LUÂN LÝ ĐẠO PHẬT          Soạn giả: BẠCH LIÊN            Đánh máy Điểm Dung

 

LUÂN LÝ ĐẠO PHẬT

 

 

 

KỲ THỨ NHÌ                       Soạn giả: BẠCH LIÊN

LUÂN LÝ ĐẠO PHẬT

Imprimerie DUC DUNG

36, Rue Sabourain, 36

SAIGON

1949 

ĐỀ CUỐN

LUÂN- LÝ ĐẠO PHẬT

I

Dở cuốn kinh ra dặn lấy lòng

Thuyền từ đưa khách đến non Bồng. ^[[1]]

Cõi phàm say đắm bao nhiêu lụy,

Tự-giác ^[[2]] quay về chốn cửa không ^[[3]]

II

Chớ trách trời dày, chớ thở-than,

Tự mình gây dữ nghiệp mình mang.

Lòng phàm rửa sạch, tiêu tai-họa

Nhẹ bước qua sông tới Niết-Bàn ^[[4]]

BẠCH-LIÊN

 

VÀI LỜI NÓI ĐẦU

Quyển nầy xuất bản năm 1932 ^[[5]]. Mười năm đã qua. Tôi xem lại thì thấy nó vẫn còn giúp ích cho những người tu hành muốn rõ chơn-lý của Phật đã dạy. Tôi có sửa đổi một đôi chỗ và thêm vô 2 bài: “Chuyện tướng cướp An-gu-li-ma-la” và “Phật cấm dùng huệ nhãn đặng xem nước uống”.

Cao thâm thay, huyền diệu thay, giáo-lý của Phật Thích-Ca! Đã 2 ngàn rưởi năm rồi mà nó vẫn còn chói sáng mãi, nhờ nó mà biết bao nhiêu người vượt qua khỏi bến mê sông khổ.

Than ôi! Ba cái độc nhận chìm cả Thế-Gian là Tham, Sân, Si. Mà mát thay giọt nước nhành-dương! nó tưới tắt được lửa lòng của những kẻ còn mang tam chướng vào mình. Vậy ước sao khắp trên đất Phật là nước Việt-Nam mình đây, mỗi người đều thật hành giáo-lý đức Thích-Ca một cách sốt sắng thì lo chi xã-hội lại không được thuần-phong mỹ-tục, cõi đời lại không được thanh-bình.

Châu-đốc, ngày hai mươi lăm, tháng 5, năm Nhâm ngũ.

Le 8 Juilet, 1942

BẠCH LIÊN 

 

(1) Lẽ thì tôi đăng luôn bài tựa của tôi đã viết năm 1932, song vì lúc nầy giấy mắc quá nên tôi buộc lòng phải bỏ, ấy là việc cực chẳng đã, xin chư thiện tín lượng thứ.

Thiên thứ nhứt

 

DƯỚI GỐC BỒ ĐỀ

Khi đức Bồ-Tát ngồi dưới gốc cây Bồ-Đề chứng quả Phật rồi thì Ngài còn thiền-định trong 49 ngày. Có hai người lái buôn rất giàu có tên là Tra-bu-Sa (Trapusha) và Ba-li-Ca (Bhallika) đi ngang qua chỗ ngài ngồi, dâng cơm và mật cho ngài.  Ngài giảng đạo và chỉ đường giải thoát cho hai người nầy nghe. Hai người nầy liền quì xuống xin Phật thâu làm đệ-tử. Ấy là hai vị đệ-tử trước hết của Ngài trong hạng tu tại gia (cư-sĩ).

Ngài thiền-định xong rồi thì đứng dậy nói rằng: “Ta cầu chúc cho cửa trường sanh bất tử mở rộng cho chúng sanh. Ta cũng cầu xin cho chúng-sanh hiểu đặng giáo-lý của Ta và tin lấy Luật-pháp.”

Nói rồi thì Ngài đi ra khỏi rừng đặng truyền Đạo.

I

PHẬT TRUYỀN ĐẠO

Trước hết Phật, nhớ tới hai ông Thầy dạy Thái-Tử Sỉ-đạt-Ta khi xưa là ông A-ra-Đa (Arada) và ông U-trà-Ca (Oudraka). Song Phật biết hai ông nầy thác rồi. Phật mới tìm năm vị đệ-tử khi trước đã bỏ Sỉ-đạt-Ta đi tu riêng.  Năm vị nầy là:

1-  Cô-đi-ni-Da (Kaudinya), Tàu dịch là Kiều-trần-Như.

2-  Ba-tri-Da (Bhaddriya), Tàu dịch là Bạt-đà-ba-Đồ.

3-  Hoát-Ba (Vappâ), Tàu dịch là Bạt-Ba.

4-  Ma-ha-na-ma (Mahanâma), Tàu dịch là Ma-kha-na-ma.

5-  Và A-hoa-Di (Asvâdji), Tàu dịch là A-xả-bà-đồ.

 

PHẬT CHUYỂN PHÁP-LUÂN

Phật mới thuyết pháp cho năm vị ấy nghe.

Phật thuyết pháp lần nầy là lần đầu tiên, sách gọi là Phật chuyển Pháp-Luân, tiếng Nam-phạn (Pâli=Ba-li) là:

“Dhammachakkappavattana Sulta”, ông Rhys Davids dịch là: “La mise en movement des roues du char royal du Royaume de la Voie droite”.

Bài thuyết pháp nầy cũng gọi là bài Thuyết-pháp tại Ba-nại-La (Bê-na-Rết) (Sermon de Bénarès).

“Như-Lai không tầm đường giải-thoát trong sự khổ-hạnh.  Nhưng không phải đó là một duyên-cớ làm cho các ngươi tưởng rằng: Như-Lai ham mê theo những sự vui vẻ của hồng trần hay là Như-Lai ưa sự sung-sướng. Như-Lai đã tìm đặng con đường Trung-Đạo.

Chẳng phải bỏ thịt cá, cạo-đầu hay kết tóc lại^[[6]], đi chơn không, mặc áo tơi, để mình mẩy lắm bụi đất cùng là cúng tế A-Nhi (Agni) Hỏa-đức Tinh-Quân ^[[7]] mà cái tâm của người còn lầm lạc trở nên thanh bạch. Đọc mấy cuốn kinh Phệ-Đà (Véda: Huê-Đa)^[[8]], dưng lễ vật cho mấy ông Thầy tu hay là cho Thần-Thánh, hãm mình ngoài sương nắng và chịu những sự khỗ-hạnh khác đặng luyện cho được trường sanh, cũng không làm cho tâm tánh của người đã lầm lạc hóa ra sáng suốt được.

Tại cái thói hờn giận, cái thói say sưa, cái thói kỳ khôi, cái thói mê-tín, cái thói gạt gẫm, cái thói ưa khoe mình và mục hạ kẻ khác, cái thói kiêu-căng xấc-xược, cái thói hay trù nghĩ những chuyện quấy quá, làm cho tâm con người trở nên nhơ bợn, chớ kỳ thật chẳng phải tại ăn thịt cá đâu.

Mấy thầy sa-môn ôi! một đàng là chịu khổ-hạnh, một đàng là ưa thói xa-hoa phóng túng, hai đàng không theo đàng nào được. Để ta dạy các ngươi con đường Trung-Đạo, nó ở chính giữa hai đàng kia.

Người tu-hành mắc phải bịnh-hoạn thì yếu đuối, trí-hóa lộn-xộn sanh ra những tư-tưởng thấp hèn quấy quá. Theo thế thường thì sự khổ-hạnh không có giúp cho con người trở nên thông-thái, nói chi là kềm chế giác-quan được. Kẻ nào lấy nước lạnh châm vô bình dầu thì làm sao cái đèn cháy đặng mà soi tỏ chốn tối tâm, còn người nào dùng củi mục đặng nhúm thử lửa thì bao giờ cho có lửa. Những sự khổ-hạnh làm cho thân-thể đau đớn có ích lợi chi đâu. Nếu con người không dục tắt được lửa lòng thì dầu cho ăn ở theo cách bần-hàn cũng không dứt được tánh ích-kỷ.

Còn vọng tưởng những sự vui vẻ dưới trần-thế hay là ở Thiên-Đường, còn tánh vị-kỷ thì dầu chịu khổ hạnh cách nào cũng uổng công. Còn người nào dứt được tánh ích-kỷ thì tức nhiên trừ tuyệt được lòng tham-dục. Người ấy không còn mơ ước một mảy chi nữa, dầu là những sự khoái lạc ở dưới phàm gian hay là ở những cảnh đẹp đẻ trên Thiên-Đường cũng vậy. Sự làm cho thỏa thích những sự cần-ích tự nhiên không có cho va trở nên nhơ bợn. Vậy thì va hãy ăn uống món nào hợp với xác-thịt của va.

Sen tuy ở dưới nước, song nước không thấm ướt cánh của bông sen được.

Còn thói xa-hoa phóng-túng thì làm cho mất cả tinh-thần và sức lực. Người mà tham sự vui sướng thì làm tôi mọi cho các tình-dục. Đi tìm tòi những sự khoái lạc cho xác-thịt nầy thật là nhục-nhã và rất thô-tục. Nhưng mà lo lắng những sự cần ích cho đời người không phải là sự quấy đó. Bổn phận con người phải giữ gìn thân-thể cho tráng kiện, không vậy thì không thể chuyên cần việc đạo đức và trí-hóa không được mạnh mẻ và minh mẫn.

Mấy thầy sa môn ôi! hãy xem mấy cây căm của bánh xe kia, ấy là hình bóng những điều-luật phải giữ gìn đặng cho tánh nết trở nên tốt lành. Mấy cây căm đều dài bằng nhau, đó là tỷ thí sự công bình, cái vành xe ấy là đức minh-triết, sự khiêm-tốn và sự suy-nghiệm là cái tum xe trong đó có cái cốt xe tức là chơn-lý vậy. Kẻ nào thấy rõ được sự khổ, cội rễ sự khổ và tìm đặng phương thế chữa sự khổ và diệt sự khổ thì kẻ đó thấu đặng Tứ Diệu Đề và bước vào con đường Trung-Đạo là: Đạo Bát-Chánh.

