảo rằng cảm thức về thời gian và không gian, về ngăn cách và phiền não đều sinh ra qui trình tư tưởng, chỉ khi tư tưởng ngưng bặt thì mới có thể có yêu thương. Chúng ta chia chẻ mọi vật ra thành từng ngăn kín, đó là một trong những lý do khiến cho ta gây ra biết bao nhiêu đau khổ. Trên thế giới ta thấy có những thái độ dễ sợ, cái óc thực dụng, tàn nhẫn, không từ bi và vì vậy mới có một xã hội chấp nhận bạo lực, hung hăng, xâm lược.

Thế kỷ này có lẽ đáng chú ý khi coi mọi thứ - thú vật, cây cối, đất đai, con người - là những đối tượng thực dụng mà ta có thể khai thác ra từ đó một điều gì đấy hữu dụng để thỏa mãn lòng tham của mình. Mối quan hệ giữa người và người, chúng ta thường bị nhồi sọ chế định bởi các ham muốn kiếm chác được một điều gì đấy, có thể là một điều mang tính xúc động, chẳng hạn như an toàn hoặc những điều khác nữa. Chúng ta bám lấy mọi vật để có được một địa vị tốt hơn trong cuộc sống, để thỏa mãn xúc động và ta chụp giựt bất cứ thứ gì mình muốn từ những sinh linh khác, do đó ta mới chặt chẻ cây cối, tỉa tót chúng, định hình chúng, trồng chúng ở một nơi nào đấy tùy theo óc hoang tưởng của mình, dường như thể chúng không có quyền tăng trưởng theo ý thích của riêng mình.

Chúng ta dạy hàng triệu trẻ em ở trường học phải mổ xẻ đủ thứ tạo vật và thờ ơ lãnh đạm với những gì mình có thể cảm nhận được. Thế là ta trau dồi một thái độ ích kỷ, tàn nhẫn, và rồi ta lại nghĩ rằng xã hội nên trở thành bất bạo động và tốt đẹp. Liệu có thể được như vậy chăng? Liệu ta có thể chia chẻ cuộc sống sao cho nó tỏ ra vừa ích kỷ lại vừa yêu thương chăng? Nói cách khác, liệu ta có thể hoàn toàn tự do hành động tùy ý cũng như có được một xã hội tốt đẹp mà ta chắc chắn là đang cần thiết đấy không?

 

Lòng Khao khát bắt nguồn từ sự Dính mắc luyến ái

 

Đây chính là điều mà Đức Phật rao giảng. Ham muốn, khao khát mọi vật - trải nghiệm an toàn v.v. . .  đều tạo ra phiền não. Ngài không giải thích tỉ mỉ tình thương là gì, nhưng ngài giải thích lối sống của con người chính là nguyên nhân của việc thiếu vắng yêu thương.

Krishnamurti có khảo hướng khác hẳn nhưng cũng nhắm vào cái trạng thái tốt đẹp và yêu thương ấy. Ông thúc giục chúng ta hãy tìm ra điều gây ràng buộc chứ không phải là yêu thương chân chính, mà chỉ là sự đa cảm hoặc luyến ái với một con người đặc thù trong mối quan hệ tình cảm giữa người và người. Khi có một loại cảm xúc đa tình và cảm thấy mình phơi phới thông qua một người khác thì điều này cũng có thể dễ dàng trở mặt biến thành giận dữ, bất đắc chí hoặc độc ác. Ta có thể thấy nhiều trường hợp như thế trong đời thường, cái gọi là tình yêu biến thành hiềm khích rồi hận thù. Thế là điều mà ta gọi là tình yêu tạo ra nhiều biến chứng với một trạng thái xáo trộn trong nội tâm.

Krishnamurti có bảo rằng: ‘Điều chúng ta sắp làm là tìm ra giá trị của điều đã biết, quan sát điều đã biết. Khi ta quan sát nó một cách thuần túy, không lên án, thì cái trí được giải thoát điều đã biết. Chỉ lúc bấy giờ ta mới có thể biết tình yêu là gì’. Có lẽ sự trắc nghiệm là ở chỗ có cảm thức về sự mất mát, về sự cô đơn, về sự xáo trộn v.v . . . nếu không còn có thể chiếm hữu được nữa. Sự trắc nghiệm lớn lao là ở sự chết, khi cái chết đến mang lại cảm tưởng là mất mát mọi thứ.

