PHẬT GIÁO (BUDDHISM) Trích quyển The Inner Life Tác giả C. W. Leadbeater  Bản Dịch của www.thongthienhoc.com

PHẬT GIÁO

 

Khi nghĩ tới Đức Phật, ta không được quên rằng ngài rất cao siêu hơn mức chỉ là giáo chủ của một tôn giáo. Ngài là một chức sắc cao cấp của Quần Tiên Hội, cao cấp hơn hết, ngoại trừ một đấng, và trong nhiều kiếp nhập thể trước kia, ngài đã lập nên nhiều tôn giáo trước tôn giáo hiện nay mang tên ngài. Ấy là vì ngài đã là Vyasa, vốn đã cống hiến biết bao nhiêu cho Ấn độ; ngài đã là Hermes, đấng cao cả đã lập nên các bí pháp Ai cập, ngài là Zoroaster nguyên thủy, từ đó mới có tục thờ cúng mặt trời và thờ lửa; ngài cũng là Orpheus, ca sĩ vĩ đại của người Hi lạp.

Trong kiếp cuối cùng của nhiều kiếp, khi ngài giáng sinh làm Đức Cồ đàm thì thoạt tiên dường như ngài không có ý định lập nên một tôn giáo mới. Ngài chỉ xuất hiện với vai trò là người cải cách Ấn giáo – một tín ngưỡng đã cũ rích rồi, do đó xa rời dạng nguyên thủy giống như mọi tôn giáo khác. Xét về nhiều mặt, nó đã trở nên cứng ngắc và ngay cả so với hiện nay thì nó có vẻ còn ít linh động hơn nữa. Ngay cả bây giờ thì tất cả chúng ta đều biết có đường ngăn cách tuyệt đối giữa các giai cấp, có sự cứng rắn như sắt thép về các hình thức và nghi lễ.

Ngay cả hiện nay ta cũng biết rằng không ai có thể được cải đạo sang Ấn giáo, cách duy nhất để gia nhập tín ngưỡng này là sinh ra trong giai cấp Bà la môn.

Ta hãy tưởng tượng một tình huống trong đó mọi thứ này thậm chí còn cứng ngắc hơn nữa, trong đó xúc cảm còn mãnh liệt hơn nữa, trong đó mọi nhân sinh quan đều thay đổi rất nhiều so với người Aryan nguyên thủy, khi nó là một tôn giáo tràn đầy niềm vui và mang lại hi vọng cho mọi người. Chẳng bao lâu sau thời Đức Phật, ý kiến chung dường như cho rằng ngoài người Bà la môn hầu như chẳng có ai được cơ may cứu chuộc. Thế mà vì số người Bà la môn luôn luôn là thiểu số, ngay cả hiện nay chỉ vào khoảng 13 triệu người trong số 300 triệu cư dân Ấn độ, cho nên rõ ràng đó không phải là một tôn giáo mang nhiều hi vọng cho đa số mọi người, bởi vì nó bảo rằng họ phải trải qua nhiều kiếp cho nên khi có thể được nhận vào giai cấp thiểu số độc quyền Bà la môn, nhiên hậu họ mới có thể thoát khỏi vòng sinh tử luân hồi.

Rồi tới Đức Phật giáng sinh, giáo huấn của ngài mở toang cánh cổng thiên lụật công bằng tử tế, vì ngài dạy rằng người ta đã lệch lạc hoàn toàn so với hình thức tôn giáo xưa cũ. Ngài lập đi lập lại rằng, một người mặc dù sinh ra trong giai cấp Bà la môn mà không sống cuộc đời phạm hạnh Bà la môn thì chẳng đáng tôn kính và cũng chẳng tìm ra đường giải thoát; còn người nào thuộc bất kỳ giai cấp khác mà sống cuộc đời phạm hạnh Bà la môn thì nên được coi là thuộc giai cấp Bà la môn, và xét về mọi phương diện đều được mọi khả năng dường như thể y sinh ra trong giai cấp linh thiêng.

Tự nhiên là khi đứng trước những giáo huấn đẩy lùi mọi niềm hi vọng về cứu chuộc tối hậu vô cùng xa xăm vào tương lai thì kẻ phàm tục ắt trở nên tuyệt vọng và do đó thờ ơ; mặt khác, sự khổ hạnh của ngưởi Bà la môn dành trọn cuộc đời cho những nghi lễ và tham thiền cũng không hợp thị hiếu của họ và quả thật hiển nhiên là họ không thể làm được như vậy. Nhưng Đức Phật rao giảng cho họ cái mà ngài gọi là trung đạo; ngài bảo rằng mặc dù một cuộc đời khổ hạnh và hoàn toàn tận hiến cho tôn giáo không dành cho họ, nhưng chẳng có lý do gì mà vì như vậy họ lại rớt vào tình trạng thờ ơ và sinh hoạt gian tà. Ngài cho họ thấy rằng thế nhân vẫn có thể có một sinh hoạt cao siêu và mặc dù y có thể không tận tụy với siêu hình học và những lập luận chẻ sợi tóc làm tư, người ta vẫn còn lĩnh hội đúng mức những sự kiện lớn của cơ tiến hóa để hình thành sự dẫn dắt thỏa đáng cho cuộc đời mình.

