TẦM NHÌN TINH THẦN (THE VISION OF THE SPIRIT) Tác giả C. JINARAJADASA Một bài thuyết trình được đọc trước Hội nghị Thường niên thứ 36  của Hội Thông Thiên Học được tổ chức ở Benares, năm 1911. Tạp chí Nhà Thông Thiên Học, tháng 8, năm 1912

  

Lịch sử của nhân loại là lịch sử của những ý tưởng và những giai đoạn mà con người đã vượt qua từ tình trạng dã man lên tới tình trạng văn minh; những giai đoạn ấy có thể phân biệt được với nhau do ảnh hưởng của một vài thuyết lớn. Trong số những giáo huấn đã uốn nắn các nền văn minh thì ý tưởng Tiến hóa nổi bật lên, là báo điềm cho một kỷ nguyên mới trong thế giới tư tưởng. Thoạt đầu chỉ được coi là thú vị về mặt học thuật, chẳng bao lâu sau nó đã được công nhận là có giá trị thực tiễn và ngày nay người ta biết nó cần thiết để hiểu được mọi vấn đề trong mọi bộ môn hiện tồn.

 Song le, sự thật là xét cho cùng thì học thuyết tiến hóa chỉ là một thuyết. Chẳng ai sống lâu đến mức có thể thấy được những mối liên kết đầy đủ trong chuỗi mắt xích tiến hóa để chứng nhận rằng quả thật đã xảy ra những sự biến đổi được nêu trong định đề, nghĩa là cái chuỗi mắt xích ấy không phải là điều hoang tưởng mà là sự thật. Thế nhưng mọi người đều chấp nhận tiến hóa là một ý tưởng năng động, bởi vì giống như một chiếc đũa thần nó tạo ra những điều kỳ diệu trong thế giới tư tưởng. Nó sắp xếp những cơ thể khác về di truyền trong thiên nhiên thành ra những nhóm có trật tự, và từ nguyên tố vô tri vô giác tiến lên tới nguyên sinh chất, từ cơ thể đơn bào tiến lên tới cơ thể đa bào, từ loài không xương sống tiến lên tới loài có xương sống, từ loài khỉ tiến lên tới loài người; ta thấy có một cái thang sinh hoạt tăng lên mãi.

 

Và khi phấn đấu lên tới con người, con sâu

Leo lên qua mọi cuộn xoắn ốc của hình tướng.

 

Thế nhưng chẳng ai có thể bảo rằng tiến hóa là một sự kiện dễ chịu cho ta chiêm nghiệm, vì có một sự tàn nhẫn trong những phương pháp của thiên nhiên vốn thật là dễ sợ. Nó có vẻ cực kỳ độc ác và lãng phí, tạo ra và hoàn thiện các tạo vật chỉ để làm mồi cho nhau, sinh sản ra nhiều hơn mức có thể sống trong cuộc đấu tranh sinh tồn tàn khốc: “nhe răng giơ vuốt”, nó kiến tạo rồi lại phá hủy, rồi lại kiến tạo, chỉ có mỗi một sự nhất tâm đó là còn một loại hình sống sót bất chấp sự khoái lạc hay đau khổ đối với một sinh vật đơn độc. Bản thân con người cho dẫu tự đắc với cái tự do tư tưởng và hành động mà mình tưởng tượng ra thì chẳng qua cũng chỉ là những con tốt thí trên bàn cờ mà thiên nhiên đang chơi. Người ta càng hiểu rõ sự tiến hóa theo những sự kiện mà các nhà khoa học đã thu thập được cho đến nay bao nhiêu thì người ta càng có lý do chính đáng để nói theo Omar về việc mình sinh ra đời, sinh hoạt rồi chết đi như sau:

 

Nhập vào cái Vũ trụ này và Tại sao lại không biết,

Cũng chẳng biết Từ đâu đến giống như Nước tùy ý trôi chảy,

Và ra khỏi Vũ trụ giống như Gió lùa theo Hoang mạc,

Tôi cũng chẳng biết Đi về đâu cứ tùy ý thổi đi.

 

Dĩ nhiên cái thái độ này không tiêu biểu cho thái độ của đa số mọi người. Hàng triệu người tin vào một Đấng Tạo hóa và “Thượng Đế ở trên trời hài hòa với thế gian!”. Nhưng cũng chẳng ngoa ngoắt khi bảo rằng sự lạc quan của họ liên tục nhận ra những cú sốc thê thảm. Không một người nào nhạy cảm, dù nam hay nữ, có thể nhìn xung quanh mình mà không đồng ý với Tennyson so sánh cuộc đời như một vở tuồng.

 

Hồi một; trần gian này là một sân khấu u ám với mọi điều khốn khổ.

Tất cả các bạn đều đau lòng trước những màn diễn đổi thay.

Thế nhưng hãy kiên nhẫn. Nhà viết kịch có thể cho ta thấy,

Trong Hồi năm nào đó, Vở tuồng man dại này ngụ ý điều gì.

 

Cái ý tưởng tiến hóa lẫn ý tưởng có sự dẫn dắt của Thượng Đế theo như ta quan niệm hiện nay, không thỏa mãn đầy đủ được nhu cầu của con người đối với một nhân sinh quan gợi linh hứng. Ý tưởng tiến hóa quả thật cho thấy một tuồng diễn huy hoàng của thiên nhiên, nhưng nó chẳng có một thông điệp nào dành cho cá nhân con người ngoại trừ việc khiến cho hầu hết cái chuỗi ngày sống ngắn ngủi của y, khắc kỷ, ẩn nhẫn, cho đến khi bị tận diệt lúc thiên nhiên không còn cần dùng tới y nữa. Ý tưởng được Thượng Đế dẫn dắt nói với tâm hồn con người bằng một luận điệu dụ dỗ về một quyền năng tạo ra sự công chính, nhưng nó thấy Thượng Đế chỉ tồn tại trong những khoảng trống của cái trật tự vũ trụ không thương xót mà khoa học tiết lộ. Vì thế cho nên hiển nhiên là thật đáng khảo sát khi có bất kỳ triết lý nào nêu định đề có một mối quan hệ bất khả phân ly giữa Thượng Đế và sự tiến hóa, giữa thiên nhiên và con người; đây chính là nhân sinh quan mà Thông Thiên Học xiển dương theo sự minh giải của một ý tưởng vĩ đại duy nhất.