Trong một tác phẩm bà Blavatsky có nói rằng: ‘Khi có tình yêu chân chính thì tuyệt nhiên không có cảm thức chia rẽ’. Người ta có thể quan sát chính mình và khảo sát xem liệu cảm thức riêng rẽ có thật sự tương thích với tình thương hay chăng hoặc cảm thức ấy xảy ra khi người ta muốn chiếm hữu. Khi có cảm tưởng rằng một người nào đó hết sức quan trọng còn những người khác thì không, liệu đó có thật sự là tình thương chăng hay đó chỉ là một dạng tự tư tự lợi? Liệu ta có bảo rằng sự thẩm định của mình cho thấy một số người là quan trọng, một số người đáng chú ý, còn những người khác không đáng chú ý? Liệu có tình thương chăng khi có sự bàn luận thuộc loại này.

Ở phương Đông theo truyền thống thì người ta bảo rằng cả năm kẻ thù chính yếu đều ở bên trong ta: ham muốn, giận dữ (kể cả sự bực bội, bất đắc chí v.v  . . .) tham lam, ngã mạn (tức kiêu căng), ghen tuông (hoặc ganh tị). Dĩ nhiên mỗi từ ngữ này đều có thể bao hàm nhiều từ ngữ khác vốn tương tự hoặc tương cận với nó và nếu ta quan sát bất kỳ từ ngữ nào thì ta cũng thấy rằng chúng dựa trên tư tưởng.

Ham muốn chính là tư tưởng. Có lẽ ta biết rằng ham muốn không tồn tại khi ta trải nghiệm một điều gì đó dễ chịu. Ta có thể ăn một điều gì đó ngọt ngào thơm tho và nếu người ta không thể cảm nhận được sự ngọt ngào ấy một chút nào thì điều đó thật là thiếu tự nhiên. Nếu ta nhìn vào một điều gì đẹp đẽ mà không cảm nhận được vẻ đẹp của nó thì có điều gì đó bất ổn. Tư tưởng xuất hiện một khoảnh khắc sau đó khi ta nhớ lại cái cảm giác ngọt ngào hoặc vẻ đẹp, rồi phóng chiếu nó thêm nữa và tự nhủ: ‘Tôi sẽ có nó trở lại’. Cố nhiên qui trình này cứ tiếp diễn mãi. Theo Krishnaji thì cái qui trình di chuyển từ đây tới đó chính là thời gian. Việc bảo rằng ‘tôi muốn’ chính là thời gian. Thời gian là tư tưởng, là ham muốn, là việc gọi tên và chúng ta bị dính mắc vào đó bởi vì khi có cảm giác là một điều gì đó dễ chịu thì cái trí bám cứng lấy cảm giác đó trong trí nhớ; còn trong trường hợp ngược lại thì nó bảo điều gì đó khó chịu. Việc bám cứng lấy là nhờ có một từ ngữ hoặc một nhãn hiệu, sao cho toàn bộ qui trình này có liên quan tới thời gian, trí nhớ và sự ràng buộc.

Ấn Độ người ta bảo rằng tự nó có được không phải nhờ việc dán nhãn hiệu và xếp theo phạm trù v.v . . ., không phải do hình tướng ngụ ý là ảnh tượng. Mọi dạng thời gian này đều là việc không có tự do và tạo ra xung đột. Ham muốn của A và ham muốn của B cố nhiên là khác nhau. Ở điều mà một nhóm trong quốc gia này muốn, còn nhóm kia không muốn thì có sự xung đột và không có tự do. Khi không có sự ràng buộc ở bên trong thì không có sự xung đột, và có tự do. Trong mọi vấn đề này đều dính dáng tới vấn đề thẩm quyền: thẩm quyền của trí nhớ chính mình hoặc tư tưởng của chính mình. Những tư tưởng quá khứ có thể ngụ ý là tâm thức phải tuân chịu theo truyền thống và có thể bị nhúng chìm sâu trong đó. Mọi sự việc như thế đều gây ra một sự thổn thức từ bên trong.

Vậy là muốn hiểu được tự do phải thăm dò việc khảo sát những hình thức rất tinh vi này của sự cưỡng chế từ bên trong. Krishnamurti đã từng một lần bảo rằng tự do không phải là trốn thoát khỏi một điều gì đó hoặc là ở bên trong hoặc là ở bên ngoài. Nói cho đúng hơn thì đó là năng lực quan sát một cách thuần túy, khách quan, trung thực và rõ ràng. Muốn thật sự biết và tìm ra điều chưa biết thì rất cần có tự do để quan sát và thảo luận.

