CHƯƠNG MƯỜI HAI VAI TRÒ THỂ BỒ ĐỀ TRONG ĐỜI SỐNG CHÚNG TA Trích quyển Self Culture Tác giả I. K. TAIMNI

 

 Trong một chương trước, đã trình bày đại cương các diễn trình tiến hóa mà chúng ta đã trải qua trước khi đến giai đoạn nhân loại hiện nay và các giai đoạn phát triển kế tiếp sắp xảy ra ở tương lai. Trong chương đó được cho biết rằng ở các giai đoạn thấp hơn giai đoạn nhân loại, trước khi mà tâm thức cá nhân được mở mang, sự tiến hóa chỉ được dìu dắt từ bên ngoài do các ngoại giới, và sự sống mang lấy nhiều hình dáng khác nhau không có khả năng hợp tác một cách ý thức với ngoại giới ấy. Sự xuất hiện của tâm thức cá nhân đánh dấu sự khai sinh linh hồn con người và sự cấu tạo Thể Nguyên Nhân; đến khi đó, sự sống dự phần trong công việc khai mở và phát triển của chính nó, mặc dầu thực sự ở những giai đoạn sơ khởi của sự tiến hóa nhân loại, sự ý thức hợp tác của linh hồn trong công việc phát triển của chính nó là trên danh nghĩa thôi, và cuộc tiến hóa phần lớn vẫn được dìu dắt từ bên ngoài. Chỉ khi nào linh hồn đi đến giai đoạn tiến triển già dặn khá nhiều, lúc đó nó mới có thể dự một phần hoạt động thông minh trong công việc phát triển riêng tư và hợp tác với những lực đó mà chúng vẫn luôn luôn ảnh hưởng mạnh vào nó theo chiều hướng của sự tiến hóa. Khi nó đến giai đoạn này, linh hồn đã phát triển được một tầm mức đáng kể những thể thấp và sẵn sàng để bắt đầu cuộc tiến hóa tâm linh của nó. Sự phát triển của Thể Bồ Đề đánh dấu bước đầu của giai đoạn đó trong công cuộc khai mở nội tâm của chúng ta để chúng ta liên kết với tâm linh, do đó những ai muốn hối thúc sự tiến triển đến các lý tưởng tâm linh cao cả nhứt của mình phải cố gắng hiểu qua vai trò của nguyên lý này liên hệ trong đời sống chúng ta.

Bồ Đề Tâm thay thế cho những biểu hiện riêng biệt của tâm thức đã xảy ra xuyên qua Thể Bồ Đề - cái thể ở liền sau Thể Nguyên Nhân, nếu chúng ta kể từ bên ngoài vào trung tâm con người mình – vì vậy, môi trường thể hiện của nó nằm vừa khít phía sau của cái trí, chẳng những là cái hạ trí cụ thể, mà cũng sau cái trí trừu tượng, trí này chuyển giao tiếp với các nguyên tắc tổng quát và hoạt động xuyên qua Thể Nguyên Nhân. Sự kiện này đủ để soi sáng tại sao các chức năng của Thể Bồ Đề vượt trên những chức năng của thể trí, và không thể xét đoán chúng với tiêu chuẩn của trí thông minh – những tiêu chuẩn này được con ngươi trí thức thông thường trong xã hội cho là chung cuộc và quyết định. Điều này cũng giải thích tại sao trí thông minh suông không có khả năng thấu hiểu các nhận thức tế nhị, bắt nguồn từ tâm thức Bồ Đề. Chỉ có tâm thức của Thể Niết Bàn (Atma) mới có thể bao gồm và vượt qua tâm thức Thể Bồ Đề, chính Niết Bàn là trung tâm điểm của sự sống chúng ta, phần cốt lõi chất chứa tất cả tiềm lực thiêng liêng của chúng ta.