Ngài tuyên bố rằng sự cực đoan theo cả hai hướng đều phi lý như nhau; một đằng thì cuộc đời của kẻ phàm phu bị hoàn toàn vây quanh bởi việc kinh doanh, theo đuổi những giấc mơ quyền lực và giàu sang, cuộc đời ấy thật điên rồ và khiếm khuyết vì nó bỏ qua mọi thứ thật sự đáng cứu xét; nhưng mặt khác, sự khổ hạnh cực đoan dạy con người hoàn toàn quay lưng với thế gian, độc quyền tận tụy một cách ích kỷ, ra sức cách ly bản thân với thế gian và thoát tục thì cũng điên rồ không kém. Ngài chủ trương rằng trung đạo chân thực và mỹ lệ là tốt nhất và an toàn nhất; trong khi chắc chắn là cuộc đời tận hiến hoàn toàn cho tính linh là cao siêu nhất cho những ai đã sẵn sàng, nhưng người nào vẫn còn vướng vòng tục lụy làm việc trong thế gian cũng có thể có một sinh hoạt tinh thần tốt đẹp và chân chính.

Giáo lý của ngài hoàn toàn dựa trên lý trí và cảm thức phân biệt phải trái bình thường; ngài không yêu cầu ai mù quáng tin vào bất cứ điều gì, mà đúng hơn ngài bảo y mở to mắt ra và quan sát xung quanh mình. Ngài tuyên bố rằng bất chấp mọi phiền não và khốn khổ của thế gian, cái hệ thống lớn lao mà con người là bộ phận đời đời có sự công bằng và định luật mà ta đang sống theo đó là một định luật tốt đẹp, miễn là ta hiểu được nó và thích ứng mình với nó. Ngài dạy rằng đời là bể khổ nhưng chính con người gây ra sự rắc rối cho bản thân, bởi vì y triền miên chiều theo ham muốn cái mà y không có; ngài bảo rằng hạnh phúc và sự hài lòng có thể đạt được tốt hơn qua việc hạn chế ham muốn, thay vì gia tăng sự chiếm hữu.

Để đạt được như vậy ngài liệt kê giáo huấn của mình một cách kỳ diệu nhất, sắp xếp mọi thứ dưới một vài tựa đề mà ta có thể dễ dàng học thuộc lòng. Thật ra thì điều này cấu thành một hệ thống những điều cần học thuộc lòng được xếp theo thứ tự cẩn thận phân cấp. Đại khái thì nó đơn giản đến nỗi bất kỳ đứa trẻ con nào cũng có thể nhớ và hiểu được tứ diệu đề, bát chánh đạo và những nguyên tắc sinh hoạt được gợi ý theo đó; thế nhưng nó được tiến hành một cách tinh xảo đến nỗi nó cấu thành một hệ thống triết lý mà kẻ minh triết nhất có thể nghiên cứu trọn đời, thế nhưng thấy nó càng ngày càng minh giải hơn cho những vấn đề của cuộc sống.

Ngài phân tích mọi thứ đến mức độ hầu như không thể tin được, ta có thể thấy như vậy qua việc nghiên cứu thập nhị nhân duyên hoặc qua việc ngài liệt kê những bước trung gian giữa tư tưởng và hành động. Mỗi một trong tứ diệu đế của ngài được biểu diễn chỉ bằng một từ ngữ thôi, thế nhưng bất cứ ai đã từng nghe trình bày hệ thống này thì một trong những từ ngữ nêu trên tất yếu khơi dậy một loạt những ý tưởng. Điều này cũng đúng với những từ ngữ biểu thị các bước trong bát chánh đạo và “những điều hoàn hảo vĩ đại” mà Tiếng Nói Vô Thinh có nhắc tới. Tất cả những điều hoàn hảo này chỉ là minh triết, quyền năng và tình thương xuất hiện dưới nhiều dạng khác nhau. Đôi khi chúng được tính là sáu nhưng thường thường được tính là mười. Sáu điều hoàn hảo được trình bày là: nhân từ hoàn hảo, đạo đức hoàn hảo, kiên nhẫn hoàn hảo, nghị lực hoàn hảo, chân thực hoàn hảo và minh triết hoàn hảo; còn bốn điều kia đôi khi được thêm vào là: tuân phục hoàn hảo, quyết tâm hoàn hảo, tử tế hoàn hảo và xả bỏ hoàn hảo.

Phật giáo hầu như đã biến mất khỏi Ấn độ, thế nhưng nó còn để lại đằng sau những kết quả lâu bền và đâu đâu ta cũng thấy xứ sở này mang nặng dấu ấn giáo huấn của ngài. Trước khi ngài giáng sinh, việc hiến tế bằng máu dường như phổ biến; ngay cả hiện nay chúng vẫn còn tồn tại nhưng tương đối hiếm, bởi vì ngài dạy rằng không một đấng thiêng liêng cao cả nào lại thích những điều như thế và Chư thần linh đúng hơn là muốn sự hiến tế bằng một cuộc đời thánh thiện.