Ý tưởng này là sự Tiến hóa của Sự Sống. Cũng giống như khoa học hiện đại cho ta biết có một sự biến đổi không ngừng các hình tướng từ nguyên sinh chất lên tới con người; cũng vậy Thông Thiên Học khẳng định rằng song song đó là một sự sống biến dịch và tăng trưởng. Sự sống này không tùy thuộc vào hình tướng, mặc dù ta thấy nó liên kết với hình tướng; Thông Thiên Học bảo rằng, một là nó bất diệt và hai là nó đang tiến hóa.

Nó bất diệt theo nghĩa khi một cơ thể bị hủy diệt, song le tất cả không bị hủy diệt vì có một sự sống vẫn còn có ý thức. Nếu một hoa hồng tàn lụi đi, cánh hoa của nó rơi rụng tan thành cát bụi, thì không vì thế mà sự sống của hoa hồng ngưng tồn tại; sự sống ấy vẫn trường tồn trong thiên nhiên, vẫn giữ lại trong bản thân mọi ký ức của mọi trải nghiệm mà nó trải qua khi hiện thân thành hoa hồng. Thế rồi theo diễn biến của lộ trình đúng mức tuân theo những định luật mà người ta có thể hiểu được, sự sống ấy làm linh hoạt một hoa hồng khác thuộc một dòng dõi khác, mang lại cho hiện thân thứ nhì của mình những ký ức của hiện thân thứ nhất. Vì vậy bất cứ khi nào dường như có sự chết của một sinh linh, cho dù là tinh thể hay thực vật, động vật hay con người, thì vẫn còn trường tồn một sự sống và tâm thức bất diệt, cho dẫu xét theo bề ngoài thì sự vật không còn sự sống nữa và qui trình hủy diệt đã bắt đầu.

Hơn nữa sự sống này đang tiến hóa cũng giống hệt như cách thức mà nhà khoa học nói về sự tiến hóa của một cơ thể. Thoạt tiên, sự sống có tính cách vô định hình, chỉ đáp ứng chút ít với những kích thích từ bên ngoài, chỉ giữ lại những ký ức mong manh về những trải nghiệm mà nó đạt được qua những kiếp nhập thể liên tiếp. Nhưng nó tiến từ giai đoạn này sang giai đoạn khác, thông qua những cơ thể càng ngày càng phức tạp hơn cho đến khi nó dần dần trở nên có chức năng xác định và đa dạng hơn; cũng giống như hình tướng bên ngoài tiến hóa từ nguyên sinh chất lên tới con người, cũng vậy sự sống cấp linh hồn cho hình tướng cũng tiến hóa như thế. Toàn thể thiên nhiên hữu hình và vô hình đều là môi trường tiến hóa của sự sống trải qua hàng loạt liên tiếp các hình tướng đang tiến hóa, với những giai đoạn tổng quát của sự sống tiến hóa chuyển từ giới khoáng vật sang giới thực vật, từ giới thực vật sang giới động vật, và từ giới động vật sang giới nhân loại.

Giáo lý về sự sống tiến hóa trải qua những hình tướng cũng đang tiến hóa đáp ứng được một số thắc mắc vốn gây bối rối cho nhà sinh học ngày nay. Nhiều sự kiện cho đến nay còn được gọi là nằm ngoài phạm vi khoa học lại được coi là minh họa cho những định luật mới, còn có những khoảng trống đã được bắc cầu nối liền khiến cho giáo lý về sự tiến hóa hợp lý hơn bao giờ hết. Nó chứng tỏ thêm rằng thiên nhiên không lãng phí và chỉ có vẻ là độc ác, bởi vì chẳng có gì bị mất đi đâu và mọi trải nghiệm trong mọi hình tướng đã bị phá hủy qua qui trình tuyển trạch tự nhiên thì lại được sự sống ngày nay bảo tồn gìn giữ. Những kiếp đã qua cho đến nay chứng tỏ rằng chủ đích của thiên nhiên không phải là lấy cái chết đè bẹp sự sống, mà là sự sống bao giờ cũng chiến thắng cái chết để dùng những tích lũy đó tạo ra con người bất diệt.

Nơi mỗi con người ta vẫn thấy cũng cái nguyên khí ấy là một sự sống bất diệt đang tiến hóa. Ấy là vì con người là một sự sống và tâm thức cá thể, một linh hồn bất diệt có thể sống tách rời khỏi thể xác mà ta thường gọi là “con người”. Nơi mỗi linh hồn qui trình tiến hóa đang hoạt động, bởi vì khi bước vào tồn tại trên cương vị là linh hồn nó vẫn còn yếu đuối và hỗn loạn về tâm thức, lơ mơ và bất định trong việc hiểu thấu ý nghĩa cuộc đời, và chỉ có thể có một tầm tư tưởng và xúc cảm hẹp hòi. Nhưng y cũng tiến hóa từ tình trạng bất định sang xác định, từ đơn giản sang phức tạp, từ hỗn độn sang trật tự.

Sự tiến hóa của con người là do những biểu lộ liên tiếp qua những nhục thể chuyển từ khi thể xác này chết sang bắt đầu sống một lần nữa ở một thể xác khác mới mẻ; và trong sự chuyển tiếp này y mang theo mình ký ức về mọi trải nghiệm mà mình đã đạt được trong quá khứ vừa qua. Khía cạnh này của sự sống tiến hóa ảnh hưởng tới con người, khía cạnh ấy được gọi là luân hồi.

Cũng như mọi qui trình thiên nhiên đều có thể hiểu được dựa trên giả thuyết về sự tiến hóa của cơ thể, cũng vậy mọi điều diễn ra cho con người đều có thể hiểu được qua sự minh giải của thuyết luân hồi; cũng như sự tiến hóa hình thể liên kết mọi hình tướng qua giống và loài, họ và dòng, lớp và nhóm, phân giới và giới, thành ra một dây xích không thể cắt đứt được; cũng vậy luân hồi gắn liền mọi trải nghiệm của con người thành ra một triết lý sống trước sau như một nhất quán. Giờ đây ta hãy xem luân hồi giải thích như thế nào về những bí nhiệm xung quanh ta và gợi linh hứng cho ta như thế nào.