Chánh kiến, chánh tư-duy, chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh mạng, chánh tinh tiến, chánh niệm và chánh định. Nghĩa là: sự tín-ngưỡng chơn-chánh, tư-tưởng chơn-chánh, lời nói chơn-chánh, việc làm chơn-chánh, công việc làm ăn chơn-chánh, rán sức làm rất chơn-chánh, sự tưởng nhớ chơn-chánh, sự suy gẫm chơn-chánh.

Sự tín-ngưỡng chơn-chánh tức là ngọn đuốc soi sáng đường của người ấy đi. Tư-tưởng chơn-chánh tức là tên hướng đạo để dẫn đường. Lời nói chơn-chánh tức là chỗ va trú ngụ dọc đường. Việc làm chơn-chánh tức là cái tướng đi ngay thẳng của va.  Công việc làm ăn chơn-chánh tức là nước uống của va. Rán sức làm rất chơn-chánh tức là những bước của va đi, còn sự tưởng nhớ chơn-chánh là hơi thở của va. Va đi đến đâu thì thấy sự hòa bình nối gót theo đến đó, vì va suy gẫm những sự chơn-chánh luôn luôn.

Mấy thầy sa-môn ôi! cái chi có sanh thì có diệt. Ưu lo cho cái thân phàm-tục nầy không ích chi đâu, nó giống như cái bóng tuy thấy vậy mà chẳng có thật. Những sự gian-nan khổ não đến hành con người trong một lúc mà thôi. Sau nó cũng tan mất giống như một giấc chiêm-bao, khi thức dậy thì không còn chi hết. Người nào được giác-ngộ thì hết nghi sợ cái chi nữa. Người ấy đã đắc Đạo và rõ biết rằng những sự ưu-tư, những sự tham muốn, những sự khổ não của người khi xưa chẳng khác nào luồng gió thổi qua.

Có khi một người kia tắm rồi kế đi đạp một sợi dây ướt. Va tưởng trong trí là con rắn-vùng phát sợ và ngỡ chắc chết về nghiệp rắn cắn rồi. Nhưng chừng va thấy rõ không phải là con rắn thì có phải trong lòng va nhẹ nhàng biết bao chăng?

Va sợ sệt là vì tại va còn lầm lộn, còn mê muội và tưởng tượng chuyện mộng ảo.  Lúc mà va biết là sợi dây thì va tỉnh trí và vui mừng rất hữu-hạnh. Người nào biết đặng cái thân phàm tục nầy là giả và những sự cực khổ, đau đớn, những sự lo buồn, những sự lòe loẹt của mình giống như bọt nước, đám mây, thì trong lòng phới phở cũng như người đi đạp sợi dây mà biết rằng mình đả lầm tưởng là con rắn vậy.

Hữu phước thay cho người đã diệt được tánh ích kỷ! hữu phước thay cho người trong lòng rất thanh tịnh, hữu phước thay cho người đã tầm đặng chơn-lý!

Chơn-lý rất thanh cao và rất dịu dàng. Chơn-lý có quyền dứt hết sự khổ não của con người. Trong Trời Đất có một Đấng Cứu-Thế mà thôi ấy là Chơn-Lý. Hãy tin lấy chơn-lý.  Dầu cho các ngươi không đủ sức hiểu nổi nó hay là các ngươi ngở rằng mùi dịu ngọt nó là cay đắng, cùng là khi các ngươi mới gặp nó đã thối bước lại, các ngươi cũng khá đem hết tâm trí mà tin chắc lấy nó.

Sự sai lầm làm cho con người lạc bước, còn sự ảo-tưởng gây ra biết bao nhiêu sự khổ não.  Hai lẽ nầy giống như các thứ rượu mạnh, nó làm cho con người say mê một lúc song chẳng bao lâu chúng nó bay tan để cho con người mang bịnh hoạn và bắt ngán ngẫm thế-sự. Cái thân phàm-tục nầy phải chịu dồn dập các mối tình nó còn mất không chừng, giống như một giấc chiêm bao, một lằn chớp nháng. Còn chơn-lý thiệt là tối-cao, chơn-lý còn đời đời kiếp kiếp, cái chơn-lý độ con người qua khỏi biển trầm-luân.

Duy có một mình chơn-lý được trường sanh bất tử mà thôi bởi vì không khi nào nó tuyệt mất bao giờ.

 

II

 

THUYẾT-PHÁP VỀ LỬA CHÁY

Khi ba anh em Ca-si-Da-Ba ^[[9]] Kacyapa Tàu dịch là Ca-Diếp hay là Già-Diệp và mấy vị đạo-sĩ Da-Tỉ-La ^[[10]] (Jatilas) qui-y với Phật rồi. Phật bèn thuyết-pháp về lửa cháy cho mấy vị ấy nghe, bởi vì mấy vị ấy thờ lửa.

 

BÀI THUYẾT-PHÁP NHƯ VẦY:

Da-Tỉ-La các ngươi ơi! Mọi vật đều nóng như lửa. Con mắt cũng nóng như lửa, tư-tưởng cũng nóng như lửa, các giác quan cũng nóng như lửa, tình-dục cũng nóng như lửa.

Đây là sự giận hờn, đó là sự mê-muội, kia là sự ghen ghét. Ngày nào lửa còn gặp đồ bỗi, thì ngày đó nó còn cháy hoài. Như vậy thì còn mãi sự sanh, sự tử, sự già yếu, sự khổ não, sự rên siết, sự than-van, sự đau đớn, sự thất-vọng và sự buồn-bực. Khi xem xét mấy điều nầy rồi thì người mến chơn-lý, thấy rõ Tứ-Diệu-Đề và noi theo đạo Bát-Chánh mà đi. Người ấy không tin con mắt va, không tin tư-tưởng va mà cũng không tin giác-quan của va nữa. Va diệt hết các dục-tình, va sẽ đặng thảnh-thơi. Va trừ được tánh ích-kỷ, va sẽ đắc-đạo thành chánh-quả lên cõi Niết-Bàn.

 

III

 

Bài dưới đây cũng gọi là “THUYẾT-PHÁP VỀ LỬA CHÁY”, song Phật thuyết-pháp chung cho các đệ-tử nghe.

Chỗ nào có nóng, tức nhiên chỗ đó có mát; chỗ nào có ba ngọn lửa dữ-dội: lửa tình, lửa oán, lửa mê-muội ^[[11]] thì con người phải tìm tại chỗ đó cách dục tắt lửa đi.

Các con ôi! mọi vật đều cháy đỏ và cái chi bị cháy đỏ vậy? Ấy là ngũ-quan, tai, mắt, mũi, miệng và tứ-chi. Mà thứ lửa nào bắt cháy ngũ-quan đó? Ấy là lửa tình, lửa oán, lửa mê-muội, ấy là sự sanh, sự tử, sự già yếu, sự bịnh-hoạn, sự khổ-não, sự than-van, sự rầu-rĩ, sự đau đớn, và sự thất-vọng.

Cõi trần đương bị lửa cháy, cõi trần bị khói lửa bao phủ, cõi trần bị lửa đốt tiêu, cõi trần rung-rinh rồi.

 

IV

 

THUYẾT-PHÁP VỀ BIỂN TRẦN

Các con ôi ! người chưa biết Đạo gọi biển dã là một vùng nước rộng minh mông.

Nhưng trong luật pháp của Ta thì không gọi vùng nước đó là biển-dã đâu. Các con ôi! con mắt của người đời tức thị là biển-dã. Những vật hữu hình là những trận ba-đào nổi dậy ở giữa biển đó. Kẻ nào đứng trên mặt sóng vững vàng không bị nhận chìm thì được tiếng khen rằng: “Kìa, thầy Bà-La-Môn đó, trong lòng đã vượt khỏi biển trần, bao nhiêu trận sóng gió, bao-nhiêu trận bão bùng, bao-nhiêu loài thú dữ ở dưới biển, vút nanh chơm chởm đều không làm chi người nổi. Người đã tới bến, người đã đứng trên bờ rồi” ^[[12]] Các con ôi! tai, mũi, miệng, mắt và tứ chi, mỗi quan đều là cái biển ầm ầm sóng dậy. Nếu các con vượt qua khỏi mấy cái biển sâu sóng cả ấy rồi thì các con được minh-triết, các con đã đắc-đạo. Các con qua tới bến, các con đoạt được mục-đích đã định sẵn cho võ-trụ nầy.

 

V

 

THUYẾT-PHÁP CHO VUA BA-SÊ-NA-DI

Vua xứ Cô-Sa-La (Kosala) (Câu-tát-la) là ông Ba-Sê-Na-Di (Pasenadi) ^[[13]]. Tàu dịch là vua Ba-Tĩ-Nặc, có đến yết-kiến Phật, xin Phật giảng đạo đức. Phật bèn thuyết pháp cho vua như vầy:

Những việc lành hay việc dữ của mình làm giống như cái bóng, nó theo mình luôn luôn. Phải có lòng nhơn-từ, ấy là điều trọng yếu hơn hết.

Xin Hoàng-thượng hãy ăn ở cho minh-chánh, thương dân như con đẻ, chớ nên khổ khắc, chớ nên sát hại, chớ nên thi-hành những chế-độ bất-công, mà trái lại, khá noi theo đường ngay nẻo chánh mà đi. Xin Hoàng-thượng hãy làm chủ thân-thể của Hoàng-thượng. Hoàng-thượng chớ nên hạ kẻ khác xuống đặng nâng mình lên cao, mà khá giúp đỡ và binh vực những kẻ hoạn nạn, khốn khó. Hoàng thượng chớ nên quí trọng ngai vàng quá đỗi và cũng chẳng khá đem vào tai những lời thù-phụng của kẻ sàm nịnh.

Không lợi ích chi mà chịu khổ-hạnh đặng hành-hà tấm thân, nhưng mà nên chiêm-nghiệm luật phép của Phật dạy về chơn-lý.

Chúng sanh bị giam-hãm vào bốn tấm vách: sanh, lão, bịnh, tử, duy có thiệt hành chánh-pháp mới trông thoát khỏi những vòng khổ-não chồng chập như núi non.

Ăn ở bất công có ích chi chăng?

Các vị thánh hiền đều lánh sự vui sướng của xác-thịt, ghét sự nhơ-nhuốc của thói nguyệt-hoa, nên cứ lo lắng mở mang cho tinh-thần mà thôi.