Khi nhìn trở lại ký ảnh thời ấy chúng tôi thấy rằng ngài thuyết pháp hầu như ngay dưới khoảng trời khoáng đạt và gần như luôn luôn ngồi dưới gốc cây, còn thính chúng ngồi trên mặt đất xung quanh ngài hoặc đứng dựa vào các cây, nam phụ lão ấu lẫn lộn, còn đám trẻ con chạy chơi vòng vòng bên ngoài đám đông. Bậc đại đạo sự có một giọng nói kỳ diệu nhất, oang oang và sang sảng một cách vinh diệu, ngài có một nhân cách ngay tức khắc khiến cho mọi người nghe ngài nói phải chú ý và ngài luôn luôn chinh phục được tâm hồn người ta ngay cả trong trường hợp hiếm có khi người ta không đồng ý với điều ngài dạy. Thính chúng bị kích động bằng sự nhiệt tình tôn giáo lớn lao; chúng tôi thấy họ thường xuyên hô lên “Sadhu, Sadhu” qua việc vỗ tay, khi bất cứ điều gì được thuyết pháp đặc biệt làm họ xúc động, đồng thời họ chắp tay giơ lại lên cao với thái độ chào mừng.

Ít ra một phần ảnh hưởng này là do rung động vô cùng mạnh mẽ của hào quang ngài, nó có kích thước lớn đến nỗi thính chúng thật sự ngồi bên trong hào quang ngài và được chỉnh hợp với hào quang trong khi họ lắng nghe ngài thuyết pháp. Tác dụng từ điển của nó hầu như khôn tả và trong khi thính chúng chịu ảnh hưởng của nó thì ngay cả những người ngu dốt nhất dường như cũng có thể hiểu trọn vẹn bất cứ điều gì ngài nói, mặc dù thường thường sau khi họ ra khỏi vòng ảnh hưởng của nó thì họ thấy thật khó mà hiểu được nó giống như lúc nảy. Cái ảnh hưởng mầu nhiệm này cũng là do hiện tượng thường được miêu tả trong kinh sách Phật giáo: một số lớn thính chúng của ngài đạt quả vị A la hán. Khi đọc những bài tường trình trong kinh điển Phật giáo, ta thấy có một điều thường tình là sau bài giảng của Đức Phật thì hàng trăm, thậm chí là hàng ngàn người đã chứng quả La hán. Vì biết rằng đạt quả vị cao như thế nghĩa là gì cho nên khi đọc điều ấy chúng tôi thấy có vẻ hầu như không thể tin được, và chúng tôi giả định rằng đó chỉ là trường hợp ngoa ngoắc của Á đông; nhưng về sau này khi nghiên cứu kỹ hơn thì chúng tôi thấy rằng tường trình như vậy thật sự là đúng. Kết quả dường như đáng chú ý đến nỗi ta cần phải điều tra thêm nữa về nguyên nhân của nó và chúng tôi đã thấy rằng để hiểu được mọi điều này thì cần xét tới chẳng những kiếp này mà còn là công trình của nhiều kiếp trước.

Chúng ta phải nhớ rằng Đức Phật Thích Ca là Phật của Căn chủng thứ Tư, cho dẫu kiếp cuối cùng ngài khoác lấy nhục thân của giống dân thứ Năm. Ngài đã sinh trưởng nhiều lần trong đủ thứ giống dân Atlante và bao giờ cũng là một bậc đại đạo sư. Trong mỗi một kiếp này ngài đã thu hút xung quanh mình nhiều đệ tử, họ đã dần dần nâng lên tới mức tư tưởng và sinh hoạt cao hơn. Đến khi ngài giáng sinh lần cuối cùng đạt đỉnh cao nơi Ấn Độ, thì ngài đã sắp xếp mọi thứ đó cho những ai đã sinh ra trong nhiều lúc khác nhau và ở nhiều xứ khác nhau, sao cho nhờ ảnh hưởng của ngài được hội tụ lại trong kiếp đó cùng một lúc. Vậy là thính chúng của ngài phần lớn bao gồm những người đã dọn mình rốt ráo và có thể nói là những linh hồn đã chuyên biệt hóa cao độ; khi chịu ảnh hưởng mạnh mẽ phi thường của Đức Phật họ hiểu và theo kịp mọi từ ngữ ngài thốt ra, khiến cho tác động lên họ với vai trò là các chơn ngã có bản chất kích thích kỳ diệu nhất. Vì thế cho nên họ hưởng ứng dễ dàng xiết bao và một số lớn biết bao những người ấy có thể và đã được nâng lên tới đỉnh cao chóng mặt như vậy, nhanh chóng xiết bao.

Trong quyển ba của bộ Giáo Lý Bí Truyền, ta ắt thấy có một tiết cực kỳ thú vị và gợi ý tên là Bí nhiệm của Đức Phật; nó đề cập tới sự kiện Đức Phật chuẩn bị các nội thể của mình loại chất liệu rất cao cấp khi các loa tuyến phát triển trọn vẹn nhất. Các thể bồ đề, nguyên nhân và hạ trí của ngài được duy trì để cho các Đấng Cao Cả khác sử dụng vì vô cùng khó tạo ra những nội thể khác tương đương với chúng. Đấng Ki Tô đã dùng chúng với thể xác của Chúa Giê su, trong khi Chúa Giê su chờ đợi trên các  cõi cao khi ở bên trong các hiện thể của chính mình. Shankaracharya cũng sử dụng những “dư y” này. Vì thế cho nên mới xuất hiện ý tưởng không chính xác cho rằng Shankaracharya là một kiếp tái sinh luân hồi của Đức Phật. Đấng Ki Tô phục lâm cũng sẽ sử dụng những hiện thể này, gắn liền chúng với một thể xác khác ngay cả hiện nay đang được chuẩn bị cho ngài rồi.

