THỬ  LÒNG (Chuyện Phật thử lòng Thái Tử  Djêta) Phóng tác theo bài “ L’épreuve” của Bà Aimée Blech NGUYỄN THỊ HAI

 

THỬ  LÒNG

Vui thay! sáng lạng cả trời!

Hoa Đàm đã nở rạng ngời khắp nơi

Đại Từ Đức Phật ra đời,

Đem thuyền Bác Nhã độ người trầm luân

Thiều quang chói lọi cõi Trần,

Hỡi ai có biết Hồng Ân gần kề?

Ca đi: “Ánh sáng đã về!”

 

        Tiếng hát trong thanh ấy, dường như ở tận cõi trời xa đưa lại, bay lạc trong gió thoáng, lanh lãnh dội từ rừng nầy sang rừng nọ, từ non cao đến động thẳm, từ biển cả đến đồng bằng. Chẳng chỗ nào mà không nghe cái nhạc điệu thần tiên ấy.

        Từng đàn bướm, cánh vàng, xanh, đỏ, tím, bay liệng nhởn nhơ, rập rền trên cành hoa thắm; từng đàn chim non lăng líu ở vỉa hè, từng đàn sóc xinh tươi, ranh mảnh rượt bắt nhau lẹ làng trên cành cổ thụ, cả thảy đều chuyền nhau cái tin mừng qua kẻ lá. Rồi tiếng nhạc điệu du dương, tiếng âm thanh dìu dặt, ở mấy tầng không, vang động những làn sóng điệu của bể trần: “Chúng sanh ơi! Đấng giải thoát đã đến rồi! Đi! Ta hãy cùng đi về phía Nam dãy núi Hy-Mã-Lap-Sơn để nhờ Ngài giác ngộ!” Tạo vật tưng bừng dường mới tái sanh. Bên trời sương mù đã tan hẳn. Vầng Thái Dương ẩn hiện sau áng mây thưa chiếu ánh sáng huy hoàng trong khoảng không gian trong tạnh. Lòng người như cảm thấy một điềm lành, một ánh sáng thiêng liêng để phá tan bóng tối của cõi đời. Những cành hoa sắp héo, bổng đổi màu tươi thắm, những vòm lá úa vàng bổng chuyển sang màu xanh biếc. Nhưng cái ảnh hưởng huyền diệu nhất của Anh Sáng nầy là nó biến đổi lòng người trong nháy mắt: con người cảm thấy mình tốt đẹp hơn và cao thượng hơn. Kẻ sát nhơn bổng ghê sợ bàn tay đẫm máu của mình, bèn ăn năn hối tiếc! Chị bán hàng đang cân thiếu bổng giật mình không dám gian lận nữa.  Người đang yếu mĩm cười trên giường bệnh, dứt hẳn tiếng rên than và nghe lòng mình ấm dịu, reo chảy một nguồn vui. Kẻ sắp lìa trần không còn sợ hãi, mà lại được an tĩnh và đầy hy vọng. Người giàu sang vương giả không còn thiết cảnh vào các ra đài, đâm ra chán nản mùi phú quí hồng trần, muốn tìm đường thiêng liêng để độ rổi thần hồn.

 

o      o

o

 

        Ngày hôm ấy, khi vầng ô vừa vừa gác non đoài, bóng hoàng hôn hiện giữa rừng sâu, rung động chập chờn trong làn gió lạnh. Rải rác ở cánh đồng cỏ lục vài ba chú nông phu với cặp bò vàng đi về phía chân đồi xanh biếc. Vài con én mài cánh trên đồng cỏ mướt. Giữa cảnh rừng hoang tịch mịch, thỉnh thoảng lại lặng chìm những tiếng chim muông rủ nhau về tổ. Ánh ráng chiều dịu dàng, sáng lạn, chảy láng lai trên những bức rèm thiên tạo giăng giữa lưng chừng núi tuyết! Gió  lành lạnh từ xa thổi đến, ngào ngạt hương thơm của trăm thứ hoa rừng, xen lẫn mùi ngọt dịu của trái chín muồi. Dưới cội Bồ Đề hùng vĩ, Đức Phật Thích Ca đang ngồi kiết dà, trầm tư mặc tưởng, chân xếp bằng, tay để trên gối, đầu ngay thẳng. Ngài bắt đầu tham thiền, yên lặng như pho tượng đá. Trong cõi âm u tịch mịch, hào quang Đức Phật túa sáng rực rỡ cõi trời và ân huệ của Ngài cũng ban ra khắp chốn. Thỉnh thoảng, một vài con sóc vàng nhảy lên vế Ngài, vài con bạch điểu xinh tươi, nghiêng đầu vào cánh tay Ngài như mong chờ mơn trớn. Cái không khí thiêng liêng tràn trề bác ái, khiến cho kẻ nào thiếu đức tin đi ngang qua đó cũng phải quỳ gối cúi đầu, kính phục, như những thú rừng hung dữ kia, mà khi đến gần Ngài cũng hóa ra hiền lành và kính sợ.

        Nhưng kìa, con nai cái đang nằm úm con dưới áo Ngài lại ngước mõm lên, ngửi trên không một cách lạ lùng, dường như có linh tánh, đoán trước sẽ xảy ra chuyện gì. Một tiếng động rập rần ở tận phương xa đưa lại. Rồi kế tiếng nện gót giày một cách vội vàng trên mặt đất rêu xanh, làm xào xạc cỏ cây, phá tan sự tĩnh mịch của cảnh rừng êm lặng.