Cây kia đương cháy phừng phừng, một bầy chim xúm nhau lại đậu đó được chăng? Chơn-lý và dục-tình không thể ở chung với nhau một chỗ được.

Người nào học hành thông-thái mà không hiểu lẽ nầy thì dầu cho được thiên-hạ tôn trọng như ông hiền, ông thánh, cũng chẳng qua là một con người si-mê đó thôi.  Không phải người tài cao học rộng rồi thì trở nên minh-triết đâu.

Có một mục-đích mà con người phải nhắm theo đó mãi: là phải làm sao cho mình đặng minh-triết. Ví bằng bê trễ, không lo tới điều ấy, thì đời người đã bỏ đi rồi.

Cái chơn-lý nầy không phải để riêng cho một mình người xuất-gia tu trì mà thôi.  Dầu người tu hành hay là không tu cũng phải rõ điều ấy.

Một nhà sư có phát nguyện với một người còn ở tại gia-đình có khác nhau đâu.  Có nhiều nhà sư sa vào biển trầm-luân, còn có nhiều vị cư-sĩ đắc đạo thành chánh-quả.

Con sóng dục-tình là một cái tai hại rất hiểm nghèo cho mọi người. Nó nhận chìm cả thế-gian. Ai mà bị nó đùa trôi đi rồi, thì khó trông gặp đường giải-thoát. Tuy vậy mà đạo-đức là một chiếc thuyền để phổ-độ chúng-sanh, còn sự chiêm nghiệm là cái bánh lái.

Tiếng chuông Đạo-đức thức tỉnh con người mau lo cứu rỗi phần hồn kẻo bị Ma-vương ^[[14]] cướp giựt.

Bởi con người không có thể nào tránh khỏi cái kết-quả những việc mình đã làm, vậy thì tua khá làm lành.

Phải giữ chừng tư tưởng luôn luôn đặng đừng làm việc ác. Hễ con người gieo giống chi thì gặt giống nấy.

Có đường dẫn đi từ chỗ quang-minh cho tới chỗ u-ám, có đường dẫn đi từ chỗ u-ám cho tới chỗ quang-minh, mà cũng có đường dẫn đi từ chỗ u-ám cho tới chỗ hắc-ám và từ chỗ quang-minh cho tới chỗ đại quang-minh. Bực thánh hiền dụng cáí huệ của mình đặng kiếm cái huệ mới khác. Người cứ noi theo đường chánh-giác mà đi thẳng tới một mực.

Xin Hoàng-thượng hãy thi ân bố đức và phán xét cho hữu lý đặng tỏ rằng: Hoàng-thượng đáng ở trên đầu cổ muôn dân. Hoàng-thượng cũng nên chiêm nghiệm cho sâu xa đặng biết rằng trên phàm gian vạn vật đều giả trá và cuộc đời hay biến đổi không chừng. 

 

Thiên thứ nhì

  

Trong sách Phật có nhiều chuyện tích rất hay, lời nói bóng dáng, nghĩa-lý sâu xa.  Tôi lựa 28 bài dịch ra đây, xin thiện-nam, tín-nữ đọc rồi suy nghĩ cho kỹ-lưỡng thì sẽ phân biệt được lẽ chánh-tà và rõ được Tinh-thần của Phật Giáo.

  

I. TU LÀ GÌ ?

CHUYỆN ÔNG A-NA-TA-BANH-DI-CA ^[[15]]

(Cấp-cô-Độc)

A-na-ta-banh-di-ca, Tàu dịch là Cấp-cô-Độc, là một người rất giàu có. Khi đến nghe Phật thuyết-pháp rồi thì A-na-ta-banh-di-ca hỏi Phật như vầy: “Bạch Phật! lòng tôi muốn làm lành và ban ân-huệ lại cho muôn loài. Xin Phật giải bày cho tôi rõ coi, muốn đắc đạo thì tôi phải bỏ gia thế, bỏ sự-sản tôi đặng đi ta-bà như Phật chăng?”.

Phật bèn đáp: “Người nào giữ tròn đạo Bát-chánh thì hưởng đặng hạnh-phúc của sự tu hành. Người nào ham mến sự giàu sang thì mau lo trừ thói ích-kỷ đó đi, đừng để nó nhiễm trong lòng mà phải mang hại. Còn người nào tiền của dư muôn đã không quí trọng lại còn lấy dùng làm những việc phải, người ấy tức là ban hạnh-phúc cho nhân-loại.

Ta khuyên ngươi hãy cần-mẫn trong công ăn việc làm của ngươi, đừng có bỏ nhà cửa. Không phải tại cái đời, tại sự giàu sang hay là quyền-thế bắt con người làm tôi mọi lại nó, song tại sự ham mến cái đời, sự ham mến giàu sang, sự ham mến quyền-tước nó giam hãm con người vào vòng vật chất.

Vị tỳ-kheo nào lánh trần đặng trọn đời ở không-nhưng thì bao giờ thấy đặng chơn-lý; cái đời biếng-nhác và sự mất nghị-lực đáng trách-cứ lắm.

Ai muốn đi ta-bà hay là lánh trần-tục thì tự ý, Như-Lai không hề ép ai điều đó.  Song luật Ta buộc mỗi người phải rửa lòng cho sạch, phải giữ tánh-hạnh cho ngay thẳng, phải dứt bỏ sự ham muốn những sự vui giả trá và phải biết phàm-nhơn là mộng-ảo. Dầu con người ở trong trần hoặc làm thợ thầy, hoặc buôn-bán, hoặc làm quan quân, hay là vào non ở ẩn, nếu mà tham-thiền thì phải hết lòng tập luyện. Mấy vị ấy phải cho sốt sắng và có nghị lực. Nếu ở trong vòng trần tục, lo chống chỏi với đời, nhưng mà không ganh-gổ, không oán vơ, không ích kỷ, cứ giữ một mực chơn-chất, cũng như bông sen tuy sanh dưới nước mà không thấm nước thì trong lòng được an vui hưởng đặng mọi điều hạnh phúc.

 

Lời bàn.- Xem mấy câu của Phật trả lời thì biết Phật không bao giờ buộc con người phải bỏ nhà cửa, cạo đầu hay là đi ta-bà như Phật. Trong bài Phật thuyết-pháp cho vua Ba-sê-na-di (Prasénajit), Tàu dịch là vua Ba-Tĩ-Nặc nghe, có mấy câu nầy: “Một nhà sư có phát nguyện với một người còn ở tại gia-đình có khác nhau đâu. Có nhiều thầy tu trì mà bị sa vào biển trầm-luân, còn có nhiều vị cư-sĩ đắc đạo thành chánh-quả”.

Mấy lời nầy chứng chắc rằng, tu tại gia mà biết cách tu thì cũng đắc đạo, lựa là phải lên non núi mới tìm đặng chơn-lý sao.  Nếu phê-bình đạo Phật là một đạo chết thì e chưa phải là đúng-đắn vậy.

Quả thật lúc Phật trở về Ca-bi-la-Quốc đặng thăm vua Sút-Đô-Đa-Na, thì cả trăm người khi nghe Phật thuyếp pháp, bỏ nhà, bỏ cửa theo Phật làm cho vợ con, cha mẹ kêu khóc.

Nhưng cái đó không phải đổ lỗi cho Phật, ấy là nhờ mấy người ấy mấy kiếp trước có tu và thấy đặng chút ít chơn-lý rồi. Nay nghe Phật giải lại thì tự-nhiên hết mến hồng trần nữa. Phật vì chơn-lý nên giác-ngộ cho đời, chẳng phải Phật làm cho gia-đình tan nát, xã-hội hư hoại. Tại con người có tánh ích-kỷ, còn lòng tham-dục, hại lẫn nhau, nên cái đời vì đó mà khổ não, chớ nào phải tại tu hành mà con người bỏ phế hết mọi việc đâu.

Nói tóm lại, trong bài nầy Phật giải nghĩa rành rẽ chữ tu, vậy xin thiện-nam, tín-nữ nên coi theo đó mà thật hành, chẳng kíp thì chầy sẽ giải-thoát cho mình và còn độ người được nữa.

 

II. TU HÀNH RẤT HỮU ÍCH 

NHÀ BỊ LỬA THIÊU

Một người thấy nhà mình đương bị lửa cháy mà mấy đứa con còn đương chơi giỡn ở trong thì thất kinh nói thầm rằng “Nếu mình cho chúng nó biết thì chúng nó sợ hãi chạy lính quýnh e không khỏi có đứa bị chết thiêu. Va nghĩ được một kế mới lật đật kêu lớn: “Ờ các con hãy chạy ra đây cho mau, cha có mua cho các con nhiều đồ chơi đẹp lắm.” Mấy đứa con nghe vậy ùn ùn chạy ra một lượt. Chừng ra khỏi nhà thì cái nhà bị cháy sập xuống, mấy đứa con mới biết cha chúng nó lẹ trí mới cứu đặng chúng nó.

 

Lời bàn.--  Người thế-gian mảng ham vui mà quên sự chết đã tới trước mắt, cũng như một bầy con nít ở trong một cái nhà gần cháy, không hay biết mà còn giỡn chơi vậy.

Trong cuốn Pháp-cú “Dhammapada” có câu nầy: “Con người ở trên thế chỉ lo vun trồng bông-hoa cho tươi-tốt, cái trí đeo đuổi theo mãi những vật hữu-tình thì một ngày kia sự thác tới dẫn đi, cũng như một cái làng nọ, nửa đêm dân-cư đương an giấc mà thình lình nước trên núi chảy xuống cuồn cuộn, kéo lôi đi mất hết” ^[[16]] . Mà bây giờ phải làm thế nào đặng thức-tỉnh giấc nồng của người đời được? Người thế-gian thì muốn hưởng cái kết-quả những việc của mình làm. Tỷ như: làm việc là trông đặng lãnh tiền lương, chớ không phải vì mến công việc nên làm lụng, đi học vì muốn thi đậu làm quan chớ không chịu suy nghĩ rằng sự cần ích là mở-mang trí-hóa, biết điều lành dữ mà tránh và tuân theo luật trời đặng tấn-hóa cho mau, chớ không phải đặng cái bằng-cấp là mục-đích sự học.