Phật giáo còn có số tín đồ lớn hơn bất kỳ tôn giáo nào khác trên thế giới và là ảnh hưởng sống động trong cuộc đời của hàng triệu đồng bào ta. Khi tôi ở Tích Lan và Miến Điện, tôi có so sánh những bản tường trình này với cách thuyết giải về giáo lý của những người còn sống vốn là tín đồ Phật giáo. Những tu sĩ có học ở những nước này tiếp cận đề tài đó với kiến thức chính xác ít ra cũng tương đương với các nhà Đông phương học tiên tiến nhất, nhưng cách thuyết giải giáo lý của họ ít cứng ngắc và vô hồn hơn nhiều. Cho đến nay quyển sách hay nhất bằng tiếng Anh trình bày cho ta một ý tưởng chân thật về tôn giáo ấy theo chủ trương của những người còn sống, đó là quyển Ánh đạo phương Đông của ngài Edwin Arnold; còn một quyển sách khác hay thứ nhì là quyển Linh hồn của một Dân tộc của H. Fielding Hall. Một số nhà phê bình đã bảo rằng Ngài Edwin Arnold đã vượt hơi quá mức ý nghĩa thuần túy theo nghĩa đen của những từ ngữ trong bản văn và đang cố gắng đưa những ý tưởng Ki Tô giáo vào đó. Tôi không nghĩ như vậy, và tôi chắc chắn thấy rằng ông diễn tả xúc cảm và thái độ của Phật tử gần gũi hơn bất cứ tác giả nào khác.

Phật giáo ngày nay được chia thành hai Giáo hội lớn: phái Bắc truyền và phái Nam truyền; cả hai đều ít nhiều đi lệch giáo huấn nguyên thủy của Đức Phật mặc dù đi theo hai hướng khác nhau. Tôn giáo này đơn giản và trực diện, hiển nhiên hợp với cảm thức phân biệt phải trái bình thường đến nỗi hầu như bất cứ ai cũng có thể dễ dàng thích ứng với nó mà không nhất thiết phải từ bỏ đức tin và phép thực hành của những đức tin khác. Do hậu quả của việc này trong Giáo hội Bắc truyền ta có một dạng Phật giáo được thêm thắt rất nhiều. Nó dường như đã hấp thụ nhiều nghi lễ và tín ngưỡng của đức tin bản địa mà nó thay thế; chẳng hạn như ta thấy ở Tây Tạng, nó bao gồm trọn cả một huyền giai những thần linh thứ yếu, chư thiên và quỉ thần mà hệ thống nguyên thủy của Đức Phật hoàn toàn không biết tới. Mặt khác, thay vì thêm thắc vào giáo huấn của Đức Phật, Giáo hội Nam truyền lại đánh mất một điều gì đó trong giáo huấn của Đức Phật. Nó đã củng cố những khía cạnh duy vật và trừu tượng của triết lý Phật giáo.

Nó dạy rằng ngoại trừ Nhân quả ra, không có thứ gì chuyển từ kiếp này sang kiếp kia, nghĩa là nơi con người không có bản ngã trường tồn mà trong kiếp tới y quả thật là một người mới, vốn là kết quả nghiệp báo của kiếp trước; và họ có trích dẫn nhiều lời pháp thoại của Đức Phật ủng hộ cho điều này. Quả thật là ngài thường rất nhấn mạnh chống lại sự trường tồn của phàm ngã và ngài đoan chắc đi đoan chắc lại với thính giả rằng, không bất cứ điều gì mà họ biết liên quan tới một người có thể được chuyển sang một kiếp khác. Nhưng không có đâu mà ngài chối bỏ chơn ngã; thật vậy nhiều pháp thoại của ngài hoàn toàn khẳng định điều ấy. Chẳng hạn như ta hãy xét một văn bản có trong kinh Sa môn quả (Samannaphalasutta) thuộc Trường bộ kinh. Khi lần đầu tiên đề cập tới tình trạng và việc rèn luyện cái trí cần thiết để thành công trong sự tiến bộ tinh thần, Đức Phật mô tả cách thức ngài nhận biết được mọi bối cảnh mà ngài tham dự vào đó bằng bất cứ cách nào, chúng chuyển tiếp lần lượt qua trước mắt trí tuệ của ngài. Ngài minh họa điều này bằng cách bảo rằng:

Nếu một người đi ra khỏi làng của chính mình để tới một làng khác, rồi từ đó tới một làng khác nữa; và từ đó trở lại làng của chính mình thì như vậy y có thể nghĩ rằng: ‘tôi quả thật đi từ làng của chính tôi tới làng khác. Ở đó tôi đứng một lúc; tôi ngồi theo kiểu này; tôi nói như vậy và thế là tôi vẫn còn im lặng. Từ làng đó tôi lại đi tới làng khác và ở đó tôi cũng làm giống như vậy. Cùng một cái bản ngã của tôi từ làng đó trở về làng của chính tôi. Tâu bệ hạ, cũng bằng chính cách đó, khi tâm trí đã thanh khiết, đạo sĩ khổ hạnh biết được các kiếp trước của mình’. Ngài nghĩ rằng: ‘tôi có một tên gọi như thế, ở một chỗ như vậy, tôi sinh ra trong một gia đình như thế, đó là giai cấp của tôi, đó là thức ăn của tôi, và tôi trải nghiệm khoái lạc và đau khổ bằng một cách nào đó, và cuộc đời của tôi mở rộng qua một nơi chốn khác; và ở đó tôi cũng có những tình huống như vậy. Đã được cứu thoát ra khỏi chỗ đó, giờ đây cũng cái bản ngã của tôi lại sinh ra ở đây’.