Sau khi ghi chú vị trí của Thể Bồ Đề trong thể trạng chúng ta, bây giờ, trước hết hãy xem qua một nguyên tắc tổng quát mà chúng ta phải nhớ, khi xét đến sự biểu hiện của tâm thức ở các cõi giới khác nhau. Điều này sẽ làm các ý tưởng của chúng ta rõ ràng và chuẩn bị cho sự thấu hiểu các chức năng khác nhau của Bồ Đề Tâm trong đời sống chúng ta. Điểm mà chúng ta phải nhận định rõ ràng là sự khác biệt trong cách biểu hiện của tâm thức xuyên qua một thể, khi nó hoạt động ở tại cõi riêng biệt của nó, và khi các rung động thích ứng ấy được dời xuống một cõi thấp hơn và hoạt động xuyên qua một môi trường nặng trược hơn. Hãy lấy thí dụ hoạt động tâm thức ở cõi hạ thiên. Những rung động được phát sinh khi tâm thức hoạt động xuyên qua thể hạ trí được gọi là tư tưởng, nhưng có cả một thế giới khác biệt giữa các tư tưởng được thấy ở cõi riêng biệt của chúng xuyên qua những cơ quan của thể trí, so sánh với những gì các tư tưởng ấy diễn tả và xuất hiện xuyên qua môi trường nặng trược và thiếu co giãn của bộ óc vật chất,. Khi các tư tưởng được một nhà có thần nhãn nhận thức tại cõi riêng của nó, chúng nó được thấy như tạo lập một thế giới riêng tư của chúng đầy dẫy màu sắc và hình dáng thật đẹp đẽ, một thế giới mà các tôn giáo khác nhau của thế gian đã cố gắng một cách bất toàn mô tả bằng lời hình dung cõi Cực Lạc. Nhưng, các tư tưởng này khi được diễn tả xuyên qua bộ óc vật chất chúng ta và xuất hiện trong tâm thức hồng trần, mặc dầu hãy còn giữ lại một vài đặc điểm riêng biệt của chúng nhưng vẫn mất đi rất nhiều phẩm chất và uy lực riêng tư của chúng ở tại cõi riêng của các tư tưởng đó. Nơi đây, ở cõi riêng của chúng, chúng xuất hiện đích thật, trong khi ở cõi vật chất, chúng có tính mơ hồ và chủ quan. Cũng cứu xét như vậy ở cõi trung giới, những rung động của thể vía ở cõi riêng của nó gây ra hiện tượng gọi là tình cảm và dục vọng, và sinh ra tất cả mọi loại hình dáng và màu sắc. Ở cõi trung giới, những màu sắc và hình dáng này có một bản tánh khách quan và hợp thành một thế giới riêng biệt. Nhưng khi các rung động này đi xuống cõi vật chất và tìm cách biểu hiện xuyên qua bộ giao cảm thần kinh, chúng mất đi phần lớn các dặc điểm riêng tư, và không còn lại cái gì khác hơn là trạng thái tâm thức đặc biệt mà chúng ta diễn tả bằng từ “tình cảm”.

Những thí dụ này giúp chúng ta thấu hiểu sự khác biệt giữa sự sống ở cõi Bồ Đề, đúng như nó được sống ý thức trong cõi riêng tư của nó trong thể Anandamaya Kosha là tên Thể Bồ Đề, gọi theo Vedanta và với cũng sự sống ấy khi nó xuất hiện trong tâm thức vật chất của chúng ta, sau khi xuyên qua các thể trung gian xuống cõi trần. Khi một nhà Yogi trong cơn Đại Định nâng tâm thức đến cõi Bồ Đề sau khi vượt qua thể trí, y trở nên ý thức được một thế giới mới, dẫy đầy phúc lạc và hiểu biết, và nếu so sánh biển cả mênh mông đầy phúc lạc mà y đang hưởng với sự phúc lạc của cõi Thiên đàng thì miền này không có nghĩa lý gì cả. Từ ngữ trần gian không thể diễn tả niềm phúc lạc và sự hiểu biết thoát trần của cõi Bồ Đề và tất cả các vị Thần bí và nhà Tiên tri, dù họ chỉ có được một cái nhìn thoáng qua về cõi đó, đều thú nhận không thể thuật lại phần nào cái vẻ phúc lạc mà họ đã chứng kiến. Khi các rung động của cõi Bồ Đề được truyền xuống bộ óc vật chất, chúng mất đi phần lớn cường độ và hiện ra trong tâm thức vật chất rất yếu ớt, do sự truyền đạt xuyên qua các cõi trung gian. Như thế, sự nhận thức trực tiếp về tánh chất duy nhứt của Sự Sống ở cõi Bồ Đề trở nên một lòng trắc ẩn và một sự cảm thông tổng quát; cái nhìn trực tiếp vào Chân Lý trở nên một trực giác và sự hiểu biết về những sự thật của đời sống cao cả. Vì vậy, chúng ta thấy rằng khi chúng ta nghiên cứu về các biểu hiện của Bồ Đề Tâm trong tâm thức vật chất, chúng ta chỉ giao tiếp với những phản chiếu mờ nhạt của một vẻ huy hoàng không thể tả được, những tiếng dội yếu ớt của một điệu nhạc thiêng liêng bắt nguồn từ những phần tử bên trong và sâu thẳm của con người chúng ta.