Bởi Phật biết ý muốn chúng-sanh như thế nên khi Phật thuyết-pháp thì Ngài hằng nói rằng ai mà giữ tròn Đạo Bát-chánh thì sẽ thoát cõi tục, được nhập vào cõi Niết-Bàn không luân-hồi nữa.  Cũng như trong chuyện trên đây, người cha muốn cho mấy con chạy khỏi nhà cho mau thì nói gạt rằng cho chúng nó đồ chơi vậy.

Bởi chúng nó ham đồ chơi chạy ra lấy mới khỏi chết, chừng đó chúng nó mới hiểu rằng sự cần-ích là chúng nó phải chạy ra khỏi nhà đặng đừng bị lửa cháy, chớ không phải được đồ chơi là quí.

Nhưng mình xét lại coi, nếu Phật biểu chúng-sanh lo nhập vô Niết-Bàn một mình mà thôi chớ không cứu vớt những người còn mê-muội đời nầy và đời sau tức là Phật dạy con người nuôi tánh ích-kỷ đó. Song cái nầy là Phật muốn dục lòng người tu-hành, chừng con người thấy đặng chơn-lý rồi thì biết bổn-phận mình phải dìu dắt những người tối-tăm vào đường chánh-giác, chớ không phải thành Tiên, thành Phật rồi tiêu-diêu khoái-lạc riêng một bầu trời đâu.

Về sự độ người, Phật thường lặp đi lặp lại câu nầy: “Ngươi được giải thoát rồi thì hãy cứu độ kẻ khác; ngưoi qua tới bến rồi thì hãy trở lại rước kẻ khác qua sông.  Ngươi được yên vui rồi thì hãy an ủi những kẻ còn trong vòng đau đớn khổ cực. Ngươi được nhập vào Niết-Bàn rồi thì hãy độ kẻ khác vào đó với.”  ( Délivré, delivre; arrivé à l’autre rive, fais-y arriver les autres; consolé, console; parve-nu au Nirvana complet, fais-y parvenir les autres.)

(La Lumière de L’Asie, page 10)

 

III

 

ĐẠO BÁT-CHÁNH LÀ MẶT TRỜI ĐỂ SOI SÁNG TÂM CỦA CON NGUỜI

Tại thành Cô-sam-Bi có một ông thầy Bà-la-Môn ^[[17]] làu thông nghĩa-lý mấy cuốn kinh Huê-Đa (Phệ-Đà) và có tánh hay tranh-biện về đạo-đức. Đã lâu rồi mà ổng không gặp tay đối-thủ nên tự-kiêu tự-đắc. Mỗi lần ổng bước ra đường thì ổng đốt cây đuốc cầm trong tay. Có người thấy ổng làm dị-kỳ mới hỏi vì cớ nào vậy, thì ổng trả lời rằng: “Cái đời nầy tối-tăm lắm, tôi phải cầm đuốc mà đi soi sáng cho đời, hễ sáng đặng bao nhiêu thì hay bấy nhiêu”.

Có một vị Tăng-Đồ ngồi trước chợ nghe mấy lời đó thì nói rằng: “Đạo-hữu ôi! Nếu rủi mà hai con mắt đạo-hữu đã mù, nên không thấy đặng ban ngày mặt trời chói sáng rỡ thì đạo-hữu chớ nên gọi rằng đời sao tối-tăm. Cây đuốc của đạo-hữu không có thêm sự vinh-diệu cho mặt trời chút nào đâu. Đạo-hữu muốn mở khai trí-hóa cho người thì đã vô-ích mà lại còn tỏ thói kiêu-căng phách-lối nữa”.

Ông thầy Bà-la-môn bèn hỏi: “Mặt trời của đạo-hữu nói đó là ở đâu?”.  Vị Tăng-Đồ đáp rằng: “Đức Minh-Triết của Phật Như-Lai là mặt trời để soi sáng tâm con người.  Dầu ngày dầu đêm, mặt trời nầy cũng tỏ-rạng luôn luôn. Người nào đức-tin đầy đủ, ăn ở theo Đạo Bát-Chánh, thì lo chi không đặng nhập vào cõi Niết-Bàn hưởng hạnh-phúc đời đời kiếp kiếp”.

 

Lời bàn.—Bài nầy cốt để đánh đổ thói kiêu-căng của người mới học đạo. Bất câu là ai, khi thuộc nghĩa vài cuốn kinh thì cái trí dục cho tự-phụ, khinh khi người nầy, chê bai người nọ. Chừng thấy chơn-lý rồi mới giựt mình, từ đó không dám ngạo cười ai nữa.

Muốn thấy chơn-lý thì phải bước vào đường đạo. Mà muốn bước vào đường đạo thì phải ăn ở in theo đạo Bát-Chánh. Nếu còn thói ích-kỷ thì cái tâm bị mờ ám làm sao phân biết cái nào là chơn-lý, cái nào là dị-đoan.

Học đạo đặng khai sáng cho mình rồi khai sáng lại cho người; chớ chẳng phải học đạo đặng khoe mình thông minh và chê người dốt-nát, ngu-muội đâu.

Học đạo cũng như cất nhà, muốn cho cái nhà bền vững thì phải đấp nền cho chắc chắn. Cái nền đạo tức là đức-hạnh. Nếu không đủ đức-hạnh mà thấu được cơ trời; thì sự tai-hại sẽ nhiều hơn sự ích-lợi.

 

IV

 

CHUYỆN MỘT NGƯỜI MÙ TỪ TRONG BỤNG MẸ

Có một người kia sanh ra thì đã có tật hai con mắt rồi. Va nói rằng: “Tôi không tin có mặt trời, mặt trăng hay là các ngôi sao. Tôi nói không có màu sắc chi cả”. Mấy người bằng hữu kiếm thế nầy thế kia giải cho chàng va nghe, nhưng chàng va cũng không tin và đáp rằng: Những điều các người khoe rằng thấy đó là mộng ảo. Nếu thật có màu sắc thì tôi rờ đặng. Màu sắc không có hình dạng thì không phải có thật”.

Người ta mới đi mời một ông lương-y tới trị bịnh cho va. Ông Lương-y lấy bốn thứ thuốc trộn lộn với nhau rồi đấp vào mắt va: chẳng bao lâu thì tan mây, con mắt va sáng tỏ như thường.

Vị Lương-y tức là Phật-Thích-Ca, còn bốn thứ thuốc tức là Tứ-Diệu-Đề đó.

 

Lời bàn.--  Thật vậy, người chưa rõ luật trời thì không biết phải đi đường nào; song không nên mắng nhiếc những kẻ chưa biết Đạo là đui-mù, bởi vì ai có căn quả nấy. Người nào kiếp trước có tu thì bây giờ đi mau; còn người nào kiếp trước không tu thì kiếp nầy đi chậm.

Phật có nói rằng: “Nhứt thiết chúng sanh giai hữu Phật tính” nghĩa là “Chúng sanh đều có tánh Phật”.

Đức Giê-Giu (Jésus-Christ) xưa kia cũng có nói: “Các ngươi là con của đức Thượng-Đế”.  (Vous êtes tous enfants du Très-Haut).

Con người là chơn-thần của đức Thượng-Đế xuống cõi trần đặng học hỏi. Mỗi sự lầm-lạc là mỗi bài dạy con người trở nên khôn ngoan. Song đức Thượng-Đế muốn cho con người tấn-hóa cho mau nên sai các vị Giáo-chủ ra đời dạy đạo. Ai nghe theo thì mau bước vào đường Tiên nẻo Phật. Ai không tỉnh ngộ thì phải luân-hồi nhiều kiếp: song kẻ trước tới, người sau cũng tới, dầu đi mau đi chậm sau cả thãy cũng phản bổn hồi nguyên.

Đạo nào cũng giải-thoát cho con người được chớ không phải có một mình đạo Phật cứu khổ được mà thôi. Tại con người không chịu ở in như lời các vị Giáo-chủ dạy nên không giải-thoát cho mình đó.

Người thật biết Đạo rồi dầu gặp người câm, người đui, người ngọng, người dốt cũng không dám khinh rẽ chút nào, bởi vì biết rằng mấy linh-hồn đó chưa tấn-hóa.  Nếu mình có huệ-nhãn xem xét lại cả trăm kiếp trước của mình thì mình sẽ thấy thuở xưa mình cũng rừng-rú dã-man như họ bây giờ vậy.

Theo ý tôi, bài nầy cũng có thể sửa như vầy: “Một người kia mắc bịnh trầm-kha, không ai trị được nên gần chết. Bỗng may người ta rước đặng một vị lương-y tới lấy bốn vị thuốc sắc cho uống, người ấy liền mạnh. Bốn vị thuốc đó là Tứ-Diệu-Đề, vị lương-y là Phật. Còn người mắc chứng bịnh trầm-kha gần chết tức là người ham mến những việc giả dối dưới hồng-trần để cho thân-thể tiều-tụy. Nay sống lại là nhờ chơn-lý của Phật vậy.

 

V

 

ĐỨA CON HOANG

Một ông nhà giàu kia có một đứa con trai tánh nết hoang đàng, bỏ nhà ra đi hồi còn nhỏ. Trong vài năm sau, ông làm ăn khá, được kinh-dinh sự nghiệp mới qua xứ khác cất nhiều tòa nhà rộng lớn, tôi trai tớ gái và thầy thợ ở làm công rất đông. Còn đứa con trai hoang nầy trở nên nghèo khổ, hình-tích gầy mòn, tánh tình càng ngày đổi ra xấu xa.

Một bữa, nó lưu lạc đến chỗ cha nó ở, ổng gặp nó thì biết liền nhưng không để cho nó nhìn đặng. Ổng bèn sai một đứa đầy tớ kiếm nó dắt về nhà. Song khi đi gần tới cửa, nó dòm thấy lầu đài nguy-nga thì nó sợ hãi và nói trong lòng rằng: “Chắc mình bị ông nầy nghi mình là gian-giảo nên bắt mình mà bỏ tù chớ gì?” Nó nghĩ vậy bèn vụt chạy trốn mất. Ông mới sai kẻ đi tầm nữa. Chừng người ta gặp nó, dẫn về thì nó sợ quá khóc-lóc rất thảm thiết. Ổng mới lánh mặt rồi kêu một người thợ căn dặn đem nó về cho làm công và dạy dỗ nó.