 

Một gia đình lớn

 

Ida là tên gọi dành cho hóa thạch được khám phá ở Messel gần Darmstad ở Đức, nghe đâu tương đương với Phiến đá Rosetta để tìm hiểu một giai đoạn bước ngoặt trong sự tiến hóa. Hóa thạch được bảo tồn rất phi thường và được tìm thấy trong một cái hố nơi người ta phát hiện được nhiều hóa thạch quan trọng khác, nhưng không hóa thạch nào kích động nhiều sự chú ý như hóa thạch này. Hóa thạch đặc thù này hầu như hoàn chỉnh và có thể là một mối liên kết cực kỳ quan trọng trong việc tìm hiểu những sự phát triển tiến hóa đã xảy ra. Xét theo biểu kiến thì bộ xương là của một giống như linh trưởng, cung cấp một mấu chốt cho điều mà Darwin gọi là sự tiến hóa và tự nhiên là có sự thú vị phi thường theo quan điểm khoa học. Lý thuyết tiến hóa do sự tuyển trạch tự nhiên về sau lại là sự sống sót của loài thích nghi nhất khi Darwin chọn dùng nó sau khi nghe thấy Herbert Spencer sử dụng.

Sự sống sót của loài thích nghi nhất trình bày bức tranh thường xuyên đấu đá, cạnh tranh, thoát khỏi nguy hiểm v.v. . . Theo Colin Tudge ông cũng đăng một bài báo ngắn trên Tuần san nhà Bảo Vệ bàn về đề tài này thì các chính trị gia và những người khác liến thoắng nói tới sự cạnh tranh là một điều tốt đẹp, bởi vì như vậy mới tự nhiên; đó là phù hợp với bức tranh trong trí của Darwin. Nhưng hóa thạch cũng gợi ý rằng mọi dân tộc và mọi tạo vật đều bắt nguồn từ cùng một nguồn gốc chung và vì thế có liên quan với nhau. Một số người thấy rằng ý tưởng này thật là đáng ghê tởm. Một số người mộ đạo thấy nó thật là báng bổ. Một số người khác lại không như vậy. Thánh Francis nói rằng loài động vật và loài thực vật là anh chị em của mình. Ý tưởng này được Darwin nhấn mạnh và giờ đây được Ida chứng minh thêm nữa, Tudge nhấn mạnh rằng mọi tạo vật sống trên trái đất đều có liên quan với nhau. Hơn nữa, nếu chúng ta đã từng một lần thừa nhận rằng các tạo vật mà ta vô tư lự dẹp qua một bên đều là bà con thân thuộc của ta, thì ta ắt đối xử với chúng khác đi. Điều này ắt hẳn là tốt đối với mọi sinh vật trên hành tinh. Đây chỉ là sự khởi đầu. Nhưng người ta muốn nghĩ rằng mình là ‘đặc biệt’.

 Ý tưởng mà Tudge ủng hộ chẳng có gì mới, bởi vì theo quan điểm của triết lý bất nhị thì thực tại chính là mọi sự sống mà ta biết và có lẽ cả những điều ta chưa biết đều bắt nguồn từ một nguồn gốc, từ sự thật vô hình, đúng thực đời đời. Vì thế cho nên bất kỳ ý tưởng nào đi ngược lại mệnh đề căn bản này đều sai và ắt chỉ mang lại sự phiền não cho con người. Đây không phải là chỗ để trình bày kiến thức về thuyết bất nhị, vì thế cho nên ta bằng lòng với sự thật căn bản mà nhiều người đã biết và chấp nhận.

Thông Thiên Học tức Minh triết của Thượng Đế vốn dựa trên sự thật nêu trên và những sự thật phụ thuộc khác; nó phải hướng dẫn và chỉ đạo ta thực chứng được sự thật này trong đời mình. Chúng ta càng theo dõi điều này một cách minh triết thì chúng ta càng ít chịu phiền não. Những người minh triết không bị phiền não cá nhân trong sinh hoạt, bởi vì họ biết chắc chắn về sự thật nhất như. Nhất như là điều mà mọi bậc đạo sư tinh thần quan trọng đều giảng dạy. Thỉnh thoảng nó được giảng dạy theo kiểu giúp cho người ta hiểu được bởi các đấng đã dẫn đầu về mặt tinh thần. Đây chính là ý nghĩa của việc người ta mở mắt ra thấy ánh sáng.

 

Chúng ta yêu thương Thượng Đế với tình thương của chính mình; biết được tình thương của Thượng Đế ắt làm cho ta thánh hóa.

Meister Eckhart