Sau khi xem qua những điểm sơ khởi, bây giờ chúng ta có thể xét đến vấn đề chính trước mặt, là sự tìm hiểu càng nhiều càng tốt các chức năng của Thể Bồ Đề trong đời sống chúng ta với các giới hạn hiện nay của mình. Điểm thứ nhứt chúng ta nên ghi chú khi tìm hiểu vấn đề này là Bồ Đề Tâm có vẻ như một khả năng đa dạng (có nhiều chức năng khác nhau) chứ chẳng phải một khả năng đơn giản như nhiều người hình dung, vì họ không đi sâu vào các vấn đề liên quan đến tâm thức. Từ ngữ khả năng đa dạng có nghĩa là nó để cho tâm thức hoạt động dưới nhiều cách, ít nhất khi nhìn từ các cõi giới của trí tuệ nó có vẻ khác nhau, cái này sánh với cái kia. Có thể là ở cõi riêng của chúng, những cách biểu hiện khác nhau đó có thể là không hoàn toàn khác biệt nhau, nhưng nhìn chung xuyên qua lăng kính trí thông minh thì chúng hoàn toàn khác nhau. Chúng ta sẽ hiểu rõ nhất bản chất đa dạng này của chức năng Bồ Đề Tâm bằng cách xét xem trường hợp giống như thế của cái trí. Từ “trí” diễn tả nhiều việc rất phức tạp. Nó có nhiều khả năng như: lập luận, ghi nhớ, xét đoán, quan sát và lần lượt chúng xuất hiện, hết cái này sang cái kia trong diễn tiến tự nhiên của Cơ tiến hóa. Chúng ta có thể gọi tất cả các cách hoạt động khác nhau đó là chức năng của cái trí. Cũng giống như thế, có nhiều lối biểu hiện khác nhau  hay chức năng của Thể Bồ Đề. Những chức năng này phát triển lần hồi, cái trước cái sau với sự tiến hóa của thể Bồ Đề, như trường hợp các chức năng trí tuệ. Nếu chúng ta chỉ đồng hóa Bồ Đề Tâm với bất cứ một của các chức năng của nó, chúng ta chẳng những làm nó trở nên khó hiểu, mà lại còn dẫn dắt mình vào tất cả điều lộn xộn và mâu thuẫn nhau nữa. Nhiều người đọc qua quyển sách như Bhagavad Gita cảm thấy hoang mang chỉ vì không nắm vững điều đó. Đôi khi từ “Bồ Dề Tâm” được dùng với một nghĩa mà ở những trường hợp khác, nó có một ý nghĩa hoàn toàn khác biệt. Nếu chúng ta nhớ rằng ở tất cả trường hợp đó, mọi chức năng khác nhau của Bồ Đề Tâm được nói đến, như thế chúng ta sẽ dễ dàng hiểu được ý nghĩa của nó.

Bây giờ chúng ta hãy xem qua một số các chức năng khác nhau này, từng cái một, và cố gắng tìm hiểu chúng càng nhiều càng tốt, tùy theo khả năng chúng ta. Chúng ta được ví như đang có trước mặt một viên kim cương và lần lượt xoay quanh  các mặt khác nhau của nó. Mặc dầu những bề mặt này phản chiếu một số lượng ánh sáng khác nhau, biểu lộ những màu sắc khác nhau, chúng ta biết rằng viên kim cương ấy là một, và ánh sáng chiếu diệu từ nó cũng chỉ là một mà thôi.

Chúng ta hãy bắt đầu với chức năng giản dị nhứt của Bồ Đề Tâm, gọi là sự hiểu biết. Tâm lý học gia hiện đại cho rằng hiểu biết theo nghĩa thông thường của nó, là một chức năng của cái trí; nhưng thật sự nó là một chức năng của một nguyên lý kế tiếp và cao hơn, gọi là Bồ Đề Tâm. Cái trí chỉ làm công việc phối hợp và sắp xếp các cảm giác thu nhận từ một vật, xuyên qua các giác quan khác nhau, và tạo ra một hình ảnh hỗn hợp, nhưng chỉ trừ khi nào ánh sáng Bồ Đề Tâm rọi vào hình ảnh của nó chúng ta mới biết được vật đó. Nhiều lần, chúng ta đọc trong các sách nói về Yoga, cho biết cảm giác thu nhận từ thế giới bên ngoài xuyên qua các giác quan, được phản chiếu vào bên trong, trước hết đi đến cái trí, rồi từ cái trí đi đến Bồ Đề Tâm và sau rốt trình diện trước linh hồn (Jivatma) – cái Ngã bên trong. Nhiều người không biết gì sự phản chiếu này trong ý nghĩa của Bồ Đề Tâm. Nó là sự biến đổi hình ảnh của tư tưởng thành sự hiểu biết một vật biểu hiện bằng hình ảnh đó. Hạ trí cụ thể tự nó không thể hiểu được vật gì cả, trừ khi nào ánh sáng của Bồ Đề Tâm chiếu rọi xuyên qua hình ảnh trí tuệ. Theo Tâm Lý học Đông phương, cái trí hoạt động một cách máy móc và tự nó không có khả năng thấu hiểu cái gì cả. Vì thế, thấu hiểu các sự việc do cái trí trình bày trước tâm thức bên trong của cá nhân, là một của những chức năng sơ đẳng và đơn giản của Bồ Đề Tâm, và chức năng này đã hiện diện ngay từ ở buổi đầu, ngay khi Thể Bồ Đề vẫn còn thô sơ.

