THÀNH THỊ TÂN THỜI

 

Giống như những tổ tiên chúng ta ngày xưa đã sống một cách bình thản và không bao giờ nghĩ rằng họ đang tẩm thấm vào những bức tường đá trong thành thị những ảnh hưởng mà nhiều ngàn năm sau người ta còn có thể khảo sát được những bí mật thâm sâu trong đời sống họ. Chúng ta cũng đang thấm những ảnh hưởng vào đô thị của chúng ta và để lại một lưu ký sẽ làm sửng sốt những người tiến hóa nhạy cảm thời sau. Bề ngoài thì những thành phố lớn giống nhau, nhưng mặt khác mỗi địa phương có một bầu không khí riêng biệt tùy thuộc vào nền luân lý trung bình của đô thị, tùy vào những quan điểm tôn giáo phổ thông và nền thương mại sản xuất chính yếu nơi đó. Vì thế mỗi đô thị có một cá tinh riêng - một cá tính thu hút người nầy hoặc xua đuổi người nọ tùy theo tâm trạng của họ. Cả đến những người không nhạy cảm cũng có thể cảm thấy sự khác biệt giữa Ba Lê và Luân Đôn, giữa Edinburgh và Glasgow, giữa Philadelphia và Chicago.

Nhiều thành thị có chủ âm nổi bật không phải của thời nay mà là của thời quá khứ. Đời sống của thời trước rất là mạnh mẽ đến đỗi nó làm còi hụ đời sống hiện nay. Tỷ như thành phố ở Zuyder Zee ở Hòa Lan và St. Albans ở Anh. Nhưng một trường hợp lý thú nhất trên thế giới là thành phố La Mã bất tử. Độc nhất trong các đô thị trên thế giới, La Mã có ba ảnh hưởng lớn lao và riêng biệt làm cho nhà khảo cứu tâm lý chú ý. Trước tiên và mạnh nhất là cái ấn tượng về sinh lực và khí phách đáng ngạc nhiên của La Mã thời xưa trung tâm của thế giới - La Mã của nền Cộng Hòa Cæsars. Rồi đến một ấn tượng thứ hai, mạnh mẽ và đơn nhất là La Mã thời trung cổ - trung tâm giáo hội trên thế giới. Ấn tượng thứ ba hoàn toàn khác với hai ấn tượng đầu: La Mã tân thời của ngày nay - một trung tâm chánh trị hơi lỏng lẻo của vương quốc Ý, và cùng lúc đó La Mã vẫn còn là trung tâm giáo hội có ảnh hưởng rộng rãi mặc dầu đã mất hết vẻ vinh quang và uy quyền ngày trước.

Lần đầu tiên đến La Mã, tôi hy vọng sẽ thấy La Mã của các Giáo hoàng thời trung cổ nổi bật hơn làm lu mờ đời sống của La Mã thời Cæsars. Vì nghĩ rằng các tư tưởng thế giới đều hướng về đó và vì thời gian nầy gần chúng ta hơn. Tôi rất ngạc nhiên thấy những sự kiện thực tế hầu như hoàn toàn ngược lại. Các trạng huống của La Mã trung cổ tuy đủ sức in một đặc tánh đậm đà các đô thị khác trên thế giới, nhưng đời sống của một nền văn minh Cæsars còn linh hoạt mạnh mẽ hơn nhiều, uy mãnh vượt trội các dòng lịch sử khác nối tiếp sau đó.

Đối với nhà khảo cứu có nhãn thông, La Mã trước tiên là - và sẽ mãi mãi là La Mã của Cæsars, và sau đó mới đến La Mã của Giáo hoàng mà thôi. Ấn tượng về lịch sử Giáo hội vẫn còn đầy đủ đó, bao gồm cả những chi tiết nhỏ nhặt nhất, một khối lịch sử hỗn độn giữa lòng tôn sùng và các âm mưu thầm kín, giữa sự chuyên chế hà khắc và những tình cảm tôn giáo chân chánh, lịch sử của một cuộc sửa sai khủng khiếp và của một uy quyền rộng lớn khắp thế giới. Mặc dầu mạnh mẽ như thế, nhưng ảnh hưởng nầy cũng bị tàn lụi bởi một thế lực trước to tát hơn. Những người La Mã xưa có một lòng tự tin mạnh mẽ, một niềm tin chắc vào số phận, một ý chí cương quyết sống một đời sống cao đẹp và chắc chắn làm được; ít có dân tộc nào được như thế./.