Vấn đề này cho thấy rất rõ ràng giáo lý của Đức Phật liên quan tới chơn ngã luân hồi. Cũng trong quyển kinh nêu trên, ngài trình bày những minh họa nhờ đó một bậc tu sĩ khổ hạnh có thể biết được những kiếp trước của người khác – cách thức ngài thấy họ chết ở chỗ này và sau khi chịu phiền não và hoan hỉ ở địa ngục và thiên đường, cũng người đó được sinh ra trở lại ở một nơi nào khác đâu đó. Quả thật là trong kinh Phạm Võng (Brahmajala Sutta) ngài có đề cập tới đủ thứ khía cạnh của linh hồn và bảo rắng chúng không hoàn toàn tồn tại, bởi vì sự tồn tại của chúng tùy thuộc vào “xúc”, nghĩa là tùy thuộc vào mối quan hệ. Nhưng khi chối bỏ thực tại tuyệt đối của linh hồn như thế, ngài đã đồng ý với các bậc đạo sư vĩ đại khác của Ấn Độ, bởi vì sự tồn tại chẳng những của linh hồn mà còn ngay cả của THƯỢNG ĐẾ NGÔI LỜI cũng chỉ có thật một cách tương đối.

Những đầu óc chưa lão luyện thường hiểu lầm những ý tưởng này, nhưng học viên nào nghiên cứu cẩn thận tư tưởng Á đông ắt không thể không lĩnh hội chính xác điều này ngụ ý là gì: để thực hiện được giáo huấn của Đức Phật về vấn đề này cũng chính xác giống như giáo huấn mà giờ đây Thông Thiên Học ban ra. Không khó thấy biết bao nhiêu bản văn đã được nhấn mạnh hoặc xuyên tạc đến nỗi dường như mâu thuẫn với nhau; và Giáo hội Nam truyền đã chọn lựa, nói cho đúng hơn là chối bỏ sự trường tồn của phàm ngã so với việc khẳng định tính liên tục chơn ngã, cũng giống như trong Ki Tô giáo, một số người đã thu đạt được thói quen chú trọng tới những văn bản đặc thù và bỏ qua những văn bản khác, phủ nhận nó.

Có một điểm nữa giúp cho ta thấy rõ sự hiểu  lầm rất tương tự, đó là việc thường xuyên khẳng định đi khẳng định lại Niết Bàn tương đương với diệt vong. Ngay cả Max Müller, nhà Phạn ngữ học lỗi lạc của đại học Oxford, do bị si mê nhiều năm về vấn đề này, đến cuối đời khi nghiên cứu sâu hơn và xa hơn nữa thì ông mới đạt đến mức hiểu được rằng mình đã sai lầm về điều đó. Việc miêu tả mà Đức Phật dành cho Niết Bàn vượt xa vô cùng so với sự hiểu biết của bất cứ người nào chỉ được rèn luyện và tẩy trược. Trong những phương pháp tư duy mà người ta ít có thắc mắc vì ngay từ đầu các nhà Đông phương học Âu Mỹ đã hiểu lầm do chỉ được rèn luyện theo những phương pháp tư duy trần tục thông thường; nhưng không ai đã từng sống ở Á đông xen lẫn với các Phật tử mà có thể giả định trong một lúc rằng họ coi sự diệt vong là cứu cánh mà mình đang nỗ lực đạt tới. 

Quả thật việc đạt tới Niết Bàn có bao gồm sự tiêu diệt hoàn toàn khía cạnh hạ đẳng của con người, mà thật ra đó là tất cả những gì ta biết về y vào lúc này. Cũng giống như mọi thứ liên quan tới các hạ thể, phàm ngã vốn vô thường và sẽ biến mất. Nếu ta nỗ lực vỡ lẽ ra rằng con người ắt ra sao khi bị tước bỏ hết mọi thứ bao gồm phía dưới những thuật ngữ này thì ta ắt thấy rằng đối với ta ở giai đoạn hiện nay, thật khó mà hiểu được có thứ gì còn lại; thế nhưng sự thật là mọi thứ đều còn lại, nghĩa là trong cái tinh thần đã được vinh danh còn tồn tại lúc đó, mọi tinh túy của mọi phẩm chất vốn đã được phát triển trải qua những thế kỷ đấu tranh và căng thẳng trong các kiếp trên trần thế ắt ở mức đầy đủ nhất có thể được. Con người đã trở nên hơn cả mức con người, bởi vì giờ đây y ở trước ngưỡng cửa của Thiên tính; thế nhưng y vẫn còn là chính mình, cho dẫu nó là một bản ngã rộng lớn hơn xiết bao.