Theo thứ tự, chức năng kế tiếp để phát triển và củng cố phần nào liên hệ với cái trước, là chức năng theo cách nói thông thường được gọi là trí thông minh – không phải là trí thức, mà là trí thông minh – chúng ta dễ lầm lộn cái này với cái kia, nhưng cả hai khác nhau, mặc dầu khó mà nhận định sự khác biệt đó. Một cách mơ hồ, chúng ta nhận thức sự khác biệt giữa một nhà trí thức và một người thông minh. Nhà trí thức có một cái trí phát triển nhiều, biết nhiều sự việc và có thể thực hiện, một cách hữu hiệu và dễ dàng những hoạt động trí tuệ khác biệt. Người thông minh có khả năng thấu hiểu ý nghĩa và hàm ý của sự hiểu biết một cách dễ dàng. Y đã trích lọc sự hiểu biết và các kinh nghiệm thu thập và đạt được cái cốt tủy tinh vi gọi là Minh Triết. Y có thể nhận thức sự việc đúng với sự thật, đúng với cách chúng là như thế nào. Thấy được sự việc đúng với sự thật, có lẽ là đặc tính quan trong nhứt của trí thông minh. Tất cả mọi người chúng ta đều có dịp thấy nhiều người, họ rất là trí thức nhưng kém thông minh, thường xuyên không nhận thức dược ý nghĩa thật sự của sự việc và hoàn cảnh. Hai cuộc chiến tranh thế giới là các bài học khách quan đáng chú ý của sự khác biệt giữa trí thức và thông minh, và cho chúng ta thấy bộ mặt tàn nhẫn của những gì mà trí thức có thể làm, khi nó không được thấm nhuần sự thông minh. Sự khác biệt giữa trí thức và thông minh là do nơi hai thứ bắt nguồn từ hai nơi khác nhau: trí thức phát sinh từ cái trí, còn thông minh phát sinh từ nguyên lý tâm linh cao hơn, gọi là Thể Bồ Đề.

Sau khi xem qua các chức năng sơ đẳng, nhưng ít được biết đến này của Bồ Đề Tâm, bây giờ chúng ta có thể đi dến những chức năng khác, sẽ phát triển trong những giai đoạn sau này của cuộc tiến hóa của nó. Một trong những chức năng đó được gọi là Phân Biện, hay Viveka, theo từ Phạn Ngữ. Chúng ta thường đọc trong các sách Yoga và những đề tài liên hệ, nói rằng không có sự phát triển của tánh Phân Biện (Viveka) thì không thể bước chân trên con đường Đạo. Có thể nói đó là A. B. C. của đời sống tâm linh. Vậy tánh Phân Biện là khả năng gì? Tổng quát, nó được định rõ như là sự phân biện giữa điều chân và điều giả, nhưng tôi nghĩ rằng chúng ta sẽ có một ý niệm đúng hơn, nếu cho là khả năng nhìn đời và các vấn đề của nó, đúng với bộ mặt thật của nó. Chúng ta đang sống trong thế giới của ảo ảnh, mặc dầu không ý thức điều đó chút nào cả. Khi chúng ta bắt đầu thức tỉnh về phương diện tâm linh, lần hồi chúng ta tỏ ra ý thức các ảo ảnh đó, sự thức tỉnh về phương diện tâm linh và sự bắt đầu thấy các ảo ảnh như là ảo ảnh, từng cái một, đó là tánh phân biện hay Viveka. Mặc dù tánh phân biện thường được kể như là khác biệt với trí thông minh, tuy nhiên nếu chúng ta khảo sát kỹ lưỡng sự việc, chúng ta sẽ thấy rằng phân biện chỉ là hình thức phát triển hơn, một sự mở rộng thêm của trí thông minh – hay đó là trí thông minh hoạt động ở một mức cao hơn. Khi ánh sáng Bồ Đề tâm soi rọi vào các vấn đề thông thường trong đời sống hằng ngày, đó là trí thông minh. Khi nó làm sáng tỏ những vấn đề thâm sâu hơn và căn bản hơn của đời sống, và vạch rõ các ảo ảnh, đó là tánh phân biện. Đó là sự khác biệt về mức độ và phạm vi của hành động.

Có một ý kiến quan trọng theo sau sự liên hệ này giữa trí thông minh và tánh phân biện (Viveak): trên thực tế, trong đời sống tâm linh, chúng ta cần sự thông minh, càng thật nhiều thông minh hơn là đời sống bình thường của thế gian; người nào sống một đời sống hàng ngày không trật tự, tỏ ra thiếu thông minh trong các vấn đề của đời sống, đương nhiên sẽ khó mà thành công tốt đẹp trong đời sống tâm linh của y, là đời sống gian truân nhiều hơn, với những vấn đề khó khăn của nó. Cần phải nói lên lời cảnh cáo này, bởi vì một số đông người chí nguyện lầm tưởng rằng: khi họ bắt đầu sống đời sống tìm Chân Lý thì họ có thể không cần sử dụng trí thông minh nữa, bởi vì ân huệ của Thượng Đế sẽ ban mọi sự cần thiết cho họ dùng. Đây là một quan niệm thoải mái cho những ai muốn sống bám vào một thế giới tưởng tượng riêng của họ, chứ không chứng thực bằng kinh nghiệm của những người đã dấn thân vào cuộc phiêu lưu thiêng liêng và thật sự đã dự vào cuộc chiến đấu để chinh phục bản ngã thấp kém của mình, và đã phá tan những ảo ảnh của đời sống trong các cõi thấp.

