NHỮNG ĐẠI THÁNH ĐƯỜNG 

 Gỗ, thép và đá có những phát xạ đặc biệt riêng. Nhưng điều cần nhấn mạnh nơi đây là chúng có thể hấp thụ ảnh hưởng con người và rồi lại tuôn ra trở lại. Vậy nguồn gốc của lòng tôn sùng, lòng kính sợ thấm nhuần các đại thánh đường đến đỗi một du khách gan dạ nhất cũng không thể hoàn toàn thoát khỏi nó là gì? Không chỉ vì liên hệ lịch sử, sự hồi tưởng trải qua nhiều thế kỷ người ta đã tụ họp nơi đâu để ca ngợi và cầu nguyện, và ngoài các sự phát xạ của các vật liệu, lòng tôn sùng còn có nguồn gốc cao hơn thế nữa.

 Để hiểu điều nầy, đầu tiên chúng ta phải nhớ rằng những ngôi nhà ấy được xây dựng trong những hoàn cảnh nào. Một ngôi nhà thờ tân thời được thầu khoán dựng lên trong một thời gian ngắn thật ra chỉ có chút ít linh thánh. Nhưng vào thời trung cổ, lòng tin rất mãnh liệt, trong khi ảnh hưởng của đời sống vật chất bên ngoài rất yếu. Nói cho đúng, khi họ xây thánh đường là họ cầu nguyện vậy. Mỗi một viên đá đặt để là một tặng vật nơi bàn thờ. Trong tinh thần làm việc như thế, mỗi viên gạch trở nên một linh phù thật sự chứa đầy lòng tin kính và tôn sùng của người xây dựng. Nó có thể phát lại những làn sóng tình cảm nầy cho người khác, khiến họ cảm nghĩ tương tự. Về sau, những đoàn người đến đền thờ ấy để thờ phượng, không chỉ cảm nghe được các phát xạ ấy, mà chính họ còn tăng cường chúng bằng những cảm nghĩ của họ.

 Những vật trang hoàng bên trong nhà thờ còn đúng thật hơn nữa. Mỗi một phết cọ sơn tranh, mỗi một nhát đục tạc tượng là một món quà trực tiếp kính dâng Thượng Đế. Như thế một công trình nghệ thuật được hoàn thành giữa bầu không khí đầy tin kính và yêu thương, nó sẽ bao phủ rõ rệt những đặc tính ấy cho người đến sùng bái. Mọi người giàu cũng như nghèo đều cảm nghe ảnh hưởng nầy, nhưng người nào hiểu được tuyệt tác ấy và nhận biết được các ý nghĩa của nó thì có thể nhận được một sự khích lệ phụ gia.

 Ánh nắng mặt trời chiếu qua những tấm kính cửa sổ màu thời trung cổ mang theo nó một sự vinh quang không phải là hoàn toàn của cõi hồng trần, bởi lẽ người khôn ngoan dựng nên bức tranh tuyệt diệu vì tình yêu Thượng Đế và sự vinh quang của những vị Thánh của Ngài. Như thế mỗi một mảnh kính cũng là một linh phù. Hãy luôn nhớ rằng cái năng lực do lòng nồng nhiệt của nhà nghệ sĩ khởi thủy truyền vào bức tượng hay bức tranh hằng được lòng tôn sùng của nhiều thế hệ nối tiếp nhau tăng cường, chúng ta sẽ hiểu ý nghĩa bên trong của ảnh hưởng lớn lao phát xuất từ những đồ vật được xem là linh thiêng qua nhiều thế kỷ nối tiếp nhau tăng cường, chúng ta sẽ hiểu ý nghĩa bên trong của ảnh hưởng lớn lao phát xuất từ những đồ vật được xem là linh thiêng qua nhiều thế kỷ.