        Kìa một toán quân rần rộ kéo đến mé rừng. Đi đầu là một thiếu niên anh tuấn, ăn mặc xuê xoan diễm lệ, đeo ngọc ngà châu báu khắp mình. Ra lịnh cho toán quân dừng bước, người thiếu niên ấy một mình xâm xâm đi lại Đức Phật. Trước vẻ uy nghiêm, an tĩnh và hiền lành của Đức Phật, chàng bổng khiếp sợ, vội vàng quỳ mọp xuống chân Ngài một hồi lâu. Khi đứng dậy, người thiếu niên ấy bèn chấp tay cúi đầu, hết sức cung kính. Trong khi đó, Đức Phật vẫn ngồi điềm nhiên như không có sự gì xảy đến. Nhưng trong cặp mắt Ngài nảy ra một tia sáng dịu dàng chứa chan vẻ từ bi, bác ái.

        Chàng thanh niên ấy nói: “Bạch Đức Thế Tôn con xin kính lạy Ngài. Con ở tận xứ xa, từ nước Cam-sa-ba (Kancamba) trải qua ngàn dặm xuyên sơn, mới tới đây. Con là Đông Cung Thái Tử Djêta, đến xin Ngài một chút ân lành. Đức Thế Tôn ơi! Từ khi con nghe đặng thinh danh Ngài, con không còn an nghỉ đặng nữa: cung điện nhà vua, kho vàng lẫm bạc, hoàng thân, quốc thích cho đến mỹ nữ cung phi nhan sắc tuyệt trần, cũng không làm cho con phỉ dạ. Cái bã đỉnh chung, mùi phú quí hết làm cho con say đắm nữa. Con muốn tìm cái gì cao thượng hơn, trường cửu hơn và thiêng liêng hơn. Lạy Đức Thế Tôn, con xin Ngài chỉ giáo cho con và thâu con làm đệ tử; ơn đức ấy ngàn năm con nguyền khắc cốt, ghi tâm.”

        Đức Phật vẫn điềm nhiên, trầm tĩnh, không thốt một lời nào. Ngài cứ nhìn Thái Tử một cách dịu dàng, hiền lành và thương xót. Thái Tử nói tiếp rằng: “Đức Thế Tôn ơi! Xin Ngài huệ cố chỉ dạy cho con rõ, xin Ngài hỉ xả cho con biết, con có xứng đáng cái đặc ân nầy chăng?

        Bạch Đức Thế Tôn! Từ thuở còn bé, con đã giữ mình tinh khiết, con tập làm lành, lánh dữ, thuận với luật Trời. Con giữ vẹn cang thường, luân lý, sớm công phu, chiều bái sám, hằng xem kinh sách trau mình. Những điều hành vi của con như thế, Ngài đã rõ lắm rồi. Vậy xin Ngài cho con sớm biết: con có đủ tư cách làm người đệ tử chăng?”

        Đức Phật chỉ đáp vỏn vẹn rằng:

“Không!”

        Thái Tử Djêta lấy làm thất vọng, buồn rầu bạch rằng:

        -- Lạy Đức Thế Tôn! Vậy con phải làm sao mới đặng? Con cúi lạy Ngài phán cho con rõ, con sẽ nguyện đem tất cả bình sanh, chí lực tuân theo, hầu được Ngài hạ cố thâu con làm đệ tử.

        -- Con tự tầm lấy . . . rồi con sẽ rõ.

        -- Ôi! Con biết tầm cái gì bây giờ?

        Hoàng Tử nói với một giọng đau thương, rung cảm vô ngằn! Nhưng Đức Phật vẫn giữ vẻ mặt điềm nhiên, lặng lẽ. . .

        Hoàng tử mới tiếp rằng:

        -- Bạch Đức Thế Tôn cao cả! Vậy thì để con tự tầm lấy. Có lẽ Ngài muốn thử lòng con?

        -- Đức Phật nói: “Phải”.

        -- Bạch Đức Thế Tôn, bao giờ Ngài cho phép con trở lại hầu Ngài nữa?

        -- Bảy trăng sau mùa mưa nầy.

        -- Thái Tử Djêta lặng lẽ mọp xuống một hồi lâu rồi mới từ từ đứng dậy, chậm rãi ra đi. Đoàn quân hộ tống khuất dạng trong đêm khuya; thanh khí nhẹ nhàng tỏa dần tứ phía. Mảnh trăng rằm treo lơ lửng trên những chóp núi cao đầy tuyết phủ. Những dòng ánh sáng trăng, màu sữa, chảy láng lai giữa không gian tịch mịch. Muôn sao nhấp nháng kết thành ngàn chuỗi hạt kim cương. . . Rừng đêm khuya lặng lẽ như tờ. Dưới cội Bồ Đề, Đức Phật vẫn mãi tham thiền, đưa tâm linh lên tận cõi Niết Bàn Cực lạc. Con nai cái hiền lành, tựa đầu bên gối Ngài lim dim đôi mắt.

 

o      o

o

 

        Bảy trăng vừa qua, ngày kỳ hẹn đã đến, cũng dưới cội Bồ Đề, cũng tại mé rừng hoang ấy, Đức Phật Thế Tôn đang chờ đợi.

        Mặt trời đã chen lặn, ửng đỏ một vùng phía Tây, rồi dần dần biến ra màu xám sậm. Từ phương Đông, mây đen kịch, nặng trĩu, đủ các hình kỳ quái, kéo đến mịt trời. Bổng chớp sáng nhoáng, sấm sét vang động, gió thổi mỗi lúc mỗi mạnh, cành cây oằn oại, lá cuốn bụi bay, cả thảy đều báo tin trận bảo to sắp đến. Thú rừng xôn xao rộn rực, tìm nơi ẩn trú. Chim từng đoàn bay núp dưới cội Bồ Đề, kêu líu lo, líu lít, ra dáng hãi hùng. Một con beo cái chui vào chơn Phật, điềm nhiên an tĩnh như không biết cảnh giông gió bên ngoài.