Bây giờ chúng ta hãy xét đến một chức năng quan trọng khác của Bồ Đề Tâm, được gọi là khả năng nhận ra và thấu hiểu các sự thật của đời sống tâm linh. Chúng ta mới vừa thấy tánh phân biện hay Viveka – giúp chúng ta ý thức được các ảo ảnh của cuộc đời. Thực ra, đó chỉ là khía cạnh tiêu cực của một chức năng; khía cạnh tích cực của nó là trực tiếp nhận ra các sự thật của đời sống tâm linh, của sự chân đối lập với sự giả. Khi chúng ta mang một chiếc đèn vào trong bóng tối, chẳng những chúng ta xua đuổi bóng tối mà lại cũng đem vào ánh sáng. Cũng tương tợ, khi tánh phân biện thật sự được sinh ra; chẳng những chúng ta ý thức được những ảo ảnh của đời sống hằng ngày của mình, mà cũng bắt đầu có một cái nhìn thoáng qua vào những thực tại và sự thật mà các ảo ảnh này che đậy nữa.

Chính Bồ Đề Tâm chứ không phải cái trí là dụng cụ mang lại sự hiểu biết các sự thật tâm linh; sự kiện này thật là quan trọng và sẽ giải thích nhiều hiện tượng rất thường được thấy hằng ngày. Thí dụ như sự khác biệt lớn lao giữa các người khác nhau về cách đánh giá và am hiểu những sự thật của đời sống cao cả. Một số người, với một cách như bản năng, thấu hiểu các sự thật này, trong khi đối với một nhóm khác, chúng chỉ là những điều khó tin tưởng hoặc vô lý. Sự thấu hiểu này không phải do suy nghĩ, hoặc lý luận mà ra. Chính là năng khiếu Trực Giác – theo từ ngữ của khoa Tâm Lý Học Tây phương – để gọi khía cạnh này của Bồ Đề Tâm. Trực giác đã giúp con người ý thức được những sự thật này mà không cần phải đi ngang qua các tiến trình vụng về của lý luận, và đến khi nào trực giác được phát triển, con người mới có thể thấy được những sự thật này. Xưa kia, người ta cứ tưởng rằng chính tri thức là vị quan tòa tối hậu của các sự thật ấy, nhưng Tâm Lý Học Tây phương đã miễn cưỡng nhìn nhận sự hiện diện của một khả năng khác trong con người chúng ta, được gọi là trực giác.

Không chỉ những sự thật được nhìn ra chẳng cần dùng đến trí thức, mà lại còn có một sự khác biệt trong bản chất của sự hiểu biết do Bồ Đề Tâm mang lại. Sự hiểu biết này đứng vững vàng trên mặt đất, không thể nào bị các kinh nghiệm và tư tưởng luôn luôn đổi thay của cá nhân đó lay động, trong khi sự hiểu biết dựa một mình vào trí thức sẽ luôn luôn dễ dàng bị lôi quét đi, hoặc bị mất hiệu lực bởi ngờ vực và lo lắng. Ở mọi nơi, chúng ta gặp những người mà đức tin của họ đặt vào sự thật của đời sống cao cả, luôn luôn dao động. Hôm nay, họ là những người hiền lành đang sống hài hòa với môi trường xung quanh, và họ cảm thấy con người là thiêng liêng và mọi sự đều tốt đẹp ở thế gian này và Thượng Đế đang ngự trên trời. Ngày mai, bị va chạm vào một điều ở bên ngoài, như một bất công, hoặc bị một bạn hữu đối xử không lịch sự, là đức tin của họ đặt vào bản chất thiêng liêng của con người tan biến mất, và họ trở nên cay đắng và hoài nghi. Chỉ trừ khi nào ánh sáng của Bồ Đề Tâm chiếu rọi một cách liên tục xuyên qua các niềm tin vững chắc và đức tin của chúng ta, thì chừng đó chúng ta mới có thể đi xuyên qua đời sống, dẫm chân trên con đường tiến tới mục tiêu một cách không nản chí, không bị ảnh hưởng bởi các thăng trầm, các khó khăn, cho đến những sự ngược đãi mà chúng ta phải đương đầu.

 Tuy nhiên, chúng ta cần đề phòng, đừng vội nhìn các quan điểm vô lý, đôi khi khờ khạo của mình mà cho rằng đó là những tiếng thì thầm của trực giác. Tốt hơn hết, thà là giữ chặt mảnh đất vững chắc nhưng cằn cỗi của trí thức cho đến khi nào Bồ Đề Tâm của chúng ta phát triển đầy đủ, và hiến cho chúng ta một sự dìu dắt rõ ràng; thay vì say mê theo những thúc giục và mê tính dị đoan, thường dễ dàng sai lầm bởi những người đa cảm, cho đó là tiếng nói của Thượng Đế.