 Một bức tranh hay bức tượng có thể có một tác động hoàn toàn không liên quan đến giá trị nghệ thuật của nó. Tác phẩm Chúa Hài Đồng ở Ara Codi của La Mã không phải là một tác phẩm nghệ thuật, nhưng lại khơi động mạnh mẽ lòng tôn sùng trong đoàn người đến xem.

Nếu thật sự đó là một tác phẩm nghệ thuật thì nó cũng chỉ có thể ảnh hưởng thêm một ít tác động phụ và hoàn toàn khác hẳn đối với một hạng người mà bây giờ nó không khêu gợi được gì hết (tức là hạng người thích nghệ thuật mà không có lòng tôn sùng. LND).

 Như thế, hiển nhiên những vật sở hữu trong giáo hội như bức tượng, bức tranh và những vật trang hoàng khác đều ảnh hưởng mạnh mẽ lên tín đồ. Tác động của chúng rất là mạnh mẽ khiến nhiều người cảm nghe được, và vì thế mà những người cuồng tín dã man tự gọi mình là thanh giáo ganh ghét vô cùng. Họ hiểu rằng cái quyền lực ẩn sau giáo hội đã hoạt động mạnh mẽ xuyên qua những đồ vật nầy như những vận hà. Và mặc dầu họ ghét sợ các ảnh hưởng thanh cao họ cũng cảm thấy rằng nếu họ có thể phá vỡ những trung tâm từ khí ấy thì các ảnh hưởng sẽ mất đi. Do đó trong cuộc cách mạng chống lại các điều thiện mỹ, họ đã tàn phá tất cả những điều gì họ có thể làm được. Giống thế, những người tự gọi mình là người Cơ Đốc đầu tiên, vì vô minh đã hạ các bức tượng Hy Lạp mỹ lệ nhất để lấy đá xây những căn nhà tồi tàn của họ.

 Trong tất cả những ngôi nhà thờ tráng lệ thời Trung cổ, lòng tôn sùng quả thật là phát xuất từ những bức tường bởi vì nhiều thế kỷ trôi qua, nhiều thế hệ liên tiếp đã tạo nên các hình tư tưởng về tôn sùng và thâm nhập vào các bức tường ấy. Trái lại nhiều nhà họp của vài giáo phái có một bầu không khí đầy sự chỉ trích và tranh luận mà tất cả người nhạy cảm nào cũng có thể nghe được. Nhiều nơi hội nghị ở Scotland và Hòa Lan có một cảm giác nổi bật là đa số những người đến hành lễ chẳng có một tư tưởng nào về thờ phượng hay tôn sùng gì cả. Họ chỉ giả bộ mộ đạo và nóng nảy khám phá xem người thủ trưởng bất hạnh của họ đã phạm lỗi lầm nào trong lời thệ nguyện vô vị.

 Các nhà thờ mới không có ảnh hưởng ấy vì ngày nay người ta thiếu lòng nhiệt thành; họ xây một nhà thờ cũng như xây một cơ xưởng. Nhưng khi vị giám mục làm lễ hiến dâng nó thì có một ảnh hưởng rõ rệt xác định được tạo nên. Vấn đề nầy sẽ được bàn đến ở một chương khác. Sau vài năm sử dụng, những bức tường cũng được thấm nhuần các tư tưởng một cách hữu hiệu. Nhưng đối với các nhà thờ chuyên về phép bí tích hoặc thờ phượng thì kết quả mau hơn nhiều. Các nhà thờ Thiên Chúa Giáo La Mã hay nhà thờ nghi lễ thường sớm có hiệu quả, còn những nhà hội họp của vài giáo phái ly khai không chú trọng về tôn sùng thì sau một thời gian lâu dài cũng chỉ mới có được một ảnh hưởng không khác gì một giảng đường thông thường. Nhà nguyện của một tu viện có một ảnh hưởng tôn sùng thanh tao hơn, nhưng các ảnh hưởng nầy cũng khác nhau rất nhiều tùy theo các hình tượng chiêm ngưỡng.