Xin các bạn hãy cùng tôi tưởng tượng rằng hiện hữu là một ngọn núi có hàng triệu người đang leo lên đỉnh núi. Ắt cần phải mất nhiều ngày thì một người leo núi mới đạt tới đích. Thế thì khi y leo lên hết ngày này sang ngày khác, phần sự vật ở bên dưới y cũng như bên trên y đều thay đổi; mắt y thấy được những phong cảnh mới, y hít thở được bầu không khí mới xung quanh mình; mắt y ắt thích ứng với những chân trời mới và từng bước một những sự vật đều thay đổi hình dạng và kích thước. Cuối cùng khi người ta đi lên tới đỉnh núi thì một toàn cảnh rộng lớn trải dài ra trước mắt y, và y thấy rõ được mọi bộ phận của con đường mà y đã leo lên, tại sao nó lại chìm sâu vào thung lũng rồi uốn quanh cái vách đá cheo leo ấy. Giả sử núi này tiêu biểu cho sự hiện hữu còn những người nam nữ leo lên núi là các linh hồn bất diệt.

Bây giờ ta hãy nghĩ một lúc tới những người leo núi đang đứng ở chân núi và sắp phải leo lên đỉnh. Ta biết rằng đường chân trời của họ bị hạn chế xiết bao và họ chỉ có thể thấy được chút ít con đường dài dằng dặc trước mắt mình. Cứ cho rằng những người leo núi như thế tiêu biểu những thành phần lạc hậu nhất trong nhân loại, người dã man nhất và kém thông minh nhất, kể cả nam lẫn nữ mà ngày nay ta có thể thấy được. Theo thuyết luân hồi thì có những linh hồn non trẻ chỉ vừa mới bước vào tồn tại để trải qua sự tiến hóa và trở thành những linh hồn toàn bích. Muốn hiểu được qui trình tiến hóa, ta hãy quan sát một người leo núi từng giai đoạn một khi y leo lên núi.

Điều đầu tiên mà ta chú ý đó là linh hồn này còn non trẻ và đang biểu lộ một lưỡng tính. Ấy là vì y vừa là linh hồn vừa là thể xác; trên cương vị là linh hồn y xuất phát từ Thượng Đế, nhưng với vai trò là thể xác y xuất phát từ loài thú.

 

Chúa dành căn nhà của con thú cho linh hồn một con người ở trong đó,

Và con người bảo rằng, thế liệu tôi có nợ Ngài không?

Chúa phán, không đâu, nhưng phải giữ nó sạch sẽ hết mức,

Và rồi ta sẽ cho ngươi một căn nhà tốt hơn.

 

Cơ thể mà con người cư ngụ trong đó có một bản năng mạnh mẽ, bản năng sinh tồn đã được ghi dấu lên nó qua sự đấu tranh kịch liệt để sinh tồn của những tổ tiên thú vật; bản thân con người là một linh hồn xuất phát từ Thượng Đế, có trực giác, biết đúng sai, nhưng cho đến nay hầu như chưa có ý chí. Để được sinh tồn cơ thể đòi hỏi rằng con người phải biết ích kỷ và vỗ ngực xưng tên; vì thiếu ý chí dẫn dắt sự tiến hóa cho nên con người hành động theo sự thôi thúc của thể xác.

TẦM NHÌN CỦA BIỆT NGÃ

 

Vì thế cho nên ở giai đoạn sơ khởi nhất của linh hồn, tầm nhìn về cuộc đời của nó khi nó leo lên đỉnh núi là tầm nhìn của biệt ngã. Nguyên tắc hành động của nó là “Cái của tôi không phải là cái của bạn”; lòng tham chi phối nó, sự khao khát cảm giác thôi thúc nó và nó ít chú ý tới việc nó thật bất công và độc ác, đối với những người khác thì nó trải qua những ngày và đêm ích kỷ, vỗ ngực xưng tên. Nó có vẻ có ý chí mạnh mẽ vì nó đè bẹp được kẻ yếu đuối hơn mình, nhưng thật ra nó chẳng có ý chí gì hết vì nó chẳng qua chỉ là trò đùa của sự di truyền động vật mà nó không thể kiểm soát được. Tự do ý chí của nó chẳng hơn gì cái guồng quay nước quay theo sức điều động của lượng nước phun xuống; nó chẳng qua chỉ là công cụ của một “ý chí sinh tồn” hoàn thành một chủ đích không phải là chủ đích của chính nó.

Hàng triệu người nam nữ xung quanh ta đang ở giai đoạn thứ nhất đó. Sự khôn lỏi xảo quyệt của họ hầu như chẳng đáng được gọi là trí năng, đó là sự khôn lỏi của một Falstaff (nhân vật béo và hay khôi hài trong kịch của Shakespeare) mà đối với y thì “thế giới đối với tôi là cái con sò mà tôi sẽ dùng gươm cạy miệng nó ra”. Ở giai đoạn động vật kém cỏi nhất thì mục đích sống của nó là thoải mái: “chúng ăn mặc, tiêu hóa, nói ra lời rành mạch; chúng hầu như không biểu lộ một sinh lực nào khác”. Vũ trụ xung quanh họ thật là vô nghĩa và họ hầu như không thể thắc mắc “Cứ giả sử Mặt trời mọc, việc sáng tạo ra thế giới diễn ra tới hai lần thì nó không còn là điều gì kỳ diệu, đáng chú ý hoặc có thể ghi nhận được”. Cái rốn vũ trụ ở nơi bản thân họ; họ cũng chẳng cần biết và quan tâm xem liệu có một cái rốn vũ trụ nào khác chân thực hơn chăng.