Bồ Đề Tâm chẳng những giúp chúng ta nhận ra được những sự thật của đời sống cao cả của mình, mà còn mang lại cho chúng ta một sự dìu dắt đáng tin cậy hơn hết. Trong đời sống thường ngày, mỗi ngày chúng ta phải đương đầu với những vấn đề khó khăn của đời sống và đôi khi lại là một vấn đề khó khăn nhứt khi quyết định mình sẽ phải hành động như thế nào. Trí thức mang lại cho chúng ta một số dữ kiện mà chúng ta có thể sử dụng để đi đến một quyết định, nhưng dữ kiện này không bao giờ đầy đủ vì ít khi chúng ta biết được tất cả các sự việc ở một hoàn cảnh nào đó. Ngoài ra, sự xét đoán của chúng ta có thể bị ảnh hưởng những quan điểm và những cảm tình đã có sẵn trước. Vì thế, mà không khi nào chúng ta chắc chắn rằng quyết định của mình đúng hay sai lầm. Vậy có cách nào để đi đến một quyết định đúng đắn về công việc của đời sống chúng ta? Vậy có cách nào để biết được làm sao hành động không sai lầm trước tất cả mọi hoàn cảnh? Có! Nhưng khả năng này chỉ có được bằng cách phát triển Bồ Đề Tâm ở bên trong chúng ta. Luôn luôn có một đường lối đúng đắn để làm mọi việc, và đường lối đúng này có nghĩa là: làm đúng công việc ở đúng thời gian và bằng những phương pháp đúng đắn, không đi ngang qua những tiến trình của lý luận. Bồ Đề Tâm sẽ không chỉ ra cho chúng ta những chi tiết để thực hành điều đó. Vấn đề đường lối và phương tiện sẽ do cái trí đảm nhận, nhưng nó sẽ chỉ cho chúng ta một cách tổng quát và đúng đắn những gì phải làm. Bản chất tâm linh của chúng ta càng được phát triển và ánh sáng rõ rệt của Bồ Đề Tâm soi rọi không ngừng xuyên qua trí chúng ta, thì chúng ta cũng có thể sống mỗi phút giây của ngày đúng như là nó phải được sống – nghĩa là hài hòa trọn vẹn với Ý Chí Thiêng Liêng.

Chúng ta vừa thấy rằng Bồ Đề Tâm là dụng cụ dùng để nhận thức ra những sự thật tâm linh, nhưng để dễ hiểu hơn có thể minh họa trong các sự thật này một trường hợp và chỉ dẫn cách nó xuất hiện thế nào ở tâm thức vật chất thấp. Hãy lấy thí dụ về điểm duy nhứt của sự Sống. Ở trần gian này, trong các cõi thấp, vì bị ảo ảnh làm mờ mắt, chúng ta thấy mình riêng rẽ với những người khác. Chúng ta đồng hóa mình với các thể của mình, các quyền lợi của chúng ta dường như va chạm với nhau và vì thế mà chúng ta tranh đấu, chà đạp đồng loại của mình để đạt những mục đích cá nhân chia rẽ. Nhưng ở trường hợp một số người, ở nhiều trình độ khác nhau, dù bề ngoài đa dạng và quyền lợi mâu thuẫn, họ vẫn đang lần hồi phát triển một tâm thức huynh đệ, một niềm thông cảm với tất cả sinh vật. Những người ấy không thể cảm thấy sung sướng với những toại nguyện của các mong muốn cá nhân, và bản chất nội tâm của họ từ khước mọi bằng lòng cho đến chừng nào những ước muốn của kẻ khác ở xung quanh họ cũng được thỏa mãn nữa. Khi thấy kẻ khác đau khổ, phần nào họ cũng nghe đau khổ; và khi nhìn thấy sự tàn nhẫn, họ sẵn sàng nhảy tới giúp đỡ người anh em bị bạc đãi. Sự thông cảm thành thật và sâu đậm lo cho niềm phúc lạc kẻ khác, không nên bị lầm lộn với những ý niệm lý tưởng huynh đệ suông chỉ ở lĩnh vực trí thức thôi. Sau này, chúng ta sẽ thấy trong thế giới tân tiến hiện nay, những quan điểm trí thức nẩy nở, dưới hình thức sự xung đột kinh khủng nhất và được hợp tác với một bản chất ác tâm và tàn nhẫn hết sức dã man.

Vậy, từ đâu nảy sinh niềm cảm thông thật sự và mối liên hệ thắm thiết với tất cả mọi sinh vật như thế? Không phải từ tri thức, vì chính nó là nguồn gốc tất cả khuynh hướng chia rẽ và ích kỷ. Sự thật là khi Thể Bồ Đề phát triển khả quan và Chân Ngã nhận thức tánh chất duy nhứt của Sự Sống ở cõi Bồ Đề thì sự hiểu biết này lần hồi xâm nhập vào trong tâm thức thấp hơn và xuất hiện dưới hình thức thông cảm và trìu mến đối với tất cả mọi sinh vật, hai đức tánh thường là đặc tánh của tất cả các Thánh nhân và Hiền Triết. Ở trường hợp những linh hồn non nớt, mà Thể Bồ Đề chưa nẩy nở đầy đủ và tánh chất duy nhứt của Sự Sống này chưa được nhận thức ở cõi trên, tự nhiên, cảm giác duy nhứt đó và sự thông cảm không có, và tánh ích kỷ độc ác vẫn là phương cách biểu hiện bình thường của họ trong đời sống. Sự duy nhứt của Sự Sống này được nhận thức ở cõi thấp tùy thuộc ở hai nhân tố. Thứ nhứt, là mức độ mà Chân Ngã ý thức ở các cõi cao và Thể Bồ Đề được phát triển. Thứ nhì, là sự giao thông giữa các phần thấp và phần cao được khai mở và sự hiểu biết từ các cõi cao có thể xâm nhập xuống cái trí. Thể Bồ Đề có thể rất phát triển, cái nhìn từ các cõi cao có thể rõ ràng, nhưng sự giao thông giữa hai cõi thấp và cao lại có thể bị trở ngại, do tánh ích kỷ, nhỏ mọn và tâm trí trần tục của chúng ta; cho nên ánh sáng của thế giới cao đập vào các bờ vách của cái trí một cách vô hiệu quả, không thể đánh thức một ứng đáp cảm thông nào cả. Mặc dầu đang sống trong tâm thức rộng lớn của Thượng Đế ở các cõi cao, nhưng chúng ta vẫn không ý thức được bản chất thiêng liêng của mình ở các cõi thấp. Nếu cái nhìn duy nhứt này đã được trông thấy ở các cõi cao, thì cách đem nó đến các cõi thấp của cái trí là: hãy chủ trị cái trí, thực hiện sự thanh lọc nó để cho ánh sáng của cõi trên có thể chiếu sáng xuyên qua nó, không bị ngăn cản. Bởi vì, quả thật, Thể Thượng Trí là cái gương phản chiếu cái Trí Đại Đồng; cũng như thế ấy, Thể Bồ Đề là cái gương phản chiếu tâm thức của Sự Sống Đại Đồng tự tại trong thế giới biểu hiện và đang chiếu diệu với những mức độ khác nhau ở tất cả mọi sinh vật. Cái gương càng bóng láng, nó càng có khả năng phản chiếu Tâm Thức Đại Đồng này vào một cái trí thanh trong và hài hòa.