Nhiều người đã định nghĩa về Niết Bàn và tự nhiên là không có định nghĩa nào có thể thỏa đáng; có lẽ định nghĩa tốt nhất nói chung là sự an bình trong khi toàn tri. Cách đây nhiều năm, khi tôi chuẩn bị một quyển dẫn nhập đơn giản vấn đáp giáo lý của tôn giáo này cho những thiếu nhi Phật tử, thì vị Tu viện Trưởng của Sumangala đã cung cấp cho tôi định nghĩa hay nhất về Niết Bàn vốn đưa ra trước họ, đó là một tình huống an bình và có phước vượt cao trên tình trạng hiện nay đến nỗi ta không thể nào hiểu được nó. Chắc chắn là nó khác xa ý tưởng về diệt vong. Quả thật nhiều điều mà hiện nay ta gọi là con người đã biến mất, nhưng đó không phải vì cá tính đã biến mất mà vì cá tính bị chìm lấp trong Thiên tính.

Chính Đức Phật đã từng một lần dạy rằng: “Niết Bàn không phải là hữu thể nhưng cũng không còn là phi hữu thể nữa”.

Có một sự khác nhau nữa giữa Giáo hội Nam truyền và Giáo hội Bắc truyền, đó là ở chỗ họ chọn theo những phiên bản kinh điển khác nhau. Người ta thường phát biểu rằng Giáo hội Bắc truyền chạy theo Đại thừa còn Giáo hội Nam truyền theo Tiểu thừa, nhưng liệu ngay cả điều này được phát biểu an toàn chăng thì còn tùy thuộc vào sắc thái ý nghĩa mà ta gán cho một từ bị tranh cãi rất nhiều. Yana nghĩa là cổ xe và người  ta đồng ý rằng nó phải được ứng dụng cho pháp (dharma) bởi vai trò là chiếc bè đưa ta vượt qua biển sinh tử tới tận Niết Bàn, nhưng ít nhất có năm thuyết về ý nghĩa chính xác mà ta phải chọn theo nó.

1- Trước hết nó nhằm nói tới ngôn ngữ được dùng để viết ra pháp chế, theo giả thuyết ngôn ngữ Đại thừa là tiếng Bắc phạn còn ngôn ngữ Tiểu thừa là tiếng Nam phạn – đối với tôi thuyết này dường như không đứng vững. Quả thật là Giáo hội Bắc truyền dùng bản dịch tiếng Bắc phạn còn Giáo hội Nam truyền có kinh điển viết bằng tiếng Nam phạn, là ngôn ngữ mà Đức Phật đã tuyên thuyết khi còn tại thế. Người ta phát biểu rằng kinh điển tiếng Nam phạn chúng ta sở hữu hiện nay không phải dưới dạng nguyên thủy mà mọi kinh điển nguyên thủy ít ra tồn tại ở Tích Lan đã bị những  kẻ xâm lược người Tamil phá hủy hết, sao cho những kinh điển tiếng Nam phạn của chúng ta có hiện nay đều được dịch lại từ một bản sao bằng tiếng Elu, lúc bấy giờ là ngôn ngữ bản địa của Tích Lan.

2- Xét theo biểu kiến thì người ta coi như Tiểu (Hina) nghĩa là tầm thường, dễ dàng hoặc nhỏ bé. Vì vậy một cách thuyết giải cho rằng Tiểu thừa là con đường tầm thường và dễ dàng đi đến giải thoát, là kiến thức và cách ứng xử rút gọn đến mức tối thiểu cần thiết để được giải thoát, còn Đại thừa là giáo lý mang tính triết học hơn và đầy đủ hơn bao gồm nhiều kiến thức mang tính truyền thống về các cõi cao trong thiên nhiên. Không cần nói cũng thấy cách thuyết giải này xuất phát từ nguồn thông tin của Đại thừa.

3- Đứng trước sự tế nhị, lịch sự, vô song đối với các tôn giáo khác, Phật giáo chấp nhận hết tất cả là phương tiện giải thoát, mặc dù nó coi phương pháp do giáo chủ của mình giảng dạy là đưa ra con đường ngắn nhất và an toàn nhất. Theo quan niệm này Phật giáo là Đại thừa, còn Tiểu thừa bao gồm Bà la môn giáo, Bái hỏa giáo, Kỳ na giáo và bất kỳ tôn giáo nào khác vốn đang tồn tại vào lúc mà người ta đã trình bày rõ định nghĩa.

4- Hai giáo lý này chỉ là hai giai đoạn của cùng một giáo lý, Tiểu thừa dành cho Thinh văn (Sravakas), còn Đại thừa dành cho những học viên tiến bộ hơn.

5- Từ ngữ ‘thừa’ được hiểu không chính xác theo nghĩa gốc là “cổ xe”, nhưng theo nghĩa thứ phát thì nói cho đúng hơn nó gần tương đương với từ nghĩa là “đời sinh hoạt” hoặc thiên chức theo tiếng Anh. Theo cách thuyết giải này thì Đại thừa đưa ra trước con người ‘thiên chức lớn lao’ là trở thành một vị Bồ tát và hiến mình cho phúc lợi của thế gian, còn Tiểu thừa chỉ bộc lộ thiên chức nhỏ nhoi hơn, là sống sao cho bản thân đạt được Niết Bàn.