Thế nhưng khi ta nhận ra rằng mỗi một trong những linh hồn này đều bất diệt và tương lai của nó là “tương lai của một điều gì đó tăng trưởng và huy hoàng vô hạn”, thì ta bắt đầu hiểu ra được tại sao ở giai đoạn sơ khai này lòng ích kỷ lại đóng một vai trò nổi bật trong sinh hoạt của y. Ấy là vì trong giai đoạn sắp tới y phải có khả năng đứng một mình, đứng vững trên một nền tảng cá tính, cố kết, vì thế cho nên giờ đây y phải phát triển sáng kiến và sức mạnh. Y mau chóng trả thù, nhưng nhờ vậy mà các mầm mống của quyết định chớp nhoáng mới tăng trưởng được; y khống chế và độc ác nhưng những hạt giống của việc quản trị thông minh bắt nguồn từ chính cái sự xảo quyệt mang tính động vật mà y phơi bày. Mọi điều ác mà y thực hiện thì một ngày nào đó cũng phải bị trở lại qua việc phụng sự vất vả cho những nạn nhân của mình; thế nhưng nói chung điều ác mà y thực hiện ở giai đoạn này có vẻ kém hơn về mặt số lượng và sức mạnh so với điều ác được thực hiện trong những giai đoạn sau này khi trí thông minh sắc sảo hơn và xúc động mạnh mẽ hơn. Ở một thời kỳ nào đó, trong sự tiến hóa của con người, lòng ích kỷ có vai trò trong cơ cấu tổ chức sự vật, bởi vì lòng ích kỷ cũng là một lực được dùng để xây dựng công sự phòng thủ ở trên trời.

 Những linh hồn này mà nguyên nhân của lòng ích kỷ chỉ vì còn non trẻ, những linh hồn ấy vẫn có bản thể thiêng liêng của Thượng Đế và nơi họ không có điều ác nào thuộc loại chủ động; những thói xấu chẳng qua chỉ là sự thiếu vắng đức tính; còn điều ác thì “không có, chẳng là gì hết, là sự im lặng hàm ý có âm thanh”. Mỗi linh hồn đều là một “người tốt” mà sâu thẳm bên trong có một trí thức về “con đường duy nhất chân thực”, mặc dù khi toan tính bước trên con đường ấy y có vẻ là thụt lùi hơn là tiến hóa. Cũng giống như những cái cây trong vườn (mỗi cái cây trong vườn, mỗi linh hồn) đều được chăm sóc bởi Đấng phát sinh ra chúng; Ngài biết các linh hồn toàn bích mà Ngài ắt tạo ra qua sự thay đổi và tăng trưởng theo thời gian.

 

Mặc dù việc phụng sự của y đối với Ta vẫn còn lúng túng,

Chẳng bao lâu nữa Ta sẽ đưa y tới một buổi sáng trong trẻo hơn.

Đừng nhìn người làm vườn, ngay cả khi y đang ươm mầm cho cái cây,

Cả hoa và trái đều tô điểm cho những năm tháng tương lai.

 

  Hết kiếp này sang kiếp khác, ba hồi là nam ba hồi là nữ; sống một cuộc đời ích kỷ rồi chết đi và hầu như là không thấy được sự thay đổi nào trong tính tình của họ; nhưng dần dần một sự bất mãn len lỏi vào đời họ. Cái trí cùn nhụt cho nên không lĩnh hội được mối quan hệ của cá thể với tổng thể, còn óc tưởng tượng quá yếu kém nên không vỡ lẽ ra được “con người không chỉ sống bằng bánh mì”. Vì thế cho nên y phải chịu “hàng ngàn sự chấn động thiên nhiên đối với xác thịt”, chúng lũ lượt xếp hàng đi qua và được dùng để cải tạo lại cái sự tự mãn qui ngã ấy; tuổi già, sự chết, trải bóng lên họ vốn không có quyền năng làm buồn một cái tâm hồn có triết lý; bệnh tật và tai nạn rình rập chờ đón họ, làm cho tinh thần họ nặng trĩu và khiến cho họ nổi loạn chống lại một số phận mà mình không hiểu nổi. Chừng nào tâm hồn họ còn chưa ấp ủ một chủ đích thiêng liêng của Thượng Đế thì một con Chó săn trên Trời vẫn theo đuổi họ, thì “không một điều gì che chở cho y khi nó không che chở cho Ta”.

Thế rồi họ trở nên sẵn sàng chuyển sang giai đoạn kế tiếp; lập nên nền tảng của những năng lượng, còn cá thể đứng vững trên nền tảng được xây dựng qua lòng ích kỷ. Bây giờ đã tới lúc bắt đầu công trình vất vả là vứt bỏ bản ngã; thế là mở ra trước con mắt đăm đăm của linh hồn tầm nhìn về giai đoạn kế tiếp. Tùy theo loại hình của linh hồn mà tầm nhìn này hoặc là Tầm nhìn của cái Trí hoặc là Tầm nhìn của Xúc động.

Trên đời này có hai loại linh hồn chính yếu, một loại hình có trí thông minh kiểm soát được xúc động, còn loại hình kia có xúc động khống chế được cái trí. Loại hình này chẳng hề tiến hóa hơn loại hình kia; chúng đều là những giai đoạn chuyển tiếp để tăng trưởng một quan năng cao hơn đó là quan năng Trực giác. Tầm nhìn ở giai đoạn thứ ba là Tầm nhìn Trực giác, nhưng muốn đi tới đó xuất phát từ giai đoạn thứ nhất, các linh hồn phải trải qua hoặc là trí năng hoặc là xúc động. Trước hết ta hãy xét những linh hồn tiến hóa qua con đường trí năng.

TẦM NHÌN CỦA CÁI TRÍ

 

Ta ắt thấy trong quá khứ, những linh hồn này đã phát triển được nhiều trí thông minh trong giai đoạn đầu tiên; lòng ích kỷ của họ đã khiến cho họ nhanh chóng và xảo trá thích ứng các cơ hội nhằm mưu tìm được sự thoải mái. Giờ đây trí thông minh này được tiếp quản bởi những lực Dẫn dắt vô hình của tiến hóa và linh hồn được đặt vào môi trường hoàn cảnh làm biến đổi cái sự xảo trá chỉ mang tính thú vật ấy thành ra trí năng chân chính. Những điều thiện và ác trong quá khứ mà y đã gieo ắt được điều chỉnh lại khi y gặt, sao cho việc này cung cấp cho y sự bận tâm và quan tâm, khiến cho y bắt buộc phải nghĩ tới những con người và sự vật xung quanh mình tách rời khỏi mối quan hệ với bản thân mình. Thay vì cân nhắc những trải nghiệm theo kiểu sự thoải mái cho cá nhân, giờ đây y bắt đầu xếp nhóm chúng lại thành các loại hình và phạm trù; dần dần y bắt đầu thấy một trật tự vật chất và đạo đức trong cái càn khôn lớn mạnh hơn ý chí của y. Thoạt đầu khi thấy mỗi định luật trong thiên nhiên thì y khiếp sợ bởi vì nó có vẻ làm cho y nhụt chí; nhưng về sau khi trải nghiệm nhiều hơn về sự vận hành của định luật thì y bắt đầu tin cậy vào nó và lệ thuộc vào nó để thành tựu được mục đích của mình. Lòng yêu thích học thức bắt đầu xuất hiện nơi y và thiên nhiên không còn là tờ giấy trắng nữa; y không còn là “một cặp mắt kính mà đằng sau đó không có con mắt nào”.