        Mưa bắt đầu tuôn xuống; nước chảy ào ào như lỡ núi, lỡ non, gió thổi kêu vi vút, xô ngã nhiều cây đại thọ! Thật là đáng khiếp! Nhưng cảnh bão bùng sấm sét hiểm nguy như thế không cưỡng chế đặng cái nghị lực bên trong. Đúng giờ kỳ hẹn, Thái Tử Djêta đã quì dưới chơn Phật rồi. Vì rét mướt, vì cảm động, Thái Tử lẳng lặng giây lâu mới bạch rằng: “Bạch Đức Thế Tôn, con đêm trông ngày đợi cái buổi hạnh phúc hôm nay. Đối với lòng con mong mỏi, thời gian qua rất chậm! Ôi! giờ phút thiêng liêng đã đến, sung sướng cho con biết chừng nào! Bạch Đức Thế Tôn, từ khi con vâng lịnh Ngài về nước, con rán dồi mài đạo đức; con giữ mình khiết bạch, chịu khổ hạnh nhiều bề; ăn không dám ăn no, ngủ không dám ngủ kỹ, để kiềm chế xác thân. Con buộc mình thức khuya, dậy sớm, tham thiền, sửa tánh để ăn năn sám hối. Vậy hôm nay Ngài có bằng lòng thâu con làm đệ tử chăng?”

        Đức Phật trả lời: “ Không!”.

        Vừa nghe lời vắn tắt nầy Djêta rất đổi kinh hoàng, nghẹn ngào, rưng rưng giọt lụy, vén vạt áo lên chùi với bao nỗi thất vọng! Hoàng Tử lẵng lặng một hồi lâu, mới lập cập bạch rằng:

        -- “ Kính lạy Đức Thế Tôn, xin Ngài mở lòng từ bi, bác ái, thương xót con, cho con hiểu tại làm sao con không được Ngài thâu nhận vào hàng môn đệ? Đức Thế Tôn ôi! xin Ngài giải rõ cho con nhờ.”

        Trong lúc  ấy,  con  beo  cái  ngửng đầu lên ngó Hoàng Tử mà hầm hừ. Đức Phật đưa tay ra vuốt ve nó. Lúc bấy giờ sấm sét đã dứt, mây tan, mưa tạnh. Cảnh vật trở lại êm đềm như cũ, tựa hồ để lắng nghe lời Phật dạy.

        -- “Ớ nầy Hoàng Tử cao quí ơi! Những sự thử lòng mà ta mong chờ ở con chẳng phải thuộc bên ngoài, mà chính thuộc về cõi tâm tình của con vậy. Ta chẳng phải biểu con bỏ vợ và cung phi mỹ nữ đâu. Ta chẳng phải biểu con ly gia, cắt ái để hủy bỏ cuộc đời xuân xanh, lạc thú của con đâu. Ta nào bắt con chịu khổ hạnh để ép mình trì giới. Không, không đâu. Ta không muốn con dứt bỏ những cái gì bên ngoài, trong khi tâm con còn vương vấn những cái không hay.

        Bởi kiếp xưa, con vụng đường tu, gây ra nghiệp chướng nặng nề, kiếp nầy tự nhiên con phải trả. . . Nhưng đến khi con đứng trước sự thử lòng khó khăn kia, thì con không có đủ nghị lực để thắng nó! Con đã sa ngã một cách sỉ nhục, ươn hèn mà con không hay!

        Vậy con hãy trở lại đền vua, cam chịu làm người đạo đức suông, chớ những cách hành thiện của con vừa kể đó không chứng tỏ rằng: con có đủ điều kiện để làm người đệ tử.”

        Nghe dứt mấy lời Phật nói, Hoàng Tử Djêta như bị sét đánh vào tai, vừa thảm đạm, vừa hổ ngươi mà bạch rằng: “Đức Thế Tôn ôi! Xin Ngài từ bi chỉ cho con rõ, con sa ngã về chỗ nào? Nói ra càng thêm thẹn cho con, nhưng con muốn biết đặng ăn năn sửa mình.”

        Đức Phật nói: “ Được, con hãy lắng tai nghe!

        Điều thứ nhứt. -- Con phẫn nộ khi người ta vu cáo con.

        Ớ nầy Hoàng Tử cao quí ơi! Con hãy nhớ lại, một khi kia, tại trào đình của phụ vương con, có người vu cáo con một chuyện để mưu đồ đoạt ngôi vị của con. Đó là một cuộc thử lòng đến cho con, coi con đối phó cách nào cho xứng đáng là người đệ tử Phật. Mà rồi con không bình tĩnh đợi chờ cái ánh sáng của chơn lý đến chứng tỏ kẻ ngay người gian, hoặc giả con cam chịu ô nhục, rước lấy sự vu oan một cách nhẫn nại và từ tâm, để trả cho rồi cái quả báo kiếp xưa mà con đà gây ra; trái lại con thối thoát. Con nhứt định minh oan cho được và con lại còn phát nộ lôi đình nữa. Đó là sự sa ngã thứ nhứt của con.

        Hoàng Tử Djêta xanh mặt đáp rằng:

        -- Bạch Đức Thế Tôn! Nếu con dè đó là nghiệp chướng tiền khiên, thì ắt con đã vui lòng cam chịu sự sỉ nhục ấy rồi! Nhưng vì con còn vô minh, phải có bổn phận minh oan, trước cứu danh giá cho mình, sau cho Hoàng tộc mình.