Từ các chức năng của Bồ Đề Tâm được xem xét trong các đoạn văn trước, chúng ta có thể có được một ít ý niệm về khả năng tâm linh này. Sự phát triển của nó báo trước cho sự khai mở bản chất thiêng liêng của chúng ta và ban cho chúng ta một la bàn, nhờ nó chúng ta có thể lướt qua những cơn sóng gió của cuộc đời và tiến đến bờ bến của sự giác ngộ. Một trong những chức năng này, như đã xem qua, là khả năng trực tiếp biết được các sự thật của tâm linh, không cần đi ngang qua các tiến trình suy luận của trí thức. Khi khả năng này hoạt động tích cực, tự nhiên con người nhận thức các sự thật tâm linh. Sự hiểu biết này không phải từ bên ngoài chuyển đến cho đương sự, mà cũng không phải từ những tiến trình của tư tưởng từ bên trong chuyển đến, nhưng được tuôn ra thoải mái bên trong tâm y như nước của một dòng suối. Y có thể không biết từ đâu nó đến, y có thể không có khả năng nối kết nó với những cái khác nhau, nhưng ở đó chắc chắn có loại hiểu biết này, nó không bao giờ có thể đến với sự hiểu biết đạt được qua tri thức. Phần đông những Thánh nhân và Hiền triết thỉnh thoảng xuất lộ trong thế giới đã không học với con người, không đạt được sự hiểu biết từ sách vở nhưng mà tỏ ra hiểu thấu những điều ẩn giấu bên trong những vấn đề cơ bản của cuộc đời đặt trên đầu trên vai của những người đương thời.

Có hai sự kiện chúng ta nên ghi nhớ về sự hiểu biết đến từ cõi Bồ Đề. Thứ nhất nó không là sự hiểu biết liên quan đến vấn đề thông thường đến từ bên trong lãnh vực trí tuệ. Tuy nhiên, một Thánh nhân giác ngộ có thể, nếu bạn đưa cho ông một vấn đề về phép tính vi phân hoặc hỏi một câu có liên quan đến máy móc của một động cơ ô tô, ông sẽ không thể giải đáp được trừ phi ông có thể học hỏi trước về vấn đề này. Việc thu nhận được sự hiểu biết chi tiết đối với những điều này là chức năng của cái  trí không phải của Bồ Đề Tâm, và ngay cả khi một người giác ngộ muốn biết một điều gì về những vấn đề này, ông phải chọn lựa phương cách thông thường để đạt sự hiểu biết trong lãnh vực riêng đó. Đúng vậy, ông có thể sở hữu những năng lực siêu nhiên làm cho sự thu nhận được hiểu biết như thế dễ dàng và đôi khi tức thời, nhưng những phương cách này còn trong lãnh vực của trí tuệ và ông phải sử dụng xuyên qua năng lực và khả năng của cái trí.

Sự hiểu biết xuyên qua Bồ Đề Tâm được liên hệ với đời sống và các vấn đề căn bản của nó, với những liên quan thuộc bản chất giữa các sự vật, được ví như một ánh sáng soi rọi vào sự sống bên trong và bên ngoài chúng ta. Bồ Đề Tâm cho chúng ta một nhận thức chính xác về cái phải và cái quấy, sự chân và sự giả, hiến cho chúng ta khả năng nhìn mọi vật đúng với phối cảnh và chính ngay bản chất của nó, nhưng nó không thể tránh né việc cần thiết sử dụng cái trí trong khi chúng ta đang sống trong những cõi giới thấp. Bởi thế chúng ta phải nhận định rõ rệt điều nên làm và điều phải tránh, biết rằng những điều đó là kết quả của sự khai mở khả năng ấy. Chúng ta không nên lầm lẫn Bồ Đề Tâm với lương tâm.