Ở giai đoạn này ta ắt thấy rằng lòng ích kỷ vẫn còn có nơi y, nó sẽ làm méo mó những phán đoán của cái trí y. Y ắt là một kẻ giáo điều, một thầy đời ưa đấm đá và đầy thành kiến; ấy là vì mọi trí năng của y, mọi tính tình của y đều bộc lộ những nhược điểm nổi bật và y thường nhìn thấy rồi xiển dương những nguyên tắc ứng xử mà y không tài nào ứng dụng được cho bản thân. Y cứ thất bại đi thất bại lại mãi trong việc biết ra mình thông hiểu thế giới quá ít, bởi vì thế giới là hiện thân của một sự sống vượt trên cả cái trí và chỉ dùng cái trí để tìm hiểu thế giới không thôi ắt sẽ hiểu lầm nó. Nơi việc trí năng phát triển quá đáng ắt lại là khuyết điểm của trí thông minh, cho nên y xem xét mọi sự vật dường như qua một cái kính âm u.

Trải qua nhiều kiếp thì nhờ vào cái trí y mới dần dần thu lượm những trải nghiệm để đồng hóa chúng thành một nhân sinh quan đúng thực hơn. Đến lúc bấy giờ y mới bắt đầu tham gia vào sinh hoạt trí thức của thế giới và khi y ở trước ngưỡng cửa của giai đoạn kế tiếp thì ta ắt thấy y là một người làm việc về khoa học, triết học hoặc văn chương. Nhưng trí năng của y vẫn còn có một xu hướng cá nhân quá lớn và trí năng ấy phải trở nên vô ngã, trong sáng trước khi có được tầm nhìn kế tiếp là tầm nhìn của trực giác. Lại một lần nữa ta ắt thấy rằng một sự bất mãn xâm nhập vào cuộc đời của y. Những cấu trúc mà y đã xây dựng cần mẫn xiết bao do thành quả của biết bao nhiêu năm làm việc lần lượt sụp đổ hết, bởi vì thiên nhiên hé lộ những sự kiện mới cho thấy cái thế giới theo sự tổng quát hóa của y chỉ đúng có một phần; cái thế giới mà y đã vất vả cực nhọc với nó ắt quên lãng y đi để cho những người hoạt động non trẻ hơn sẽ tiếp được những danh dự lẽ ra phải thuộc về y. Y ắt phải bị hiểu lầm ngay cả bởi những người bạn thân nhất và “y giờ đây nếu không ngừng thì cũng tạm gián đoạn việc gặm nhấm tâm hồn của chính mình, và giơ nanh vuốt hướng ra xung quanh mình bên ngoài nhắm vào cái Phi ngã để có được một món ăn ngon lành hơn”.

Nhưng mặc dù là việc gặt nỗi buồn gieo bất công cho những người khác qua những thành kiến sớm muộn gì nỗi khổ này cũng mang theo nó một sự thanh tẩy cao độ; linh hồn học được bài học lớn là làm việc vì ích lợi của làm việc chứ không phải vì thành quả của tác động. Giờ đây nó biết được niềm vui của việc hiến mình vị tha để mưu cầu sự thật. Vốn là một học viên triết lý nhưng không nô lệ cho bất cứ triết lý nào, giờ đây nó quan sát thiên nhiên “như thật” và nhờ vào cái trí hoàn toàn vô ngã, nó lần lượt giải quyết được các bí nhiệm của thiên nhiên; giờ đây ta có thể nói về y theo các môn đồ Pythagore như sau : “một trí năng vĩ đại là bản hòa ca của thiên tính”. Thế là nơi y ló dạng Tầm nhìn của Trực giác. 

TẦM NHÌN CÙA XÚC ĐỘNG

 

Khi mô tả việc chuyển tiếp từ giai đoạn đầu sang giai đoạn thứ nhì, tôi có nói rằng trên thế giới có hai loại hình chính yếu về linh hồn - một là những người chuyển từ Tầm nhìn của Biệt ngã sang Tầm nhìn của Trực giác nhờ vào cái trí; và hai là những người khác phát triển theo con đường song song và chuyển từ xúc động lên tới trực giác. Chúng ta vừa mới thấy bằng cách nào linh hồn được rèn luyện thông qua trí năng để vứt bỏ bản ngã; giờ đây ta ắt thấy bằng cách nào ta đạt được cũng kết quả đó đối với những người có xúc động thắng thế cái trí.

Cũng giống như loại hình trí thức chứng tỏ trong giai đoạn đầu tiên một sự phát triển nổi bật của trí thông minh thuộc loại thấp; cũng giống như vậy ta ắt thấy rằng những linh hồn sắp xem xét chứng tỏ có nhiều xúc cảm cũng trong cùng giai đoạn ấy. Xúc cảm này không hề thanh bai hoặc vị tha; thật vậy nó hầu như là tham dục và ghen tuông, với có lẽ thêm vào đó một chút xúc động tôn giáo thô thiển. Nhưng loại tính tình này hiển nhiên dễ bị chi phối bởi xúc động và đặc điểm này nơi linh hồn giờ đây được tiếp quản và tác động lên đó để khiến cho y có khả năng chuyển sang giai đoạn kế tiếp.