Chừng đó nó mới an lòng. Nhờ có chỗ ăn chỗ ở tử-tế nên nó sửa tánh nết ra ngay thật và siêng năng. Hễ tánh nó càng ngày càng đổi ra tốt nhiều chừng nào thì ổng càng biểu giao cho nó những công việc trọng-hệ nhiều chừng nấy. Vài năm sau ổng mới kêu nó và các bạn bè trong nhà tựu lại hết rồi ổng mới tỏ thật rằng: Nó là con ruột ổng và khi trước ổng làm như thế là vì ổng muốn sửa đổi tánh nết của nó. Đứa con hoang nầy nghe vậy mừng rỡ bội phần vì gặp được cha nó.

Lời bàn.-  Xem bài nầy thì Phật biết tỷ thí đứa con hoang là người ham mê trần tục không lo trau-tria đạo đức, chừng nào biết sửa sang tánh nết thì mới thấy đặng một chút ít chơn-lý.

Hễ càng ngày lòng dạ càng trong sạh thì càng thấy nhiều sự bí mật trong đường đạo; cũng như đứa con hoang mới nói trên đây, hễ tánh nó đổi ra tốt chừng nào thì cha nó lại giao cho nó những công việc trọng-hệ nhiều chừng nấy.

 

VI

 

CHUYỆN MỘT NGƯỜI PHÚ HỘ

Khi Phật thuyết pháp gần thành Xá-Vệ (Crâvasti) thì có một người giàu sang bước tới trước mặt Phật chấp tay mà thưa rằng: “Bạch Phật, xin tha lỗi cho tôi, tôi không có lễ Phật được vì thân tôi mập-mạp và mang nhiều tật bịnh đi không muốn nỗi”. Phật dòm biết tại thói phong-lưu của va làm cho va đau, bèn hỏi rằng: “Con muốn rõ biết các chứng bịnh của con ở đâu sanh ra chăng?” Người ấy thưa rằng: “Bạch Phật xin dạy cho con rõ.” Phật bèn nói: “Có năm chuyện làm cho thân-thể con ra thế ây. Một là: đồ cao lương mỹ-vị; hai là: ngủ nhiều quá; ba là: ham vui; bốn là: không lo lắng cái chi; năm là: không làm chuyện gì hết. Vậy thì từ đây con phải ăn ở cho có tiết-độ, kiếm những công việc nào làm vừa sức con, trước là tập luyện trí-hóa, sau là giúp ích cho kẻ khác nữa. Nếu con nghe lời Ta thì con sẽ ắt sống lâu.

Người nầy về nhà làm in như lời Phật dạy, được ít lâu bịnh hoạn tiêu mất, thân thể tráng-kiện và nhẹ-nhàng hơn khi trước bội phần.

Va mới đi bộ một mình tới chỗ Phật ngự, không đem ngựa xe hay là tôi tớ chi hết. Va quì xuống thưa rằng: “Bạch Phật, Phật đã cứu phần xác con hết đau đớn, nay con đến xin Phật độ phần hồn của con.”

Phật bèn dạy rằng: “ Người trần thế lo nuôi dưỡng xác thịt, còn người hiền-triết thì nuôi dưỡng linh hồn. Kẻ nào ưa món ngon vật lạ thì tìm cách hại mình cho mau chết, còn kẻ nào vào đường đạo-đức thì đã giải-thoát cho linh-hồn mà lại còn trường thọ nữa”.

 

Lời bàn.--  Trong bài nầy Phật dạy 3 điều rất trọng-hệ.

Một là: con người phải ăn ở theo vệ-sanh.

Hai là: phải lo giúp ích cho kẻ khác, chớ Phật không bảo hễ tu theo Phật thì tìm nơi thanh-tịnh ẩn mình như có nhiều người đã hiểu lầm vậy.

Ba là: nuôi linh-hồn quí báo hơn nuôi xác thịt. Hễ tu thì phải luyện. Luyện đây là luyện tâm-trí và xác thịt một lượt với nhau.

Muốn luyện tâm-trí thì phải tham-thiền, nhập-định còn luyện xác-thịt là tập thể-thao tùy theo sức mình. Không nên luyện hơi thở bởi vì nếu không phải chơn sư chỉ dạy thì thở sái cách hư phổi, hư óc, điên khùng, thác yếu chẳng sai.

Thường thường người thật biết đạo thì trường thọ vì biết cách giữ mình không cho hao tổn tinh-thần như người thường, song nếu có thác yểu ấy là tại căn quả đó thôi. 

VII

NGƯỜI KHÔNG LO XA 

Một ông thầy Bà-la-môn kia có sự-sản lớn, nhưng tuổi quá tri thiên mà không suy nghĩ cuộc đời giả trá lại cất một cái nhà thật lớn và đẹp. Phật thấy vậy mới sai A-nan-Đa tới hỏi ông cất cái nhà nhiều ngăn nấp làm chi và dạy A-na Đa giải Tứ-diệu-Đề và Đạo- Bát-Chánh cho ổng nghe. Khi A-na-Đa tới ra mắt ổng thì ổng dắc A-na-Đa đi coi cùng nhà và cắt nghĩa mấy cái phòng để dành làm chi, chớ không chịu nghe chơn-lý chút nào cả. A-na-Đa bàn bèn nói rằng: “Người không lo xa thì ưa nói rằng: tôi có con đông, tôi giàu lớn lắm. Nói như thế thì là chưa làm chủ lấy mình được ^[[18]]. Làm sao dám khoe rằng có con đông, giàu có lớn và tôi tớ nhiều. Có biết nữa đây cuộc đời biến đổi thế nào chăng?” Nói rồi A-na-Đa từ tạ ra về. Khi mới bước ra khỏi cửa thì ông nầy trúng phong chết tươi.

Phật bèn nói với mấy đệ-tử như vầy: “Người nào còn say mê thế tục dầu ở chung chạ với mấy vị Thánh-Hiền cũng không thấy đặng chơn đạo ra làm sao, cũng như cái muổng không nếm đặng mùi của mấy món ăn vậy. Người ấy mảng lo một mình va chớ không chịu nghe những lời khuyên bảo, bởi vậy chẳng có thế giải-thoát cho linh hồn đặng”.

 

Lời bàn.-  Người ta thường ngỡ là có gia thế thì tu không đặng. Tu là trau tria tánh nết, lấy bốn chữ “Công bình và nhân-ái” làm gốc, không giả dối, không lường gạt, không oán thù, cứ thi ân bố đức, làm đủ bổn-phận con người, chớ nào phải đợi cạo đầu, gõ mõ tụng kinh mặc áo dà mới gọi là tu sao?

Lo cho được giàu sang, ăn no mặc ấm, có gia-thế khỏi đói rách cực khổ, không phải là không tốt, song chớ nên mến vật chất quá lẽ, mà bỏ phế phần linh-hồn. Nếu trong mọi việc làm ăn cứ lấy lẽ công-bình, chánh trực và lưu chút nhơn-tình thì quí biết bao. Còn mà bo bo làm tôi mọi cho đồng tiền thì làm sao tánh tình cũng rít-róng gắt hiểm, làm nhiều điều tàn ác.

Kiếp nầy là cái kết-quả của mấy kiếp trước, còn kiếp sau là cái kết-quả của mấy kiếp trước và kiếp nầy. ^[[19]]

  Nếu chẳng lo xa như ông thầy Bà-la-môn nầy, rủi chết thình-lình thì ai biết kiếp sau được giàu sang như kiếp nầy hay là phải đầu thai nghèo hèn đặng trả quả những việc ác của mình đã làm kiếp nầy và mấy kiếp trước trước.

Mình lo cho một mình mình chớ không lo cho kẻ khác tức có tánh ích-kỷ, mà không chắc rằng trong việc nào là mình cũng đều được đắc kỳ sở-nguyện.

Còn như mình xả thân giúp đời thì công-quả chất cao như non. Tuy mình không tưởng đến công-quả đó chớ nó không mất đi đâu. Lo cho thiên hạ tức là lo cho mình.

Ông thầy Bà-la-môn nói trên đây cứ lo cho một mình ổng mà thôi. Ổng không phải là người chơn tu, nếu ổng giữ theo luật phép trong đạo của ổng thì Phật có biểu A-nan-Đa lại giải Tứ-diệu-Đề và Đạo Bát-Chánh cho ổng nghe làm chi.

Suy lại mấy lời Phật nói thì thấy thật là hay hết sức: “Cái muổng có thế nào nếm đặng mùi của mấy món nó múc. Còn ở chung chạ với mấy vị thánh hiền mà không bắt chước theo thì bao giờ tấn-hóa được”.

VIII 

PHẢI HIỂU NGHĨA LẠY SÁU HƯỚNG

Hồi Phật còn ở trong rừng tre (Trước lâm) gần Ra-gia-ri-ha (Radjagriha), Tàu dịch là Vương-xá-Thành, một bữa Phật đi dạo thấy một người Trưởng-giả, tên Kri-ga-la (Crigala), Tàu dịch là Thi-ca-la-Việt, chấp tay xá bốn hướng và trên trời dưới đất.  Phật bèn hỏi rằng: “Trưởng-giả làm cái chi vậy?” Kri-ga-la đáp rằng: “Bạch Phật: tôi van vái cho cả nhà tôi được bình an, khỏi bị ma quỉ khuấy phá. Hồi cha tôi còn sanh tiền dạy tôi làm như vậy, bây giờ tôi không dám trái mạng.

Phật nói: Trưởng giả, người cầu khẩn cho gia-quyến đặng dõng mạnh, điều đó phải lắm, người vâng theo lời cha mẹ dạy bảo, việc ấy rất tốt, nhưng không phải cúng kiến vái lạy mà gia-đình ngươi khỏi tai họa. Người phải thi ân bố đức mới có thể lánh được nạn nghèo. Ngươi không hiểu nghĩa của sự vái lạy sáu hướng, để Ta giải cho ngươi nghe.

“Khi ngươi day mặt qua hướng Đông thì ngươi phải nhớ tới cha mẹ ngươi, ngươi day mặt qua hướng Tây thì ngươi phải nhớ tới vợ con ngươi, ngươi day mặt qua hướng Bắc thì phải nhớ tới bằng-hữu, thân-thuộc ngươi, ngươi day mặt qua hướng Nam thì ngươi phải nhớ tới tình sư-đệ, ngươi ngước mặt lên trời thì ngươi phải nhớ tới các nhà sư đã dạy dỗ ngươi đạo-đức, ngươi cúi mặt xuống đất thì ngươi phải nhớ bạn bè tôi tớ đã giúp đỡ ngươi trong công việc làm ăn.