        Đức Phật nói:

        “ Ớ nầy Hoàng Tử! Người thiện nhân ở đời bao giờ cũng có quyền phản kháng và minh oan cho mình, khi mình bị vu cáo. Những kẻ tu hành muốn bước chân vào đường Đạo và muốn làm môn đồ nhà Phật, thì phải làm thinh cam chịu những nỗi bất công xảy đến riêng cho mình. Bởi vì kẻ nào sống với tinh thần rồi, thì những sự vật bên ngoài như danh giá, giàu sang, thế lực v.v. . không còn trọng đại nữa. Chúng nó chỉ có giá trị tương đối với đời sống tạm mà thôi. Con hãy tin chắc rằng: dưới trần nầy chẳng hề có sự ngẫu nhiên đâu. Ta sướng hay cực, ta được người thương hay bị người ghét, ta giàu sang hay hèn hạ đều do duyên lành hay quả xấu của ta đã gây ra nghiệp báo. Bởi vì Thiên Địa chí công và không bao giờ hữu nhân mà vô quả đặng. Người học Đạo nên đội, một cách lãnh đạm, cái mão vinh hoa hay ô nhục, và luôn luôn bình tĩnh, tâm không xáo động: chẳng khinh bên nào mà cũng chẳng trọng bên nào! Khi con bước chân vào đền vương giả, tâm con cũng phải giữ mực quân bình như con đến chốn lều tranh, vách đất. Con chớ vì ngoại cảnh mà khinh hay trọng.

        Hoàng Tử Djêta cúi đầu bái phục. Đức Phật nói tiếp rằng:

         Điều thứ hai. – Con sa ngã vì con ích kỷ; con ích kỷ trong tình thương. Con rất yêu mến một người bạn tên là Da-sa (Yachas) chẳng khác gì con; tình thương ấy là do nhân duyên kiếp trước tạo thành.

        Rồi một ngày kia, có một người lạ mặt tên là Ba-li-ca (Ballika) đến tại triều của Phụ Vương con, cậy Da-sa làm một việc. Ý con không muốn. Và khi người ấy xin kết nghĩa kim bằng với bạn con, con lại ghen tức. Đó là cơn dông tố xảy ra ở giữa lòng con, mà người ngoài đâu biết đặng? Đáng lẽ gì con phải có đủ can đảm để chống chõi lại tánh xấu của con, đáng lẽ gì con phải ôm lòng chịu lẽ loi và rán nhổ tận gốc những cỏ xấu đang xâm chiếm lòng con; đáng lẽ gì con phải thương Da-sa, vì Da-sa; chớ chẳng phải thương để chiếm lấy một mình; nhưng con lại đâm ra uất ức, buồn rầu. Con tìm thế ngăn cản không cho bạn con thân thiện với kẻ khác. Và từ đấy trong lòng con đã nhen nhuốm lửa phiền, ghen, hận! Đó là điều con sa ngã lần thứ nhì vậy.”

        -- “Bạch Đức Thế Tôn, sở dĩ con không muốn Ba-li-ca kết bạn với Da-sa, vì con biết y lợi dụng bạn con, y vì tư lợi, chớ chẳng phải vì tình thương. Con thầm nghĩ: con có bổn phận bảo hộ bạn con khỏi lâm vào cạm bẫy đó thôi.”

        Đức Phật trả lời:

        --“Ớ nầy Hoàng Tử cao quí ơi: Với tai phàm mắt thịt, với thất tình lục dục của con, con làm sao đoán người trúng đặng? Làm sao con dám quả quyết rằng: Ba-li-ca vì tư lợi?  Con ơi, con phải đề phòng những sắc tướng bên ngoài, nó gạt gẫm ngũ quan con làm cho con đã vô minh, càng thêm vô minh hơn nữa. Vả lại, người học Đạo nên biết người, mà không tìm thấy tật xấu của người, chỉ lưu ý đến tánh tốt mà thôi. Ví dầu con có đoán trúng đi nữa, thì cái tình tư lợi kia sẽ không vì thời gian mà đổi lại tình chân chánh hay sao?

        Hoàng Tử con ơi! người thiện nhơn ngoài xã hội có quyền bảo vệ tình yêu của họ, để cho họ thưởng thức đến mãn đời; chớ người đã xả thân cầu Đạo và muốn làm vị đệ tử Phật, Tiên, thì phải tập dứt bỏ cả mọi điều, cho chí tình yêu độc nhứt cũng vậy, và phải nhổ trong lòng mình những rễ nhuộm máu của sự ghen ghét và ích kỷ. Hơn nữa người ấy phải ôm chịu, không than van, phiền muộn, sự phản bội và bất trung của người thân yêu nhứt đời. Con ơi! chẳng phải người học Đạo nên diệt chữ thương như nhiều người lầm tưởng, mà trái lại nên mở lòng bác ái, yêu thương một cách vị tha không một mảy gì ích kỷ. Tình thương chân chánh là nấc thang đưa con đến Đài Minh Triết muôn đời.

        Hỡi Hoàng Tử! Những của tiền Phụ Vương con, những sự vui sướng về nhục dục không làm cho con ưa thích nữa: vì lẽ con đã tận hưởng rồi, con đâm ra chán ngán, chớ không phải công trạng gì đó mà con kể. Hoặc giả con muốn dứt bỏ cảnh phú quí để tôn mình hơn người, chớ có giá trị gì? Còn trước cái công đức vĩ đại nầy, mà duyên may đã đưa đến cho con, con lại thiếu can đảm, thiếu nghị lực để khoát trên thân con chiếc áo hy sanh thật sự, một mảnh chiến bào bác ái, cứ cho ra mãi mãi không trông mong hồi đáp.”

        Hoàng Tử Djêta cúi đầu hổ thẹn. Lời đanh thép huyền diệu của Đức Chí Tôn đi sâu vào tận đáy lòng, đánh thức Chơn Thần của Thái Tử.

        Thái Tử Djêta bèn bạch rằng:

        -- “Lạy Đức Thế Tôn, xin Ngài mở lòng bác ái giảng thêm cho con nghe nữa! Xin Ngài hãy làm cho con thêm thẹn nhục để con đượcthức tỉnh mà ăn năn những sự lạc lầm. Chiếc màn vô minh tợ đám mây mù đang phủ kín thần hồn con, làm cho con ở trong cảnh đen tối hơn giữa đêm khuya.”