 Tùy theo xu hướng xúc động và ích kỷ, hiển nhiên đối với xúc cảm của những người xung quanh mình linh hồn ắt cưỡng chế những người khác yếu hơn mình phải làm nô lệ cho ham muốn của mình; nhưng những đam mê và óc chiếm hữu của y đối với những người thỏa mãn lòng tham dục của mình ắt liên kết y với họ hết đời này sang đời khác, cho đến khi y từ từ bắt đầu cảm thấy rằng họ thiết yếu cho sinh hoạt xúc động của mình và không thể bị tùy tiện vứt bỏ. Dần dần thì những đam mê không trong sạch này ắt được chuyển hóa thành những tình cảm luyến ái trong sạch hơn; thế rồi y ắt trở đi trở lại tiếp xúc với họ sao cho những xúc động của y ắt theo xung lực ùa ra hướng về họ. Những điều ác mà y gây ra đối với họ trong quá khứ giờ đây ắt che mắt họ và khiến cho họ dửng dưng với y. Y ắt bị bắt buộc phải yêu thương, phải chuộc tội về điều ác trong quá khứ qua việc phụng sự, nhưng phần thưởng duy nhất chỉ là thất vọng; khi giận dỗi y cố gắng phá vỡ cái ràng buộc liên kết y với họ thì y ắt thấy mình không thể làm. Y ắt nguyền rũa tình yêu để rồi cứ trở đi trở lại mang lễ vật dâng lên bàn thờ tình yêu.

Mặc dù cuộc sống giờ đây trở nên tràn đầy phẩn chí và thất vọng, trong những lúc thanh thản hơn y ắt thừa nhận rằng bất chấp nỗi đau khổ mà nó mang lại, sinh hoạt xúc động đã từ từ mở ra một cảm thức mới nơi y. Thỉnh thoảng y bắt gặp những thoáng nhìn về sự thanh xuân bất diệt nơi vạn vật và cái thế giới vốn có vẻ âm u và già nua tẻ nhạt lại xuất hiện trong một vài cơn căng thẳng xúc động nào đấy, giống như y đã từng biết nó trước khi cuộc đời trở thành một thảm kịch. Những sự thoáng thấy này thoạt tiên thật phù du, quả thật chỉ kéo dài chừng nào mà xúc động yêu thương còn tô điểm cho bản thể y; nhưng đối với y sẽ có một lúc mà

 

Khi cả thế giới còn non trẻ thanh xuân,

Và mọi cái cây đều xanh màu lá,

Và mọi con ngỗng đều là một con thiên nga,

Và mọi cô gái đều là một nữ hoàng.

 

Hết đời này sang đời khác, được bồi dưỡng bằng những tình yêu phù du, ý thức này ắt tăng trưởng nơi y cho đến khi nó nở rộ thành ra một cảm thức về phép lạ. Lúc bấy giờ thiên nhiên khai thị qua vạn vật đang sinh hoạt những giá trị mới có ý nghĩa mà từ nay trở đi y chẳng bao giờ hoàn toàn quên được. Trong khi tình yêu còn cháy bỏng trong tâm hồn y thì mỗi ngọn cỏ, mỗi chiếc lá, mỗi đóa hoa đều có một ý nghĩa mới đối với y; giờ đây y thấy được vẻ đẹp mà trước đó y chẳng thấy gì. Mọi thứ đẹp đẽ xung quanh y - một khuôn mặt, một đóa hoa, một buổi hoàng hôn, một bản nhạc du dương - ắt liên kết y một cách bí nhiệm với những gì mà y yêu thương; thế giới không còn là một trang giấy trắng nữa.

 

Tình yêu đánh thức con người mỗi lần trong một kiếp sống.

Người ta ngước đôi mắt nặng trĩu lên và ngắm nhìn.

Và xem này! điều mà một trang giấy ngọt ngào có thể dạy được,

Người ta vui vẻ đọc rồi khép cuốn sách lại.

Thế là một số người tạ ơn, còn một số người báng bổ,

Và hầu hết đều quên đi mất. Nhưng dù sao đi nữa thì đó vẫn là giấc mơ của trẻ con mà chẳng ai chú ý tới.

Giấc mơ ấy là trọn cả ánh sáng suốt ngày của chúng.

 

Ắt xảy ra việc cái cảm thức phép lạ này chỉ năm thì mười họa và lại có những thời kỳ mà thế giới bị che phủ đi; nhưng bức màn che này do chính y tạo ra và nếu y muốn có Tầm nhìn Trực giác thì y phải xé toang nó đi. Một lần nữa sự bất mãn lại xâm nhập cuộc đời y, bất mãn vì chính tình yêu xét cho cùng cũng vẫn là phù du. Những người mà y yêu thương rồi yêu y trở lại ắt bị tước đoạt khỏi tay y ngay khi cuộc đời dường như đang nở hoa; những người bạn mà y lý tưởng hóa ắt đập tan tành những lý tưởng đã được triều mến tặng cho mình. Cho dù mọi điều đó có vẻ là độc ác thì chẳng qua cũng chỉ là việc gặt nỗi buồn mình đã gieo trong kiếp quá khứ, nhưng giờ đây việc gặt hái ấy luôn luôn có ý nghĩa. Cho đến nay y chưa hề yêu thương chính Tình yêu, mà chỉ yêu thương cái bóng dáng của tình yêu, y không yêu thương cái Lý tưởng không điều gì có thể bị tước đoạt từ đó, mà chỉ yêu thương cái đồ giả mạo vốn phải chịu suy giảm; giờ đây y phải nhìn thấy rõ ràng hơn và cảm nhận chân thực hơn. Tính tình phải được bình ổn sao cho nó không nhảy từ sự hồ hởi phấn khởi sang sự chán nản trầm cảm, cũng không thỏa mãn với một cảm thức thần bí mơ hồ ưa hào hứng với những xúc cảm của chính mình hơn là thẩm định điều gây ra những xúc cảm đó.

 Vì thế cho nên tất yếu phải có sự thanh tẩy thông qua đau khổ; cái cặn bã bản ngã bị thiêu đốt đi cho đến khi chỉ còn lại vàng ròng là ham muốn thiêng liêng. Lúc bấy giờ y phát hiện ra rằng những cảm xúc chân thực nhất chỉ là những cảm xúc có nơi mình tinh thần hiến dâng. Giờ đây khi y đã được thanh tẩy về ham muốn, còn loại hình linh hồn khác đã có trí năng vô ngã thì Tầm nhìn của Trực giác mới ló dạng được.