Thân phụ ngươi có ý dạy ngươi xá sáu hướng đặng khi làm lễ ngươi nhớ tới bổn phận ngươi, chớ chẳng phải bảo ngươi làm chuyện dị đoan xua đuổi tà quái đâu, Kri-ga-La nghe đặng cuối đầu thưa rằng: “Bạch Phật! tôi nhờ Phật soi sáng tấm lòng của tôi, vậy cúi xin Phật cho tôi vào nhập môn học đạo.

 

Lời bàn.--  Có cuốn kinh kia bảo con người mỗi tháng phải lạy theo một hướng và mấy lạy thì tiêu tội được, có khi vài trăm kiếp, có khi 1 ngàn kiếp.  Điều nầy ai tin được thì tin, tự do. Phần riêng tôi, tôi suy nghĩ như vầy: Một tên ăn cướp kia giết người lấy của rồi nó chịu khó nhọc mỗi ngày lạy vài chục lạy thì tội nó có tiêu hết chăng? Nếu tiêu thì Trời bất công mà dưới cõi trần nầy sẽ thành ra trường huyết-chiến, bởi vì thiên hạ lo chém giết nhau, rồi bất quá họ đua nhau lạy cho khỏi tai họa.

Tôi cũng thấy có nhiều vị mộ đạo mỗi lần tụng kinh thì lạy trong 15, 20 phút.  Thật là mệt nhọc quá. Theo ý tôi tham-thiền còn quí hơn, bởi vì dầu tụng kinh và lạy như thế cả chục năm đi nữa cũng không sửa đổi cái tâm ra tốt được.

Trời Phật trọng cái tâm chớ không phải trọng cái lạy đâu. Ví như lấy cái lạy mà đổi được cái phước thì tôi tưởng dùng lễ vật cúng kiến còn quí hơn và khỏi nhọc công mọp xuống đất mỏi gối và mỏi lưng.

Trong bài nầy Phật cũng dạy con người phải giữ tròn đạo cang-thường luân-lý, còn như có cúng-kiến vái lạy thì cũng phải hiểu nghĩa tại làm sao mình làm như thế.  Nếu bắt chước người ta, họ làm sao mình cũng làm in như họ vậy, thì là làm chuyện dị-đoan không có ích chi cả.

 

IX

 

BỐN THỨ CÔNG-ĐỨC

Một ông nhà giàu kia có tánh hay cúng-kiến thần-thánh và hay mời mấy thầy Bà-la-Môn ở lối xóm lại nhà cho nhiều món đồ rất quí. Lần nào cúng cấp cũng làm rất trọng thể. Phật thấy vậy bèn nói với mấy đệ-tử rằng: “Dầu cho người kia mỗi tháng cúng tế cả ngàn lần và bố thí không ngớt đi nữa va cũng không bằng người nào châm chỉ vào chơn-lý trong giây phút.

CÓ BỐN CÁCH CHO :

MỘT LÀ LỄ VẬT NHIỀU MÀ CÔNG ĐỨC ÍT.

HAI LÀ LỄ VẬT ÍT MÀ CÔNG ĐỨC NHIỀU.

BA LÀ LỄ VẬT ÍT MÀ CÔNG ĐỨC ÍT.

BỐN LÀ LỄ VẬT NHIỀU MÀ CÔNG ĐỨC NHIỀU.

1.-  Lễ vật nhiều mà công đức ít, là khi nào con người bị lầm lạc, giết thú vật đem cúng-tế thần-thánh rồi bày tiệc rượu ăn uống với nhau.

2.-  Lễ vật tuy ít mà công đức vẫn nhiều, là khi nào vì lòng thành-thật đem cúng và trong ý muốn đặng minh tâm kiến tánh.

3.-  Lễ vật ít mà công đức cũng ít là khi nào lấy bớt những món đồ của mình muốn đem đi cúng.

4.-  Lễ vật nhiều mà công đức cũng nhiều là khi nào một người giàu có, đem của tiền cho những hội phước-thiện, giúp đỡ những người nghèo hèn và lập những học-đường khai sáng trí-hóa dân chúng.

Mà trong lòng người ấy không có ước mong hưởng phước đức hay là danh tiếng chi cả.

 

Lời bàn.--  Hồi Phật ra dạy Đạo thì bên Thiên-Trước phong tục giết thú vật đem cúng tế rất thạnh hành. Phật đặt bài nầy đặng trừ cái lệ dị-đoan đó đi. Bên mình cũng vậy, cũng còn tục vật heo, vật bò đem tế thần bởi người ta thường tưởng rằng: “nếu năm nào không cúng như vậy thì Thần giận để cho ôn-dịch bắt dân sự trong làng”.

Tôi nghĩ rằng: “Nếu quả thật Thánh Thần thì không bao giờ buộc ai cúng-tế mình, mới phù-hộ. Có lẽ đâu Thần Thánh dám cải luật trời còn ăn hối-lộ như kẻ phàm-gian. Tôi tưởng tại con người cúng-tế, chớ không có ông Thần nào đòi hỏi lễ vật. Mấy ổng không có xác thịt làm sao mà ăn uống được”.

Thần nào đòi hưởng máu-huyết tức là Tà-thần chớ không phải Chánh-thần. Nếu Tà-thần thì thờ làm chi!!.

Cũng có người tưởng lầm rằng: “cúng Thần thì Thần đem cái phước đến và đuổi cái họa đi, chớ không dè họa phước tự mình nơi mình gây ra. Hễ đúng ngày giờ các đức Nam-Tào Bắc-Đẩu sẽ trả lại cho mình không sai một ly.

Trong bài nầy duy có mấy câu chót đáng nhớ hơn hết là “Làm lành mà không ước mong hưởng phước đức hay là đặng danh tiếng chi cả”. Cái lành nầy mới thật trọn lành bởi vì không có một mảy ích-kỷ xen vào. Vậy xin thiện-nam tín-nữ trong khi bố-thí chớ tưởng rằng: mình làm phước như vầy thì sau sẽ được về Tây-Phương ngồi tòa sen hay là tiêu hết các tội của mình đã làm. Nếu tưởng như vậy thì e còn vì tư-lợi, công-đức đã mất phân nữa rồi.

Có nhiều cuốn kinh ngoài bìa đề “Kinh phát ra cầu phước”. Theo ý tôi nên bỏ câu đó tốt hơn, bởi vì làm lành dầu không kêu cái phước tới, cái phước tự-nhiên cũng đến, còn làm dữ dầu muốn tránh tai họa, thì tai họa cũng tới, chạy trốn chỗ nào cho khỏi được.

Bài “Chia ân-huệ” kế đây ý-nghĩa còn hay nữa.

X 

SỰ CHIA ÂN-HUỆ

An-na-ba-Ra (Ananabhâra) vốn là tôi mọi của một người phú hộ tên Xu-ma-na (Soumana).

Ngày kia An-na-ba-Ra đương cắt cỏ, bổng gặp một ông sư tay cầm cái bát đi xin ăn. Nó bèn lật-đật liệng bó cỏ, chạy tuốt về nhà lấy cơm của nó để dành ăn đem trút vào cái bát của ông sư. Ông sư ăn rồi thì lấy lời đạo đức khuyên bảo An-na-ba-ra.

Con gái của ông Xu-ma-Na đứng tại cửa sổ thấy An-na-ba ra có lòng tốt như vậy thì cả khen ngợi. Ông Xu-ma-Na hay tin ấy bèn đem tiền cho An-na-ba-Ra xin chia ân-huệ cho ông hưởng với.

An-na-ba-Ra bèn nói rằng: Thưa chủ, xin để tôi hỏi lại ông sư đã. Nói rồi nó chạy theo ông sư và thưa rằng: “Bạch cùng sư, chủ tôi xin tôi chia hai ân-huệ của tôi hưởng cho người, như vậy ước đặng chăng?”.  Nhà sư bèn trả lời như vầy: “Làng kia đặng một trăm cái nhà, nhưng có một nhà thấp đèn mà thôi. Nhà ở một bên đem đèn tới mồi, rồi nhà nầy mồi cho nhà kia, trong một giờ thì cả làng đều sáng rỡ. Sự truyền bá chơn-lý cũng cũng giống như thế. Mình học đặng đạo rồi đem đi dạy người nầy người kia mà mình có mất mối đạo đâu.

Vậy ngươi hãy đem ân-huệ của ngươi được hưởng chia cho kẻ khác với”.

An-na-ba-Ra nghe vậy liền trở về nói với chủ rằng: “Thưa chủ, tôi xin chia cho chủ một phần ân-huệ của tôi hưởng”.

Xu-ma-Na lãnh lấy và muốn cho An-na-ba-Ra một số tiền nhưng An-na-ba-Ra từ chối nói rằng: “Thưa chủ, nếu tôi lãnh tiền thì té lẽ tôi đem bán cái ân-huệ của tôi.  Cái ân-huệ không có bán chác được. Tôi xin dâng cho chủ mà thôi”.

Xu-ma-Na bèn nói rằng: “An-na-ba-Ra ơi! Từ đây em khỏi là tôi mọi của qua nữa, em vẫn là bạn-thiết của qua đó. Vậy em hãy lãnh số tiền nầy của qua cho riêng em, chớ không phải mua chác ân-huệ đó đâu”.

Lời bàn.--  Trong bài nầy có hai nghĩa: Một là hễ mình biết chơn-lý rồi thì phải đi truyền lại cho kẻ khác đặng cho tâm của người được sáng suốt như tâm của mình.  Hai là không phải vác tiền đi mua ân-huệ của Trời-Phật đặng.

Có nhiều người đi tới cúng chùa đặng xin Phật cho mình mạnh giỏi, sanh con trai hoặc là làm giàu có hay là hết bịnh hoạn. Tôi e làm như vậy thì khác nào coi kiểng chùa như cái chợ, còn ông Phật cũng như người bán hàng. Hễ muốn mua món nào đem tiền tới Phật thì Phật bán cho. Còn ai không đến thì Phật không bán. Nếu tưởng như thế thì tôi e sự lầm lạc lớn biết bao nhiêu.