        Đức Phật nói rằng:

        -- “Ớ Hoàng Tử cao quý ơi: Điều con sa ngã thứ ba là vì con thiếu lòng nhân ái.

        Nan-Đà (Nanda) một vị thứ phi của con đã làm nên tội trọng: vì tánh lăng loàn. Con không cảm xót sự ngây thơ khờ dại của nàng, con đành nhẫn tâm mạt sát, rồi xô đuổi ra khỏi Hoàng cung. Vô cùng tủi nhục, nàng van lơn, khóc lóc, lạy lục xin thứ tha mà con cũng đành nhắm mắt, trừng trị thẳng tay. Tại sao không mở rộng chút lòng nhơn, để khoan dung người tội lỗi? Biết đâu chừng trước sự cao thượng của con, trước dạ từ bi bác ái của con, con sẽ cảm hóa được nàng và sẽ đem nàng lại con đường ngay chánh?”

        Thái Tử bạch rằng:

        -- “Bạch Đức Thế Tôn, con biết làm cách nào hơn bây giờ?

        Nàng Nan-đà đã nhơ danh, xủ tiết: nếu con còn giữ nàng lại ngôi vị xưa, thì tự nhiên con bôi lọ danh giá của Hoàng gia và của con nữa. Nếu con cứ điềm nhiên trước sự lố lăng ấy, có phải là con làm bại hoại luân thường, đạo lý của xứ con chăng? Và như vậy có phải là con phản bội với tấm lòng trong sạch của con chăng?”

        Đức Phật nói:

        -- Hỡi Hoàng Tử Djêta! Ta phải cần lập lại với con nữa sao?

        Người thiện nhơn ở đời có thể nghĩ đến quyền lợi mình và tự do thưởng phạt cùng phán đoán theo lý trí mình. Nhưng người đã bước chơn vào đường Đạo rồi, thì không được xét xử ai và cứ tìm hiểu để mà tha thứ, chớ chẳng phải để mà kết án. Con chớ tưởng con là riêng biệt với kẻ điên cuồng, hay tội lỗi. Họ chính là con đó, mặc dầu còn ở hạng thấp kém hơn con. Nhưng nếu con nghĩ rằng: con không liên đới với một người hoặc một vật xấu khác, tức là con sẽ tạo ra một nghiệp quả, nó sẽ buộc con với vật đó hoặc người đó cho tới chừng nào con cảm thấy sự duy nhứt của vạn vật mới thôi. Con nên nhớ rằng: tội lỗi và nhục nhã của thế gian là tội lỗi và nhục nhã của con, bởi vì con vốn là một phần tử của thế gian. Nghiệp quả của con vốn dệt chặt với nghiệp quả chung của nhơn loại. Và trước khi con được giác ngộ, con phải trải qua mọi chỗ dơ, cũng như mọi chỗ sạch. Cái áo dơ mà bây giờ con gớm, có thể là cái áo của con bữa qua hoặc bữa mai. Và nếu con tỏ vẻ nhờm gớm, thì khi nó đặt lên vai con, nó sẽ siết chặt lấy con hơn nữa.

        Vậy người Đạo Đức thật sự bao giờ  cũng để ý tìm những lý do để châm chế và tha thứ, hơn là vạch lỗi người. Cái tâm họ chứa chan nguồn bác ái, từ bi, đối với nhơn loại nhiều hơn là những giọt nước trong biển cả, hơn là những hột cát trong đồng sa mạc.

        Sự thanh bạch là gì? – Chẳng qua là một cái đức đó thôi. Người tu hành không nên lấy sự thanh bạch làm nền Đạo của mình. Lắm khi sự thanh bạch làm trở ngại bước đường tinh thần của mình, nếu nó không đi đôi với tình bác ái, từ bi, và nó sẽ dẫn ta đi đến chỗ kiêu căng, tự phụ, đến chỗ lãnh đạm trước sự khổ của người đời. Như thế sự thanh bạch chỉ là cái bóng không hồn đó thôi. Nầy Hoàng Tử Djêta ơi! Trong khi nhàn hạ, con có bao giờ nhìn lên chót núi Hy-Mã-Lạp-Sơn lúc mặt trời chen lặn chăng? Con có thấy đảnh núi cao đầy tuyết phủ, sừng sựng giữa nền trời xanh biếc chăng? Núi thật oai nghiêm, hùng vĩ, nhưng tứ mùa lạnh ngắt như đồng! Ôi cái cảnh ấy quá tiêu sơ, lạnh lùng, ảm đạm! Nhưng khi ánh ráng chiều vừa ấm áp, vừa dịu dàng chiếu ngay vào, thì cái cảnh buồn tanh, não nuột kia, lại bổng hóa ra linh động, rực rỡ và đẹp đẽ phi phàm. Tạo vật trở nên mỹ tú, kỳ quan làm cho ta ngoạn mục và phơi phới tấm lòng.

        Sự thanh bạch mà thiếu lòng nhơn ái, thì có khác gì chót núi đầy tuyết phủ, lạnh lùng, lãnh đạm, trông tẻ ngắt như xác không hồn. Còn sự thanh bạch mà đi đôi với lòng bác ái, thì có khác gì cái suối thần, hễ chảy tới đâu là vạn vật hớn hở, vui mừng tới đó.”

        Thái Tử Djêta đem hết tinh thần nghe Phật giảng, không sót một lời nào. Trong lòng rất hỗ thẹn, ăn năn, cứ quì gối cúi đầu mà bạch rằng:

        -- “Lạy Đấng Chí Tôn! Con xin Ngài cho con cái đặc ân gặp Ngài một lần nữa, để con rán sửa mình cho hợp với lý Đạo. Bây giờ con đã biết làm cách nào cho Ngài vui lòng rồi.”

        Đức Phật từ bi, dịu dàng đáp:

        -- “Ta bằng lòng.”