TẦM NHÌN CỦA TRỰC GIÁC

 

“Trước khi mắt có thể nhìn thấy thì nó phải không còn nhỏ lệ nữa. Trước khi tai có thể nghe thấy thì nó ắt là phải mất đi sự nhạy cảm của mình”. Mọi linh hồn đạt tới trình độ này thì đến nay đã học được bài học cay đắng; đó là “chỉ khi ta biết Xả bỏ Sự Sống theo đúng nghĩa, thì ta mới có thể nói là Sự Sống ấy bắt đầu”; qua trải nghiệm của chính mình họ đã chứng tỏ rằng điều đã từng có lần có lẽ là sự chết thì chẳng qua chỉ là “sự thống hối để bước vào cuộc sống mới”. Giờ đây họ đã phát hiện ra ý nghĩa của sự sống - con người là con của Thượng Đế, đến với cuộc đời để cộng tác với Cha mình. Cũng chẳng có gì quan trọng khi linh hồn không tự nhủ mối quan hệ của mình với tổng thể bằng những lời lẽ nêu trên; chỉ quan trọng khi y đã phát hiện thấy rằng phần việc của mình trong khi hiện là một người làm một phần việc và không điều gì xảy ra cho mình mà quan trọng, chừng nào cái công việc ấy còn tiến tới cứu cánh tất yếu. Y biết rằng cứu cánh của tư tưởng và xúc cảm là làm việc vì đồng loại, và làm việc như vậy (1) là phải vô dục, (2) là không được nghĩ tới phần thưởng và (3) là tràn đầy óc hiến dâng biết ơn.

Giờ đây y có được quan năng của trực giác; nó siêu việt được cả lý trí và xúc động, thế nhưng nó có thể biện minh những phán đoán của mình cho cả lý trí lẫn xúc động. Y tăng trưởng vượt qua “óc phân biệt phải trái thông thường”, tiêu chuẩn về những sự việc thông thường để tiến vào một cảm thức phi thường; ấy là vì cuộc đời giờ đây tràn đầy những sự việc phi thường mà những người khác không biết được sự tồn tại của chúng. Y phân biệt ra được những yếu tố vô hình nơi người nam và nữ vốn tất yếu trong mối quan hệ giữa người và người; và vì vậy phán đoán của y về người ta “không phải thuộc thế giới này”. Trong mọi chuyện mà y nhìn thấy và cảm nhận thấy thì đều có Sự Sống Nhất Như. Bất cứ điều gì thống nhất đều thu hút y; nếu là trí thức y ắt thích tổng hợp về khoa học và triết học; nếu thuộc mẫu người xúc động y ắt hiến mình cho nghệ thuật hoặc tình nhân ái.

Giờ đây Vạn thù trở thành Nhất bổn đang từ từ diễn ra với y. Y chỉ biết được Nhất bổn qua tầm nhìn của giai đoạn kế tiếp, nhưng để chuẩn bị y cho tầm nhìn ấy, khoa học, nghệ thuật, tôn giáo và triết lý, ắt suy diễn cho y những loại hình căn bản vĩnh hằng từ cái kính vạn hoa của cuộc sống. Các loại hình của hình tướng, loại hình của tư tưởng, loại hình của xúc động, loại hình của tính khí, thì y đều nhìn thấy khắp nơi xung quanh mình và sự sống trong mọi giai đoạn đều được biến hóa vì nó phản chiếu giống như trong một tấm gương những Nguyên mẫu thiết kế của một cõi giới vượt ngoài tầm thời gian, không gian và biến dịch.

 

Mọi thứ trong kiếp sống hữu hoại

Chẳng qua chỉ là một loại hình;

Điều chỉ có giá trị chút ít,

Ở đây đã được chín muồi.

Điều vốn là một bí nhiệm,

Ở đây hiện rành rành trước mắt;

Điều Hằng-nữ tính,

Thu hút ta ở trên cao.

 

Giờ đây “điều Hằng-nữ tính” cho y thấy đâu đâu cũng có một Minh triết duy nhất; khoa học cho y biết về tính đơn nhất của thiên nhiên, còn triết học cho y biết rằng con người là một tâm thức sáng tạo ra thế giới của mình; nghệ thuật khai thị vẻ thanh xuân và vẻ đẹp trong vạn vật, còn tôn giáo thì thào cho y biết rằng Tình yêu ấp ủ tất cả. Sự đồng cảm của y tỏa khắp vạn vật, khi ý chí của y hằng phụng sự vạn vật.

Giờ đây y đã gần tới lúc mà Tầm nhìn của Tinh thần ắt nó dạng. Nhưng để đưa y tới tận cánh cổng của nó thì một lần nữa sự bất mãn lại xâm nhập vào linh hồn y. Đó không còn có thể là sự bất mãn mang tính cá nhân nữa; nỗi buồn vì gặt hái sự phiền não do điều ác mà mình làm nay đã qua rồi, và “chỉ có nỗi phiền não của người khác là phủ bóng lên tôi thôi”. Nó cũng chẳng bị gây ra bởi bất cứ cảm thức nào về sự vô thường của vạn vật, bởi vì y đã biết hoàn toàn chắc chắn rằng mình bất tử và mặc dù vạn vật vô thường thì đằng sau nó vẫn có cái gì đấy chẳng bao giờ thay đổi. Thế nhưng, trong khi y bám lấy cái mục tiêu đã được qui định đó thì sự bất mãn phải luôn luôn có mặt.

Giờ đây y trở thành một nhà sáng tạo. Ấy là vì khi được trực giác dẫn dắt y ắt sáng tạo trong cái địa hạt nỗ lực mà mình đã tự rèn luyện trong những kiếp quá khứ; cho dù với vai trò thi sĩ, nghệ sĩ, chính khách, thánh nhân hoặc khoa học gia thì y đều là một trong những thiên tài của thế giới. Nhưng mặc dù những sáng tạo của y ắt là một phép lạ đối với toàn thể, thế nhưng đối với y chúng chỉ phần nào đúng, phần nào đẹp, bởi vì y vẫn thấy rõ cái lý tưởng mà mình thất bại trong việc đưa xuống cho loài người và biết rằng thất bại của mình không ai khác có thể biết được. Cuộc sống đang dạy cho y “đạt tới cái không thể đạt được qua hình bóng chiếu của cái ấy”.