Cùng có nhiều điều bàn luận về ý nghĩa chính xác của các thuật ngữ Adi Buddhi (A đề Phật) và Avalokiteshvara (Quan thế âm). Tôi không đặc biệt nghiên cứu những điều này theo quan điểm triết học, nhưng trong chừng mực mà tôi có thể thu thập ý tưởng từ việc bàn luận vấn đề này với những nhân vật tiêu biểu sống động trong tôn giáo ấy, thì A đề Phật dường như là đỉnh cao của một trong những đường lối lớn phát triển siêu nhân loại – cái mà ta có thể gọi là nguyên khí trừu tượng của Chư Phật. Quan thế âm là một từ ngữ thuộc Giáo hội Bắc truyền dường như là hồng danh mà Phật tử dành cho quan niệm về THƯỢNG ĐẾ NGÔI LỜI. Các học giả Âu Mỹ đã dịch nó là “Đấng nhìn xuống từ trên cao”, nhưng điều này dường như có bên trong bản thân một hàm ý không chính xác lắm, vì nó luôn luôn biểu thị THƯỢNG ĐẾ NGÔI LỜI biểu hiện, đôi khi là THƯỢNG ĐẾ NGÔI LỜI của một thái dương hệ và đôi khi còn cao hơn nữa nhưng luôn luôn là biểu hiện. Chúng ta không được quên rằng trong khi các bậc giáo chủ của các tôn giáo lớn đều hiểu và biết được những sự việc mà mình định danh thì các tín đồ thông thường lại không hiểu; họ chỉ có các danh hiệu và họ chế biến nó thành ra những trò chơi trí tuệ, cho nên dựng ra rất nhiều điều không chính xác và tiền hậu bất nhất.

Phật giáo thuộc Giáo hội Nam truyền bao gồm Tích Lan, Miến Điện, Xiêm La tức Thái Lan và Cambodia, nói chung vẫn giữ được cho tôn giáo mình thoát khỏi những điều thêm thắt vốn đã trở nên nổi bật trong Giáo hội Bắc truyền ở Nhật Bản, Trung Quốc và Tây Tạng. Ở Miến Điện, không có một hình ảnh nào xuất hiện trong các đền thờ ngoại trừ ảnh tượng của Đức Phật, mặc dù trong một số trường hợp có cả trăm ảnh tượng của ngài bằng những vật liệu khác nhau, ở những tư thế khác nhau do đủ thứ tín đồ trình bày.

Ở Tích Lan người ta dường như đã nhượng bộ một cách nào đó cho xúc cảm bình dân hoặc có lẽ nhượng bộ chính quyền ngoại lai trong thời kỳ những vị vua người Tamil, vì trong các đền thờ người ta thường thấy có ảnh tượng của một vài thần linh Ấn giáo, mặc dù họ luôn luôn đặt nó ở vị trí phụ thuộc và được coi là một loại tùy tùng của Đức Phật. Tuy nhiên ta không cần chê trách người Tây Tạng quá nhiều về sự kiện là có một vài điều mê tín dị đoan len lỏi vào trong Phật giáo của họ. Theo thời gian, điều nêu trên xảy ra ở mọi nước và mọi tôn giáo. Chẳng hạn như ở Ý có nhiều nông dân ở vùng đồi núi vẫn còn theo cái mà họ gọi là tôn giáo cũ, ngay cả thời nay nó vẫn còn thờ cúng tửu thần Bacchus, bên dưới một hồng danh của người Etrus có trước cả thời đế quốc La mã. Các linh mục Công giáo hoàn toàn nhận biết được sự tồn tại của tín ngưỡng cổ sơ này và đều nổi dậy chống lại nó nhưng vô ích.

Trong Phật giáo Nam truyền, bất kỳ nghi lễ nào rất nhỏ nhặt hầu như quả thật không có điều gì tương ứng một chút nào với việc phụng tự Ki Tô giáo. Khi thiên hạ đi lễ đền thờ buổi sáng thì họ thường yêu cầu các vị sư đọc cho họ nghe tam qui và ngũ giới để rồi họ lập lại theo sư, nhưng ngay cả điều này cũng khó lòng có thể được gọi là một việc phụng tự công vì nó được lập lại không phải một lần vào một lúc cố định, mà dành cho mỗi nhóm người khi họ ngẫu nhiên tới đền thờ. Có một nghi lễ khác tên là Paritta hoặc Pirit (nghĩa là ‘ban phước’), nhưng lễ này không được cử hành trong chính đền thờ hoặc cử hành trong lúc đã định nào, nhưng được coi là nghĩa cử về phần kẻ phàm tục muốn tôn vinh bất cứ dịp đặc biệt nào bằng cách cử hành nghi lễ Pirit,nghĩa là dựng nên rồi trang trí tỉ mỉ một đàn tràng tạm để cử hành nghi lễ. Nó bao gồm việc tụng niệm những câu kinh ban phước trong các kinh điển và điều này được tiến hành trong một số ngày nào đó, thường thường là bao gồm nửa tháng bằng cách để cho những vị sư tiếp sức nhau, hết người này đến người kia cứ mỗi hai giờ đồng hồ.

Đôi khi có một người bị đau thì người ta dàn xếp cho y một trong những nghi lễ Pirit này với ý định là nó sẽ giúp cho y được hồi phục. Đó quả thật là nghi lễ thôi miên mesmer vì những vị sư ngồi thành vòng tròn và nắm trong bàn tay một sợi dây thừng chạy vòng quanh suốt vòng tròn; người ta ra lệnh cho họ tụng kinh, luôn luôn giữ cho ý chí ban phước nổi bật trong tâm trí mình. Dĩ nhiên là khi nghi lễ tiến triển thì sợi dây thừng này đâm ra được từ điển hóa rất mạnh và có những sợi dây nối liền sợi dây thừng với một bình nước khổng lồ, dĩ nhiên bình nước này đâm ra tích trữ rất nhiều từ điển. Khi kết thúc nghi lễ, nước này được phân phối cho mọi người và người bệnh thường giữ một sợi dây nối liền với sợi dây thừng.