Phật không khi nào bảo ai cúng Phật cả. Dầu ai tưởng tới Phật hay là không tưởng tới. Phật cũng ban ân xuống vậy. Song người nào hằng tưởng tới Phật thì ân-huệ đó dễ vô trong trí cũng như có khai mương nước dễ chảy và không có tràn đi mất, còn người nào không tưởng tới Phật thì ân-huệ khó vô trí vì không hạp với nó, không có nẻo vô. Mỗi năm, đúng ngày Phật bỏ xác Sỉ-Đạt-Ta, thì Phật hiện ra ban ân-huệ cho đời một lần. Ngày đó nhằm ngày trăng tròn tháng Huê-sa (Wesah) của người Thiên-Trước, tính ra thường thường nhằm tháng 5 tây (mois de Mai) và tháng tư an nam.

 

XI

CHUYỆN CON CHÓ ĐÓI

Một ngày kia có một ông vua rất hung ác, nghe Phật vào Thuyết Pháp trong nước ngài, bèn ngự giá đến chỗ Phật ngụ, xin Phật thuật chuyện chi đã vui mà lại hữu ích nữa. Phật bèn thuật chuyện một con chó đói như vầy:

“Thuở xưa có một vị Quốc-Vương rất bạo ngược, khổ khắc dân lành. Ông Đế-Thích thấy vậy bèn hiện xuống trần dắc theo một con quỉ rất dữ. Ông hóa hình một người thợ săn, còn con quỉ thì biến ra một con chó cao lớn. Người thợ săn dẫn con chó vào đền vị Quốc-Vương, con chó vùng tru lên dữ-dội, làm cho lầu đài rung rinh.  Quốc-Vương thất kinh bèn đòi người thợ săn tới trước ngai vàng hỏi rằng: “Gã kia! vì cớ nào con chó tru dữ vậy?” Thợ săn bèn thưa: “Muôn tâu lịnh bệ hạ, tại con chó nó đói nên nó tru”. Quốc-Vương bèn dạy đem đồ cho nó ăn, không dè cho bao nhiêu thì nó ăn hết bấy nhiêu, nó ăn hết lúa gạo trong kho mà chưa no, nó cứ càng ngày càng tru dữ-dội hơn nữa. Quốc-Vương không biết tính thế nào mới hỏi thợ săn phải lấy cái chi cho nó ăn đặng nó nín. Tên thợ săn tâu rằng “Lấy thịt của mấy người nó ghét cho nó ăn thì nó hết tru”.

Ngài bèn hỏi: “Nó ghét kẻ nào?” Thợ săn bèn tâu: “ Nó ghét những kẻ ăn ở bất công, hãm hại dân nghèo. Ngày nào trong nước không có dân đói khó nữa, ngày đó nó mới nín”. Quốc-Vương liền nhớ tới mấy việc ác của mình thì hối hận không cùng, từ đó mới ăn năn chừa cải, chịu nghe những lời công bình chánh-trực”.

Phật nói dứt chuyện thì mặt vua đã tái ngắt. Phật bèn nói với vua rằng: “ Ngày nào Bệ-hạ nghe tiếng chó tru thì Bệ-hạ hãy nhớ tới mấy lời Ta dạy bảo, Bệ hạ sẽ có thể làm cho con chó nín được”.

 

Lời bàn.-- Chuyện nầy không phải là chuyện dị-đoan bởi vì đầu bài có nói rằng ý vua muốn nghe một chuyện chi đã vui mà lại hữu ích nên Phật mới đặt ra như thế.

Bài nầy cốt để dạy các nhà vua lấy lòng nhơn đức mà đối với bực thần-dân. Nếu ở hung ác như vua Kiệt, vua Trụ thì làm sao vững được ngôi vàng. Tục cũng thường nói rằng: “Nước gần mất thì yêu-nghiệt sanh ra” và “Thời hư quỉ lộng”. Hai câu đó phù-hạp với bài nầy lắm.

 

XII

CHUYỆN MỘT VỊ THIÊN-THẦN TỚI VẤN NẠN PHẬT

Ngày kia có một vị Thiên-Thần hóa ra một thầy Bà-la-Môn mặc đồ trắng như tuyết bước tới chấp tay xá Phật rồi hỏi rằng: 

I

“Bạch Phật, cây gươm nào bén hơn hết? Vị thuốc nào độc hơn hết? Lửa nào cháy dữ-dội hơn hết? Đêm nào tối-tăm hơn hết?

Phật bèn đáp: “Một lời thốt ra trong cơn giận-dữ là cây gươm bén hơn hết. Sự tham-lam là vị thuốc độc hơn hết. Dục-tình là ngọn lửa cháy dữ-dội hơn hết. Còn sự dốt nát là đêm tối tăm hơn hết”. 

II

Thiên Thần bèn hỏi nữa: “Ai được lợi nhiều hơn hết. Ai phải lỗ nhiều hơn hết? Khôi-giáp nào đâm chẳng phủng. Còn khí giái nào tốt hơn hết?”.

Phật bèn đáp: “Kẻ thi-ân bố-đức được lợi nhiều hơn hết, kẻ thọ ơn người mà không báo đáp thì phải lỗ nhiều hơn hết. Tánh kiên-nhẫn là khôi-giáp đâm không phủng. Còn đức minh-triết là khí-giới tốt hơn hết”. 

III

Thiên Thần hỏi nữa :

“Cái chi dầu ở trên trời hay là ở dưới đất cũng thắng đoạt được?”

Phật đáp: “Ấy là sự trường sanh bất-tử. Dầu ở trên trời hay là ở dưới đất nó cũng thắng đoạt luôn luôn”.

IV

Thiên Thần hỏi thêm: “Đứa ăn trộm nào tài nghề hơn hết? Của nào quí hơn hết?”

Phật nói: “Tư-tưởng xấu là đứa trộm tài nghề hơn hết. Đức-hạnh là của quí hơn hết”.

 

V

Thiên Thần hỏi thêm: “Cái chi làm cho thiên hạ yêu mến hơn hết? Cái chi làm cho thiên-hạ gớm ghiết hơn hết? Sự thảm khổ nào nặng nề hơn hết? Cái hạnh-phúc nào lớn hơn hết?”

Phật đáp: “Điều lành làm cho thiên-hạ yêu mến hơn hết. Điều ác làm cho thiên-hạ gớm ghiết hơn hết. Lòng xấu xa là sự thảm khổ nặng nề hơn hết. Còn sự thoát khỏi đọa luân-hồi là cái hạnh-phúc lớn hơn hết”.

VI

Thiên-Thần hỏi nữa: “Cái chi làm cho đời hư-hoại. Cái chi làm cho dứt tình bằng hữu? Bịnh sốt rét nào ngặt nghèo hơn hết? Ông Lương-y nào tài nghề hơn hết?”.

Phật đáp: “Sự mê-muội làm cho đời hư-hoại. Tánh ganh-gỗ và tánh ích-kỷ làm cho dứt tình bằng-hữu. Thói ghen-ghét là bịnh sốt rét ngặt nghèo hơn hết. Còn Phật là vị Lương-y tài nghề hơn hết”.

Thiên-Thần bèn hỏi câu chót rằng: “Bạch Phật! Tôi còn một chỗ hoài-nghi cúi xin Phật giải giùm. Cái chi mà lửa đốt không cháy, móc meo ăn không lủng, gió thổi không ngã mà nó đủ sức dựng đời được ?”.

Phật bèn nói rằng: “Ấy là việc lành. Kẻ hung ác dầu muốn cướp việc lành cũng không được đâu”.

Thiên Thần nghe Phật đáp như vậy trong lòng rất hân hoan, bèn cúi đầu xá Phật rồi biến mất.

Lời bàn 

I

1.  Tại làm sao mà Phật gọi lời nói trong cơn nóng giận là cây gươm bén hơn hết.  Là vì trong lúc nóng giận thì không kiên nễ gì ai hết, cứ mắng xối, chưởi xối cũng như cây gươm bén, chém vào vật chi cũng đứt.

2.  Nếu ai suy nghĩ cho chín-chắn thì sự tham lam quả là món thuốc độc hơn hết, bởi vì nó xúi dục con người làm nhiều tội ác. Hễ làm ác thì mắc họa. Vậy thì nuôi tánh tham-lam có khác nào là mình dùng thuốc độc thuốc lấy mình chăng? thuở nay mưu sâu thì họa cũng sâu.

3.  Không giải ra, ai cũng biết ngọn lửa tình đốt lòng con người thể nào. Muốn dục tắt lửa lòng thì phải dùng nước trong tịnh bình. Tịnh bình đây tức là cái tâm không vọng-đọng. Ấy là lời nói bóng dáng, chứ kỳ thật không có cái tịnh bình như trong truyện Tàu đã nói. Phật-Bà Quan-Âm cũng không có thật nữa. Lửa trong lòng mình thì tự mình phải dụt tắt, chớ mình mượn cậy ai làm thế cho mình thì làm sao cho có công-quả. Người ngoài cứu mình một phen được, song nếu người tắt rồi mà mình nhúm lại thì có ích chi đâu.

4.  Con người dốt nát khác nào ở trong đêm tối mù-mịt không có chút ánh sáng nào cả.

Dốt nát đây có hai nghĩa: một là không thông chữ nghĩa, không có kinh-nghiệm việc đời, hai là không thạo luật trời. Cõi đời vui vẻ lắm, song tại tay con người phá hoại làm cho cảnh trần trở nên buồn bực sầu thảm. Không nên đổ thừa tại lòng trời, muôn việc tại con người gây ra nên mắc lấy quả-báo. Đáng lẽ mình phải gọi mình phạt lấy mình đó vì tự mình kêu cái phước hay cái họa tới cho mình.

II

1.  Người thi ân bố-đức mà không trông mong hưởng phước thì mới được lợi nhiều.

2.  Còn người thọ-ân mà không lo báo đáp thì là kẻ bạc nghĩa vô nghì. Câu nầy nghĩa rộng lắm. Những vị nào ăn ở không mà chẳng giúp ích cho đời thì là mắc tội với xã-hội, dầu cho người ở trần tục hay là vô chùa làm sãi cũng vậy.