Thế là hết kiếp này sang kiếp khác, y tăng trưởng với vai trò nhà khoa học và thi sĩ, nghệ sĩ và vị thánh, giờ đây chúng hòa lẫn lại thành ra một loại hình người mới nhìn thấy bằng “tầm nhìn rộng lớn hơn và khác hơn tầm nhìn của chúng ta”. Y đã có trở lại sự nguyên sơ của mình trong tâm hồn và sự ngây thơ vô tội của mình trong đôi tay để trở thành “một anh nhi”; “do lòng thương xót đã được thắp sáng giờ y đã là Parsifal, “Thằng khùng Trong sáng” bước vào di sản của mình. 

TẦM NHÌN CỦA TINH THẦN

 

Thế rồi chính ở cái ngưỡng cửa ấy, y gặp gỡ cái Đấng đã quan sát y leo lên trong nhiều kiếp và mọi thứ không ai thấy được đã khích lệ y. Đây chính là Chơn sư, một đấng có “cái tình đồng đội tốt hảo nhất của những hiệp sĩ nổi tiếng thế gian vẫn còn ghi danh”. Nơi Ngài, linh hồn thực chứng được mọi lý tưởng đã thu hút y tiến lên và khi đề huề với “Cha trên Trời” thì giờ đây ngài bước trên thánh đạo trong khi Chơn sư chứng tỏ Tầm nhìn Tinh thần cho ngài. Ai mà miêu tả được cái tầm nhìn ấy nếu không phải là những đấng đã có nó, và bằng cách nào mà một người kém hơn Chơn sư lại có thể nói được về nó một cách đầy thẩm quyền? Thế nhưng vì các Chơn sư Minh triết đã sống giữa nhân quần, vì Đức Phật, đấng Krishna và đấng Kitô đã thông qua cuộc đời mình chứng tỏ cho ta thấy tầm nhìn đó là gì, cho nên chắc chắn là từ cuộc đời của các ngài ta có thể suy ra tầm nhìn ấy ắt phải là gì.

Trong Tầm nhìn đó của Tinh thần thì Vạn thù chính là Nhất bổn. “Ngài đến rồi đi đơn độc trong vũ trụ này. Ngài là lửa và Ngài thấm nhuần nước; chỉ có Ngài mới hiểu được cái vượt qua sự chết; không còn con đường nào khác để đi theo nữa.”

Giờ đây đối với linh hồn đã kết thúc việc leo lên thì mỗi con người chỉ là “tinh thần mà mình hoạt động trong đó, không phải là cái mình làm, mà là cái mình trở thành”. Cuộc đời này chẳng có gì cao hay thấp, bởi vì trong mọi thứ ngài đều thấy có một tia xuất phát từ Ngọn lửa Thiêng liêng; xuyên suốt qua điều cao nhất cũng như điều thấp nhất, đối với ngài “Thượng Đế đều đang ẩn trong đó, trình hiện đủ ánh sáng của mình để cho chúng ta vươn lên ra khỏi bóng tối”. Từ nay trở đi cuộc đời trở thành một phép Bí tích và ngài là Đấng cử hành phép đó; bằng những tư tưởng và hành vi yêu thương, ngài cử hành phép Bí tích để hiệp thông con người với Thượng Đế và Thượng Đế với con người. Ngài phân biệt, tẩy trược nơi bản thân và hiến dâng cho Thượng Đế “vô vàn nỗi đam mê và nỗi đau của những tâm hồn hữu hạn đang thổn thức”; ngài mang đến cho con người cái xuất phát từ Thượng Đế trên cao mà chỉ có nó mới thỏa mãn được nỗi niềm thổn thức đau đáu đó.

Ngài đã xả bỏ cái “ý chí sống” và nhờ vậy đã biến mục đích của ý chí này thành chủ đích của mình; “khi xả bỏ bản ngã tôi tăng trưởng lên thành vũ trụ”. Thế nhưng ngài ngây ngất biết rằng “Ngã” ấy chẳng qua chỉ là một thấu kính nhỏ xíu trong một Ánh sáng lớn lao. Từ nay trở đi ngài chỉ sống sao cho một điều Cao cả hơn ngài có thể hoạt động thông qua ngài, yêu thương thông qua ngài và hành động thông qua ngài; và mãi mãi tâm hồn ngài sẽ thì thào dù ở trên thiên đường hay dưới địa ngục, bất cứ nơi đâu và công việc của ngài có thể đưa ngài tới đó thì: “Tôi biết Ngài, đấng Đại hùng, sáng chói như Mặt trời vượt ngoài tầm Bóng đêm; chính Ngài và chỉ có Ngài thôi, không còn ai khác biết được cái vượt qua sự chết; không còn con đường nào khác để đi theo nữa”.

 

 * * *

 

Như vậy là chúng ta, một số những người hạnh phúc, một ít những người tiên phong trong những thời đại mới đều có nhân sinh quan theo sự minh giải của thuyết luân hồi. Cũng giống như nhà tiến hóa luận coi như toàn thể thiên nhiên nối kết với nhau thành một chiếc thang sự sống duy nhất, trời, đất và biển, minh chứng cho y sự tiến hóa; cũng vậy chúng ta thấy mọi người liên kết với nhau qua một chủ đích chung duy nhất, niềm hi vọng và sợ hãi của họ, sự xả thân và ích kỷ của họ, minh chứng sự luân hồi cho ta. Đối với chúng ta cuộc sống và những trải nghiệm của nó không còn là:

 

Một vòng cung mà thông qua nó,

Lấp lánh cái thế giới chưa ai đi tới đó, đường biên của nó mờ nhạt đi,

Mãi mãi và mãi mãi khi tôi tiến tới.

 

Đối với chúng ta thế giới không còn giống như người thi sĩ cất tiếng ca ngâm:

 

Hồi một, trái đất này là một giai đoạn u ám với sự khổ não,

Tất cả chúng ta đều bị ốm yếu trước những phong cảnh đổi dời.

Thế nhưng hãy kiên nhẫn. Nhà viết kịch của chúng ta có thể cho thấy.

Vở tuồng man rợ này ngụ ý gì ở một Hồi năm nào đấy.

 

Ở đây, Hồi năm có trước mắt chúng ta. Chính cái Linh ảnh về Tinh thần ấy là di sản của mọi linh hồn và mọi người đang từ từ tiến tới đó vì “tuyệt nhiên không còn con đường nào khác để mà đi”.