        Đoạn Ngài nhìn Thái Tử Djêta với một nụ cười tươi dịu, chứa chan lòng bác ái. Cặp mắt hiền lành của Ngài bổng chói lên như ngôi tinh đẩu, lóng lánh, rạng ngời, sáng khắp cả rừng, làm cỏ hoa hớn hở, chim chóc líu lo giữa đêm khuya, như buổi bình minh vậy.

        Trời tối đen như mực, xa xa đoàn quân hộ giá đốt đuốc dẫn đàng, theo sau là Hoàng Tử Djêta, lê chân chậm rãi, trong trí còn văng vẳng lời vàng tiếng ngọc của Đức Từ Bi. Ra khỏi rừng thì trời đã hừng sáng. Hoàng Tử cùng đoàn tùy tùng đồng lên đường trở về nước Căn-săm-ba. Làn sương mờ đục đêm hôm đã tan dần trong không khí nhẹ. Nơi phương Đông một dãy mây hồng dợt, nằm ngang chân trời xanh nhạt, phút chốc lại lan rộng ra và đổi màu đỏ ra màu da cam. Rồi bỗng vụt biến sau những tia sáng rực rỡ, thành hình rẽ quạt: vầng ô đã mọc! Cảnh vật trở nên trong sáng tưng bừng với những màu tươi thắm, vang động những tiếng chim muông đón chào buổi sáng.

        Lúc bấy giờ trong chốn rừng xanh tĩnh mịch, dưới cội Bồ Đề, Đức Phật Thích Ca vẫn ngồi trầm tư mặc tưởng.

        Khi Hoàng Tử Djêta hồi trào, gặp lúc vua cha lâm bệnh nặng, Ngài lên cầm quyền thống trị: lấy sự công bình và nhân ái làm căn bản.

        Trước nhất Ngài ban tước lộc cho Da-Sa và Ba-li-Ca. Ngài truyền cất cho hai người hai cái cung điện đẹp đẽ khít nhau, cho đôi bạn được ở gần. Ngài lại sai người tìm vị thứ phi Nan-Đà rước về Hoàng cung ở với Ngài.

        Khi các vị cựu thần và tất cả triều đình hay tin Thái Tử Djêta phục chức nàng Nan-Đà, thì như bị sét đánh ngang tai, họ hết sức kinh ngạc; họ mới sỉ tiếu, dèm pha và khiển trách Ngài thậm tệ!

        Thái Tử Djêta còn ra lệnh giảm thuế cho dân, và thả tội nhân. Ngài bãi bỏ những sự dị đoan, mê tín. Tuy những sự cải cách, sửa sang việc nước được công bình và nhân ái, nhưng vì quá đột ngột nên Hoàng Tử không tránh khỏi lời dèm siểm của triều đình và dân chúng. Họ nói Ngài quá lạm quyền, bỏ chế độ quốc gia, phá hoại phong tục nước nhà, khuyến khích sự loạn luân vân vân . . .

        Hoàng Tử Djêta giả mắt ngơ, tai điếc, trầm tĩnh và yên lặng trước sự sỉ tiếu cũng như trước sư ngợi  khen. Ngài thấy mình đang phải trải qua cuộc thử lòng để tiến tới; bằng phản động lại, thì sẽ thất bại như mấy lần kia. Ngài nhớ rằng: “Nếu muốn đến chỗ toàn thắng thì trước nhất phải chịu lao khổ; mỗi mũi gai đâm vào chơn, làm rướm máu là mỗi lần bước kề ngôi vị thiêng liêng. Người muốn đi xa trên đường Đạo, thì phải làm chủ lòng mình và phải tìm trong thâm tâm cái gốc rễ của sự quấy, đặng diệt tận nó đi. Sự quấy cũng sống và đâm chồi mọc rễ trong tâm của người chơn tu cũng như trong tâm của bậc thường nhơn. Nếu ta không cương quyết, thì làm sao thắng nó đặng? Nó là một thứ cây cứ sống và cứ lớn mãi kiếp nầy qua kiếp nọ. Và nó chỉ đơm bông, khi nào con người đã thâu thập nhiều sự kinh nghiệm của muôn kiếp luân hồi. Vả lại, trong kinh cổ điển lại không có nói như vầy sao: “Gốc rễ của tật xấu mọc tận thâm tâm con người, nếu ta nhổ nó đi, thì tâm ta phải rướm máu, và đời sống của ta dường như tan rã! Nhưng đó là một cuộc thử lòng ta phải trải  qua. Nó có thể xảy ra ở nấc đầu hay cuối thang Minh Triết, để đưa ta đến con Đàng Sống Thật. Ta phải tập trung tất cả lực lượng của tâm hồn vào công việc đó mới đặng.”

        Trong khi Thái Tử Djêta thấy đặng cái Chơn lý vĩ đại nầy, thì có một phái bí mật lập ra để đánh đổ Ngài, do em ruột Ngài chủ mưu. Họ họp nhau để tìm mưu thần chước quỉ lật Ngài, đặng đem em Ngài lên thay thế. Họ phao vu rằng: “Hoàng Tử Djêta độc tài; những sự cải cách của Ngài sẽ làm cho nước Căn-săm-ba mắc phải vòng nước lửa, binh đao, và sẽ đi đến chỗ diệt vong. Họ lại còn phao rằng: “Thái Tử mê tín dị đoan nghe theo lời một vị ác tăng khét tiếng tại thành phố Kancambi làm cho nước nhà rối loạn, và đã bãi bỏ nhiều quốc luật, lưu truyền từ cổ chí kim, cốt ý để lập ra một cái tôn giáo phù thủy!”