Phât giáo Nam truyền trình bày một danh sách ngũ thông mà người nào tiến bộ  trên Thánh đạo có thể đạt được.

1- Thần túc thông tức là năng lực đi xuyên qua không khí và những vật rắn chắc để tham quan cõi trời trong khi còn sống. Tuy nhiên có thể điều này chỉ có nghĩa là năng lực hoạt động tự do trong thể vía, bởi vì hoàn toàn rất có thể rằng khi nói tới cõi trời người ta không thật sự ngụ ý cõi trí tuệ mà ám chỉ các cảnh cao của cõi trung giới.

2- Thiên nhĩ thông, hiển nhiên chỉ là quan năng thần nhĩ trên cõi trung giới.

3- Tha tâm thông tức là năng lực hiểu thấu và đồng cảm với mọi thứ trong tâm trí người khác – dường như là việc đọc được tư tưởng hoặc có lẽ là thần giao cách cảm.

4- Túc mệnh thông tức là năng lực nhớ được các kiếp trước.

5- Thiên nhãn thông nghĩa là thần nhãn.

Trong một số danh sách còn có thêm Lậu tận thông tức là nhờ minh triết mà đạt được giải thoát. Điều này tất nhiên có nghĩa là thoát được vòng sinh tử luân hồi, nhưng nó dường như có bản chất không giống những thần thông kia và có lẽ khó lòng được xếp vào cùng một loại.

Nghe đâu Ananda đã là đệ tử ưu tú của Đức Phật, cũng như thánh John nghe đâu là môn đồ ưu ái của Đấng Ki Tô; chắc chắn trong cả hai trường hợp này thì sự thân thiết đặc biệt ấy là kết quả của mối quan hệ trong những kiếp trước. Ananda chắc chắn không được chọn lựa như vậy, vì ông là người tiên tiến nhất do bởi ngay cả sau khi Đức Phật nhập Niết Bàn, nghe đâu trong cuộc kiết tập kinh điển lần thứ nhất được cử hành trong một hang động đào sâu trong một khối đá, điều kiện để tham dự hội nghị này là không ai được gia nhập nếu không thể đi xuyên qua lớp đá; Ananda thấy mình bị loại bỏ bởi vì ông chưa đạt được quyền năng ấy. Nhưng nghe nói ông rất buồn phiền vì bị loại bỏ khỏi một cơ hội lớn để phụng sự Đấng Thế Tôn đã nhập diệt, cho nên qua sự nỗ lực ý chí phi thường, ngay lúc ấy ông phát triển được quyền năng còn thiếu sót và đắc thắng tham gia vào hàng ngũ các huynh đệ mình, mặc dù hơi trễ một chút.

Điều này cho thấy rằng ngay cả những đấng tiên tiến nhất trong nhân loại cũng còn có một tình thân hữu đặc biệt và vì vậy việc yêu thương người này hơn người khác chẳng phải là không thích đáng. Quả thật là cái tình yêu thương mà giờ đây ta cảm nhận được với người thân thương nhất thì sau này ta ắt cảm nhận được với toàn thể thế giới, nhưng vào lúc ấy, ta ắt cảm nhận được tình yêu thương gấp cả ngàn lần lớn hơn đối với những người gần gũi nhất với mình. Tình thương của ta ắt chẳng bao giờ giống nhau đối với tất cả, mặc dù tất cả đều được bao hàm trong đó. Ta không thể cảm thấy đối với người khác giống như cảm nhận đối với Chơn sư của mình vì khi ngài trở thành một bậc THƯỢNG ĐẾ NGÔI LỜI, ta ắt là một bộ phận trong hệ thống của ngài và ngay cả mãi sau này khi chúng ta trở thành các đấng Thượng Đế Ngôi Lời thì ta ắt vẫn còn là một bộ phận của ngài, vì lúc bấy giờ ngài ắt biểu diễn một hệ thống nào đó còn lớn lao hơn nhiều. Mặc dù luôn luôn có một tình yêu thương lớn hơn dành cho một số người này so với những người khác, ta ắt giúp đỡ những người mà ta yêu thương ít hơn cũng đầy đủ như những người mà ta yêu thương nhiều hơn. Ta ắt luôn luôn làm hết sức mình cho toàn thể, cũng giống như một bác sĩ trợ giúp bệnh nhân mình như nhau cho dù bệnh nhân có là bạn hay không, bởi vì trước đó không biết bao nhiêu thời kỳ, không còn bất cứ điều gì giống như là việc không ưa hoặc thù ghét.

Vào thời sinh tiền của Đức Phật, còn nhiều bậc đạo sư khác được gởi đến cho thế gian. Chẳng hạn như ta thấy có Lão Tử, Khổng Tử và Pythagore, tất cả đều hoạt động trong những phạm vi khác nhau. Vào lúc đó, việc biệt phái các vị đạo sư tới nhiều nơi trên thế giới mang lại lợi ích là tuôn đổ ghê gớm thần lực xuống thế gian.