TRI THỨC CHÂN CHÍNH

 

Diệu Đế đầu tiên trong Tứ Diệu Đế mà Đức Phật dạy đó là Khổ Đế. Trên đời này có nhiều điều khoái lạc và nhiều điều đẹp đẽ. Nhưng ẩn bên dưới khoái lạc và sự đẹp đẽ đó lại là sự đau khổ. Đau khổ này có bản chất lưỡng bội, một là tanha, nghĩa là ham muốn, thèm khát, thèm thuồng những vật hữu hình và vô hình, và hai là vô minh (avidya) không biết rõ. Vì đau khổ là nền tảng của khoái lạc cho nên khoái lạc thật phù du và dễ dàng biến thành đau khổ, buồn chán, bứt rứt v.v . . .

Nói chung, ta nghĩ rằng bất hạnh là do hoàn cảnh hoặc do người khác gây ra, tức là do một điều gì đó ở bên ngoài bản thân ta, nhưng thật ra không phải như vậy. Nguyên nhân của bất hạnh là cái trí cứ thèm khát mọi chuyện và không biết rõ bản chất thực của mọi chuyện ấy. Thèm khát và vô minh là hai khía cạnh của cùng một tình huống. Chỉ vì vô minh (không biết rõ) về bản chất của sự sống cho nên ta mới thèm khát. Người nào sống trong sự thật thì không ham muốn bởi vì sự thật vốn phong phú và viên mãn đến nỗi người ấy không cần mưu tìm tới bất cứ thứ nào khác. Vì thế cho nên thật quan trọng khi khảo sát bản chất của vô minh và tri thức do ta thường có ý niệm sai lầm về cả hai thứ nêu trên.

Tri thức theo nghĩa thông thường của thuật ngữ này tức kiến thức về những sự vật ngoại giới không thể làm giảm bớt hoặc dịu bớt sự ham muốn. Một người có kiến thức uyên bác vẫn có thể có nhiều tham vọng, dâm dục và nhỏ nhen. Nhưng ở đâu có tri thức chân chính thì ở đó không có sự thèm khát. Vì thế cho nên việc trắc nghiệm sự hiểu biết của người ta vốn ở chỗ liệu y có thể giải thoát khỏi tanha và avidya hay chăng. Nếu việc nghiên cứu giáo huấn tinh thần không giúp y giải thoát được chúng thì giáo huấn có gì đó trục trặc hoặc cách mà y thuyết giải giáo huấn là trục trặc.

Tri thức chân chính trong khi không mang tính giáo điều lại có tính chắc chắn. Chân lý vốn tự nó đã hiển nhiên rồi và minh bạch. Nó không cần lập luận và sự hậu thuẫn từ bên ngoài, ai biết thì ắt biết rồi. Chỉ kẻ nào không chắc chắn thì mới cần người khác hậu thuẫn cho đức tin của mình. Y thích trích dẫn thẩm quyền và dựa dẫm thẩm quyền. Y có tính giáo điều khi thuyết giải các kinh điển và những tác phẩm khác bởi vì quan điểm của y không thể dựa trên giá trị cố hữu của những tác phẩm ấy. Y càng không chắc chắn bao nhiêu thì y lại càng quả quyết bấy nhiêu bởi vì y e rằng quan điểm của mình ắt bị lung lay. Y cứ khăng khăng lập đi lập lại, ngoan cố, cãi lý.

Các bậc đạo sư chân chính đều không mang tính giáo điều bởi vì các ngài biết sự thật. Các ngài không cần áp đặt ý kiến của mình hoặc vỗ ngực xưng tên, bởi vì sự thật vốn bao trùm tất cả và vượt ngoài vòng thời gian cho nên đến đúng lúc sẽ được chứng minh.

Khi Chúa Giêsu Kitô và Đức Phật giảng đạo trên trần thế, các ngài không có những viên chức quan hệ quần chúng để sắp xếp những cuộc họp báo. Nhưng giáo huấn của các ngài đi tận vào tâm khảm của những người biết lắng nghe, và đến lượt những người này lại truyền đạt giáo huấn ấy cho người khác. Thế là giống như Ngọn lửa Thế vận hội, thông điệp ấy được truyền đi và giáo huấn được truyền bá. Đó là sức mạnh của Sự thật.

Tri thức chân chính mang lại một ý thức không bám víu.