        Người ta tuyên truyền như thế và cứ tuyên truyền mãi như thế để gây ác cảm trong lòng dân chúng. Rồi một ngày kia, Hoàng Tử Djêta lại nghe kẻ tâm phúc mách rằng: “Có một nhóm người định thích khách Ngài!” Cái tin sét đánh ấy không làm cho Ngài lo sợ và xao xuyến. Ngài vẫn an tĩnh như thường, trong lòng cứ tưởng niệm đến Đấng Từ Bi. Nhưng tốp quân hầu trung tín của Ngài sốt sắng hộ giá cho Ngài ngày đêm không ngớt.

        Một khi kia, Hoàng Tử Djêta vừa bước chơn ra khỏi Hoàng cung, thì có một người cầm dao nhảy tới, toan thích khách Ngài. Người ấy là Arada thuộc dòng Kshattryas. Ngài hô lên, thị thần ào tới, bắt trói đặng thủ phạm.

        Hoàng Tử Djêta mới bảo dẫn tên sát nhơn đến trước mặt Ngài.

        Vừa thấy Hoàng Tử, Arada hoảng sợ, mặt tái xanh.

        Hoàng Tử bình tĩnh hỏi rằng:

        -- Này Arada ! Tại sao nhà ngươi muốn giết ta?

        --  Bởi vì tôi thấy Ngài là một mối hại cho nước. Ngài phá hoại luân thường đạo lý. Ngài muốn hủy bỏ phong tục thiêng-liêng của nước nhà, và đem lại cho chúng tôi những sự cải cách nguy hiểm, có thể đưa xứ sở đến chỗ diệt vong! Tôi phải giết Ngài để trừ hậu hoạn mai sau.

        Hoàng tử Djêta nhìn kẻ sát nhơn với cặp mắt chứa chan tình thương xót. Ngài nghĩ: “Arada phạm tội chỉ vì mê tín mà thôi.”

        Đoạn Ngài day qua đám quân hộ giá mà rằng: “Ớ các khanh! Các khanh có nhận thấy kẻ sát nhơn nầy còn chút điểm lương tâm chăng? Vậy các khanh hãy mở trói thả nó ra.” Các quan hộ giá đều chưng hửng, nhưng không dám cãi lịnh.

        Rồi Thái Tử nói tiếp với một giọng oai nghiêm như vầy: “Bây giờ đây, các khanh hãy lui ra, để một mình ta với nó nói chuyện mà thôi.”

        Trước sự cương quyết ấy, đoàn hộ giá rất kinh ngạc; nhưng bất đắc dĩ phải riu ríu lui ra xa, không dám ngó ngoái lại. Cả thảy đều phập phồng lo sợ cho tánh mạng của Hoàng Tử không cùng.

        Arada ngạc nhiên và không còn hoảng sợ nữa. Y khoanh tay, ưởn ngực, nhìn chòng chọc vào mắt Thái Tử như muốn khiêu khích. Không để ý đến cử chỉ khinh thị ấy, Djêta bước lại gần, nhẹ nhàng để tay lên vai y, lẳng lặng nhìn y trân trối. Trong cặp mắt Ngài chứa biết bao là từ bi, bác ái, và sẵn sàng tha thứ các tội lỗi. Ngài càng nhìn, càng thầm nghĩ:

        “Người đời cũng vì sự tư kỷ mà gây ra lắm điều tội lỗi. Bậc tu hành hay để mắt tìm cái nguyên nhân của sự tội lỗi để tha thứ, chớ không chịu tìm cái tội lỗi để trách phạt. Mọi việc xảy ra dưới trần nầy đều có nguyên nhân cả. Ngày nay người hung dữ với ta, muốn tận sát ta, biết đâu kiếp trước ta chẳng hung dữ với người, muốn tận sát người ? Trời Đất chí ư công bình, lưới Trời tuy thưa mà mũi kim dễ lọt được nào. Tội nghiệp thay cho kẻ làm ác! Vì vô minh mà kiếp sau phải chịu muôn vàn đau đớn.” Rồi một tình thương không bờ bến chiếm cả tâm hồn Thái Tử, và lan cùng vạn vật, một sự ước muốn được cứu độ chúng sanh đến đỗi tâm trí Ngài đã thoát ra ngoài bản thể. Thình lình Thái Tử Djêta tiếp xúc một cái cảm giác mới lạ và phi thường, dường như Đức Phật – mà Ngài đã âm thầm gọi là Đấng Tôn Sư – đã ban ân, bố hóa Ngài được minh tâm, kiến tánh, biết rõ điều quá khứ vị lai . . .

        Nhãn quang bực tỏ chốc thời, Ngài thấy được kiếp trước của Arada vốn là một tướng sĩ hung tàn, bạo ngược, tạo ra biết bao quả nặng. Rồi ngày nay, cũng vì sự vô minh mà nó phải lầm lạc như thế nầy! Nếu ta lấy oán mà báo oán thì biết bao giờ oán nọ mới tiêu! Ta phải lấy ân mà đáp oán, thì oán kia mới dứt .

        Ôi! Tội nghiệp thay cho Arada!

        Chớp mắt, Hoàng Tử Djêta không còn thấy Arada nữa; Ngài lại thấy hiện ra tại chỗ Arada đứng, một cõi Hồng trần với vô số sinh linh đang mê man, lăn lóc trong cảnh lầm than đau khổ! Chúng sanh vì vô minh mà phải mắc vào bánh xe luân hồi, mãi sanh rồi tử, tử rồi sanh, chịu biết bao lần khổ não, đớn đau. Khi vào các ra đài, lúc lên xe xuống ngựa, khi làm kẻ cùng đinh, tàn tật, lúc đội lốt nữ nhi, khi làm người nam tử . . . Mà mỗi kiếp luân hồi đều đem lại sự đau khổ, nhưng con người luôn luôn muốn đầu thai, chịu sự đau khổ; mà sự đau khổ là cái kết quả của sự ham muốn vậy. [1](1) 

        Than ôi! Đời là bể hoạn. Nghĩ đến thân phù thế mà đau, có khác gì bọt trong bể khổ, bèo ngoài bến mê! Tội nghiệp thay cho nhơn loại, đang oằn oại dưới màn vô minh, mảng đắm đuối theo mùi tục lụy, chớ nào dè:

        Phú quí tợ môn tiền tuyết!