Sự kiện thứ nhì cần ghi chú với tâm thức Bồ Đề Tâm là tánh chất song phương của nó. Một mặt nó liên hệ với hiện tượng mà chúng ta kết hợp với trí thức và mặt khác, thì với hiện tượng kết hợp với cảm xúc. Khi thần lực của cõi này tuôn xuống cõi thấp, sự biểu hiện của nó tùy thuộc vào bản chất của cơ cấu xuyên qua đó nó hoạt động. Khi Bồ Đề Tâm phản chiếu vào lĩnh vực của trí thức, nó xuất hiện như là sự hiểu biết tâm linh. Khi nó phản chiếu vào lĩnh vực của tình cảm và hoạt động xuyên qua thể vía, nó xuất hiện như là hình thức tình thương tâm linh. Động lực vẫn là một, nhưng các biểu hiện của nó khác nhau, hay có vẻ khác nhau đối với chúng ta, tùy theo cơ cấu xuyên qua đó nó hoạt động. Trong lãnh vực khoa học vật chất, chúng ta rất quen thuộc với loại hiện tượng này, khi cũng một thứ lực tác động mà xuất hiện dưới nhiều hình thức khác nhau tùy theo cơ cấu xuyên qua đó nó hoạt động. Như cũng một luồng điện, khi đi ngang qua một bóng đèn thì cho ta ánh sáng, và khi đi ngang qua một lò sưởi thì cho ta sức nóng. Một cách tổng quát, khi tâm thức Bồ Đề bắt đầu khai mở trong một người có tánh khí dễ cảm xúc, nó hiện ra dưới hình thức một tình thương đậm đà, được gọi là lòng sùng tín (Bhakti); trong khi đối với một con người thuộc loại trí thức, nó có hình thức một cái nhìn trong sáng bao trùm lấy các vấn đề căn bản của tất cả sự sống. Khi mà tình thương hoặc sự hiểu biết trở nên sâu đậm, một trạng thái mới lần hồi xuất hiện trong tâm thức, một trạng thái đại để gọi là Minh Triết. Chính tánh chất song phương này của Bồ Đề Tâm cho phép chúng ta chọn lựa một trong hai con đường để thực hiện sự khai mở Bồ Đề Tâm ấy. Chúng ta có thể khai mở nó xuyên qua lòng sùng tín (Bhakti) – một hình thức tình thương nồng nhiệt, tự hiến dâng trọn vẹn cho đối tượng mình tôn thờ - hoặc xuyên qua tánh phân biện – một hình thức trí thông minh sâu sắc có thể xuyên thủng qua các ảo ảnh của trí tuệ, và giao tiếp với sự sống nằm vượt xa hơn cái trí. Đương nhiên điều này không có nghĩa là, hoặc tình thương hoặc trí thông minh, một mình nó có đủ khả năng thành công; nhưng ở giai đoạn đầu, một trong những trạng thái ấy của tâm thức sẽ nổi bật để sau rốt hòa vào trong một trạng thái tâm thức, không phải của thuần tình thương, hay của thuần trí thông minh, mà là một tổng hợp của cả hai.

Bồ Đề Tâm còn có một tánh chất song phương ở một ý nghĩa khác nữa. Khi xem qua chức năng của Bồ Đề Tâm vừa rồi, chúng ta thấy chức năng của Bồ Đề Tâm có thể gọi là nhận thức. Chức năng này được dùng trong công việc nhận thức những sự việc, với cái “biết” theo nghĩa tâm linh. Nó cũng có thể được gọi là chức năng thụ động, tương ứng với chức năng của các Jnanendriyas (giác quan) trong lĩnh vực thể trí. Ngay cả trong sự biểu hiện của nó ở hình thức tình thương tâm linh, chức năng này phần lớn là  nhận thức, bởi vì tình thương thiêng liêng  tùy thuộc vào sự nhận thức trực tiếp hay gián tiếp của tính chất duy nhất của Sự Sống. Nhưng Bồ Đề Tâm cũng có một chức năng tích cực tương ứng với các Karmendriyas (cơ quan tác động) trong lĩnh vực cái trí. Chức năng này liên hệ với vai trò của Bồ Đề Tâm, được sử dụng như một dụng cụ của Atma và tiếp sinh lực cho cái trí. Chức năng này thường bị bỏ quên, nhưng một sự nghiên cứu về tâm lý học Yoga cho thấy rằng chức năng tích cực này cũng quan trọng như chức năng nhận thức. Bồ Đề Tâm được biết như là Vahan của Vishnu, và Vishnu chẳng những là Tâm Thức Đại Đồng bao trùm mọi vật trong Cái Nhìn Thiêng Liêng của Ngài, mà còn là vị ban thần lực, vị Bảo trì và Thống trị thế gian mà Ngài đảm trách. Ở trường hợp của Chơn Thần, chức năng song đôi này được sử dụng xuyên qua Thể Bồ Đề hoạt động ở cõi Bồ Đề và cõi Thượng giới. Do bởi chức năng song đôi này của Bồ Đề Tâm mà trường hợp của Minh Triết thật sự “thấu ngộ” Chơn Lý và “sống” với Sự Sống không thể phân chia được.