Trong sinh hoạt hàng ngày có nhiều chuyện chẳng quan trọng bao nhiêu mà chúng ta lại gán cho chúng tầm quan trọng lớn lao. Thế nhưng chúng ta không giáp mặt đúng đắn với chúng. Các đáp ứng của ta đối với những diễn biến trong sinh hoạt hàng ngày và nhất là đối với những người khác thường quá mù quáng và máy móc, thế nhưng đó là những trắc nghiệm quý báu về tính tình của ta. Nếu một người bỏ sót không mời ta tham dự một lễ lạc thì ta ắt đáp ứng ra sao? Nếu ta quyết định chơi trò ăn miếng trả miếng thì điều đó có nghĩa là chúng ta không nhận ra được có một sự trắc nghiệm. Bất cứ chuyện gì cho dù nhỏ mọn đến đâu đi chăng nữa cũng có thể dạy ta một ý thức chính xác về các giá trị hoặc nó có thể khiến ta bất hạnh. Nó có thể phá hoại một mối quan hệ và đưa tới một sự hiềm khích được duy trì trong nhiều năm dài. Nhưng khi có tri thức chân chính ta không bị xáo trộn bởi những diễn biến nhỏ nhen vì chúng ta nhận ra đó là những trắc nghiệm mà ta có thể xử trí một cách thông minh. Nếu khi giáp mặt với một sự trắc nghiệm như thế tâm trí vẫn vững tin, kiên định và không phản ứng thì ta có thể chắc chắn rằng xét cho cùng thì tri thức của ta là tri thức chân thực.

Trí thức chân chính tự nhiên và tự phát mang lại một sự tịch lặng sâu sắc nội tâm trong đó những xúc cảm, tư tưởng và phấn đấu vốn thuộc về phàm ngã đều giảm đi và mất quyền lực.

Mọi tôn giáo đều nhấn mạnh tới cách ứng xử đúng đắn bởi vì các hoạt động quen thuộc đối với phàm ngã đều làm cho ta mù quáng trước Sự thật. Lừa đảo, chiếm đoạt, ngã mạn, tham vọng, ganh tị và nhiều biểu hiện khác của phàm ngã nhỏ nhen đều gây thiệt hại cho sự khám phá tinh thần. Mặt khác, tri thức tinh thần có nền tảng là sự xả thân và quên mình.

Tri thức tinh thần có phẩm chất là không thể sai lầm, thế nhưng nó vẫn mang lại quyền lực bởi vì nó có thể truyền đạt ở một mức độ vô hình sâu sắc hơn. Những lời lẽ của người minh triết thốt ra chủ yếu khiến cho người nghe đạt tới một tình trạng chú tâm đến mức y có thể tiếp nhận được sự truyền thông tâm truyền tâm này.

Như vậy tri thức tinh thần có đặc trưng không liên kết với điều mà ta thường gọi là kiến thức. Hầu hết chúng ta đều tự lừa gạt mình bằng cách nghĩ rằng chúng ta có kiến thức trong khi thực ra chúng ta lại vô minh. Việc không có khả năng đáp ứng với cuộc sống một cách bình thản, với tâm yêu thương tử tế, sự khiêm tốn và lòng tốt biểu thị một trạng thái vô minh, đến lượt nó tạo ra sự thèm khát các sự vật, địa vị, danh vọng và mọi thứ bất tận. Vô minh như thế là sự phiền não lớn nhất của con người.

 Bản thân sự chết không phải là một nguyên nhân của đau khổ. Phiền não là ở chỗ không hiểu được ý nghĩa của sống và chết. Việc mất một người, một địa vị, đồ vật, danh dự, tạo ra sự xáo trộn và chống đối, ác ý, bởi vì ta không hiểu được chủ đích và bản chất của hiện tồn cùng với những định luật chi phối nó. Việc thiếu hiểu biết mới là đau khổ chứ không phải bản thân sự mất mát.

 Muốn thoát khỏi vô minh ta phải học cách sống tự do trong mọi trắc nghiệm nho nhỏ vốn  vô vàn trong sinh hoạt hàng ngày. Một cuộc trắc nghiệm nhỏ có thể kết thúc bằng một sự thất bại lớn lao hoặc có thể giúp cho ta hiểu biết thêm nhiều. Nó tùy thuộc vào việc ta tỉnh thức và có trách nhiệm như thế nào. Vô minh chính là không chịu trách nhiệm về điều xảy ra. Đau khổ của ta không xuất phát từ bất kỳ tác nhân bên ngoài nào. Ta ắt minh triết hơn khi xem xét bản thân để coi những đáp ứng và hành động chúng ta trục trặc ở chỗ nào.

 

-----------------------------------