        Công danh như thảo thượng sương!

        Hỡi thế giới đau khổ !Hỡi nhơn loại đang dãy dụa trong lưới đau thương  của cuộc đời ! Ta đã thấy và đã nghe hơi thở hấp hối của trần gian! Ôi! đời vẫn là thế, mà sao chính ta đây cũng đã say đắm với những khoái lạc huyền hoặc của chợ đời?

        Người hiểu rõ cơ trời, thì cho cõi trần chẳng khác giấc mộng huỳnh lương, nên không tranh giành cấu xé vì bã vinh hoa, phú quí. Phải chi mọi người đều biết thương yêu lẫn nhau, như tình huynh đệ thì đâu có sự thống khổ nầy? Nếu biết chúng sanh vốn một gốc mà ra, và là huynh đệ với nhau, thì đâu có cảnh nồi da xáo thịt? 

        Suy nghĩ đến đây, Thái Tử Djêta cảm thấy trong lòng tràn ngập một mối yêu thương tha thiết! . . . Ngài muốn dang tay siết chặt loài người vào lòng đang thổn thức của Ngài, mong đem tánh mạng và tinh thần với một tình thương vô tận mà ấp ủ, vuốt ve, những kẻ tội lỗi, rầu đau! . . . Ngài muốn hy sanh cái gì cao quí của lòng mình để đưa người trần tục lên một nấc thang Tiến Hoá. . .

        Đến đây Thái Tử Djêta bổng trở lại thực tế, dường như chợt tỉnh, sau một giấc mộng phi thường. . . rồi dòm lại thấy Arada gục đầu kinh khủng. Ngài bèn nói một cách thiết yếu rằng:

        -- “Anh ơi !. . . Tôi không biết nói gì hơn là, anh và tôi vốn thật là anh em với nhau, cùng chung một Đấng Cha Lành. Tôi thương anh lắm. . . Vậy anh hãy ngã vào lòng tôi đây mà chia sự vinh quang của tôi, cũng như tôi muốn chia điều đê nhục của anh”.

        Ở ngoài quân hầu đợi đã lâu, lấy làm lo sợ cho tánh mạng Hoàng Tử, mới bạo gan bước vào, thì thấy Arada ngã trên vai Hoàng Tử khóc muồi. . . 

 

o      o

o

 

        Rồi một buổi bình minh rực rỡ, ánh thái dương rọi xuống giữa rừng sâu. Vạn vật tưng bừng, cỏ hoa đua nở, hương sắc thanh kỳ, phô vẻ nghìn hồng muôn tía, như mỉm cười duyên dáng trước ngọn gió mai. Xa xa mấy gốc thùy dương dịu dàng, nghiêng mình soi bóng bên dòng suối nhỏ trong veo. Dưới cội Bồ Đề hùng vĩ, Đức Thích Ca đương ngồi thiền định, chơn xếp bằng, mắt nhắm lại. Ngài đang đợi Thái Tử từ đêm hôm, bởi vì Ngài đinh ninh Thái Tử không bao giờ thất hẹn. Cảnh vật lúc bấy giờ như đang đón một cái hạnh phúc thiêng liêng gì: đóa hoa hàm tiếu trong kẹt đá, bổng ngửng lên và khoe nhụy; những con sóc vàng mắt sáng đang uốn mình dưới ánh thái dương, bổng nhảy nhót lên như mừng rỡ, đợi chờ. Gió hôm nay lai rai thổi, ngào ngạt hương rừng từ cõi xa xăm đưa lại. Trên cành hoa sứ trắng tinh, bầy chim non vui sướng – mà Đức Phật thường gọi là bầy em dại – đang uốn lưỡi tung ra tràng nhạc thiên nhiên nghe thảnh thót. Xa trông những giọt sương nặng trĩu trên cành tơ liễu buông mành, xanh mướt, lóng lánh dưới ánh trời buổi sáng, như những hạt kim cương vô giá. Con cọp gấm và con beo vàng lại gần Đức Phật quì xuống liếm chơn Ngài rồi chui đầu vào áo Ngài, im lặng.

        . . . Bởi vì trong cảnh tịch mịch núi rừng, sự hoán khởi của Tạo vật tức là sự hoán khởi của tình thương trong sạch.

        Bổng đâu có tiếng động từ xa đưa lại, dần dần càng lớn, Đức Thế Tôn bèn mỉm cười mở mắt. Thái Tử Djêta đã đứng trước mặt Ngài, không một tên quân hầu, không ăn mặc xuê xoan, chỉ khoác lên mình một mảnh áo vàng của người hành khất. Mồ hôi nhễ nhại, dáng điệu mệt nhọc vô cùng, vì đã trải qua bao dặm xuyên sơn. Thái tử bèn quì mọp xuống chơn Đức Từ Bi vô cùng cảm động, chẳng thốt một lời nào!

        Đức Thế Tôn sè bàn tay mặt, đưa lên khỏi đầu Thái Tử để ban ân huệ, rồi nói với một giọng hết sức dịu dàng như vầy:

        -- Đệ tử Djêta con ơi! Ta vui mừng mà hoan nghinh con vậy!

                              

o      o

o

 

        Rồi từ đây trên đường Giải Thoát rộng lớn thênh thang của Đức Từ Bi, ta thấy bên cạnh Ngài, hình bóng Djêta sớm hôm luyện Đạo để một ngày kia thay mặt cho Tôn Sư mà phổ độ thế gian . . .

 

(Phóng tác theo bài “L’épreuve” của Bà Aimée Blech )

 

NGUYỄN THỊ HAI