3.  Tánh kiên-nhẩn quả thật là khôi giáp đâm chẳng phủng, bởi vì người có tánh kiên nhẫn, không có cái chi làm cho ngã lòng thì làm sao cũng đoạt mục-đích của mình được. Những sự đau đớn, những sự khổ não khác nào những khí giái đâm vào lòng con người. Nếu mà con người không có tánh kiên-nhẫn đặng đỡ gạt thì con người sẽ bị những vít đau đớn lắm.

4. Đức minh-triết là khí giái tốt hơn hết bởi vì con người dùng nó đặng thắng đoạt sự dốt nát, sự lầm lạc, sự giả trá. Ở trên trần-tục mình dùng gươm giáo và súng lục, đặng chống cự với kẻ nghịch, song chưa ắt là trọn thắng hoài đâu. Còn như mình được minh-triết kiếp nầy thì dầu đầu thai mấy kiếp đi nữa, đức minh triết cũng theo bảo hộ mình luôn luôn, và giúp mình khỏi bị lầm-lạc.

III

1.  Ai tập định trí thì mới biết tư-tưởng ở ngoài vô cái trí lẹ như chớp-nháng, khác nào tên trộm nghề vô nhà người dễ như trở tay. Mà tại sao Phật gọi tư-tưởng xấu là đứa ăn trộm tài nghề hơn hết. Là tại tư tưởng xấu vô trí mình dục mình tưởng quấy.  Hễ mỗi lần mình tưởng quấy thì chất khí tốt ở trong trí bay ra, chất khí xấu ở ngoài bay vô đặng thế. Vì vậy tư-tưởng xấu cũng như đứa trộm tài nghề, nó vô ăn cắp đồ tốt của mình.

2.  Những vàng bạc, châu báu ngọc ngà đối với sắt đá thì chúng nó quí thật; song chúng nó để dùng trong một đời mà thôi, chớ lúc thác rồi con người nắm hai tay không. Kiếp sau đi đầu thai chẳng đem theo được. Dầu mình để lại cho con cháu cũng chưa ắt chúng nó giữ được lâu dài. Chi bằng mình để cái đức hạnh cho nó thì quí hơn hết. Mình ăn ở có đức-hạnh, nó bắt chước gương mình thì nó được tấn hóa nữa.

Vì vậy nên Phật mới gọi đức-hạnh là của quí hơn hết.

IV

1.  Ai cũng biết làm lành thì thiên hạ đều ưa. Song người ta ưa nói việc lành mà không ưa làm chuyện lành, là tại ít suy nghĩ đến việc lành. Từ sớm mơi tới chiều cứ lo riêng cho mình được vui lòng toại chí mà thôi. Ví như gặp ai nói chuyện đạo-đức thì cũng có thể bàn bàn luận luận vậy. Nhưng khi dứt câu chuyện rồi thì không cố tới nữa. Bởi vậy khó mà giữ lòng tốt hoài được. Cái tâm mình cũng như mặt kiếng phải lau chùi luôn luôn, chớ nên để cho nó đóng bợn nhơ. Được như vậy thì con người có bao giờ đau đớn trong lòng đâu. Sự khổ não ở ngoài đến hành con người thì bất quá một lúc mà thôi, còn lòng xấu xa thì phải đeo mang cái thảm nặng nề hoài, không biết tới chừng nào mới dứt.

2.  Ngày nào con người rõ được luật trời rồi ngày đó con người biết rằng thoát được kiếp-luân hồi là hạnh-phúc lớn hơn hết. Dầu cho làm vua chúa hay là công hầu khanh tướng chi chi, tấm thân cũng phải nhọc nhằn không được an vui hoài. Hễ bỏ cái xác nầy rồi thì kiếp sau phải mang cái xác khác. Mỗi lần đi đầu thai là mỗi lần chịu đau đớn. Bởi vậy dứt được kiếp sanh tử dưới phàm trần thì mới thảnh-thơi chừng đó đem hết tâm trí giúp đời mới đặng.

V

3. Câu chót trong khoản thứ năm nầy tôi tưởng chư thiện tín đều hiểu nên không bàn đến. Phật thật là một vị lương y tài nghề hơn hết bởi vì Phật trị tâm bịnh của con người. Nếu tâm con người ít vọng động thì tinh-thần mạnh mẽ, con người ít có mắc bịnh hoạn lắm.

Song tôi tưởng không nên tin có một vị Thiên-Thần tới hỏi Phật mà cứ suy nghĩ những lời Phật nói mà thôi.

 

 III. PHẢI CÓ LÒNG KHOAN-DUNG ĐẠI-ĐỘ

 

                           CHUYỆN NGƯỜI CHAN-ĐA-LA (CHANDALA) Tàu dịch là THỦ-ĐÀ-LA ^[[20]]

 

Một buổi kia Phật đi xin ăn trước nhà một ông thầy Bà-la-môn nhằm lúc thầy đương cúng kiến, đèn đuốc thắp đỏ trên bàn thờ. Thầy Bà-la-Môn liền nói: “Ớ thầy khốn nạn kia! ngươi hãy đứng đó, ngươi thuộc về hạng Chăn-đà-La”. Phật mới đáp lại rằng: Người Chăn-đà-La là người gì?--  Người Chăn-đà-La là người hay giận, người hay oán, người hung ác, người giả dối, người lường gạt, người ưa gây gổ, người rít róng, người muốn làm việc quấy quá, người có tật ganh ghét, người không biết nhục nhã, người không sợ tội lỗi.

Không phải sanh vào dòng Bà-la-Môn mà thành người Bà-la-Môn hay là sanh vào dòng Chăn-đà-La mà thành người Chăn-đà-La, nhưng tại cách ăn và thói ở làm cho con người vào hạng Bà-la-Môn hay là hạng Chăn-đà-La đó.

 

Lời bàn.-  Xã hội bên Thiên-Trước chia ra bốn hạng:

Đứng đầu hết là hạng Bà-la-Môn (Les brahmanes) là những người tu hành rất thông thái.

Kế đó là hạng Sa-Trĩ-Đa (Schattryas), Tàu dịch là Sái-Đế-Lị, là hạng vua chúa, quan quân.

Ba là hạng Hoai-sy-Da (Vaisya), Tàu dịch là Tĩ-Xá, gồm những người buôn bán, thầy thợ.

Bốn là hạng Su-Tra (Sudra), là hạng tôi-tớ lo phụng sự mấy thầy Bà-la-Môn mà không lãnh đồng tiền nào.

Ngoài bốn hạng nầy còn có một hạng riêng gọi là Chăn-đà-La (Chandalas), Tàu dịch là Thủ-đà-La. Bọn quí tộc coi hạng người nầy không khác nào loài cầm thú.

Thầy Bà-la-Môn mắng Phật là Thủ-đà-La thật là nặng nề hết sức. Người học Đạo mà thốt lời đó thì chưa phải là bực chơn tu.

Phật vẫn biết mấy người Bà-la-Môn không ưa Phật, song Phật cũng cầm bình-bát mà tới xin ăn như thường, Phật làm vậy là tỏ dấu không có ở Đạo nào cả. Phật vẫn lấy lòng từ-bi mà ở với kẻ ghen ghét Phật.

Câu trả lời của Phật thật là sâu xa vô cùng. Không phải sanh vào dòng Bà-la-Môn mà đáng gọi là người giữ Đạo Bà-la-Môn, cũng như không phải mặc áo dà mà thành ra một vị cao tăng. Tại cách hành-động của mình, cái học-thức của mình và tánh nết của mình làm cho mình đứng vào địa-vị nào.

Phật có nói với chàng Gia-xá ^[[21]](Yachas) như vầy: “Có người bề ngoài đeo ngọc ngà châu báu đầy mình mà trong lòng đã dứt được hết các tình-dục, còn cũng có thầy sa-môn tuy mình mặc áo cà-sa mà cái trí cứ lo lắng những sự vinh-diệu của trần-tục mà thôi”. Con người ở đời có thể dối nhau chớ đối với bực thần-thánh thì con người không hề dối được, vì các tánh tình đều hiện ra trong cái vía thấy rõ ràng hết.

XIV

PHẬT GIEO MẠ

Một ngày kia Phật cầm cái bát đi xin ăn trước nhà một ông thầy Bà-la-Môn rất giàu có tên Ba-ra-hoa-Da (Bhâravadja) nhằm lúc ông đương làm lễ cúng thần-nông.

Có nhiều người thấy Phật bước tới thì bái phục tỏ dấu kính trọng.

Ba-ra-hoa-da mới nổi giận nói với Phật rằng: “Lão thầy kia! sao lão đi xin ăn chớ không chịu làm lụng. Ta cày cấy và gieo mạ mới có cơm gạo mà ăn, nếu lão làm lụng như ta thì lão cũng sẽ có cơm gạo mà ăn vậy”.

Phật bèn trả lời rằng: “Ta đây, Ta cũng cày cấy và gieo mạ. Ta cũng có lúa mà ăn như thầy vậy”.

Ba-ra-hoa-Da bèn nói: “Lão dám nói lão là người nông phu sao? Vậy chớ trâu bò, cày, bừa và lúa giống của lão ở đâu?”.

Phật nói: “Hột của Ta gieo là cái đức tin, những việc lành là nước mưa để tưới nó cho tốt. Đức minh-triết và tánh khiêm-tốn là cái cây. Sức cố gắng là con bò, cái Trí Ta là sợi dây dàm còn Ta cầm cán luật pháp. Ta cày cấy đặng trừ tuyệt những cỏ xấu xa của sự ảo-tưởng. Lúa của Ta gặt là kiếp trường sanh bất tử nơi cõi Niết Bàn, tới đó thì dứt hết các sự khổ-não đau-đớn”.

Ba-ra-hoa-Da nghe vậy lật đật lấy cơm trộn với sữa rồi đựng trong dĩa bằng vàng đem dưng cho Phật ăn và nói rằng: “Bạch Phật! cúi xin Phật hạ cố, nhậm lễ mọn nầy vì Phật gieo giống trường sanh bất tử”.

Lời bàn.--  Câu hỏi của ông Thầy Bà-la-môn thuộc về vật-chất, còn câu trả lời của Phật thuộc về tinh-thần.

Ông thầy Bà-la-môn sáng trí nên hiểu liền. Thật vậy, gieo mạ, cấy lúa đặng có cơm gạo ăn là nuôi xác thịt nầy, còn truyền dạy đạo đức là nuôi linh-hồn. Xác-thịt cũng nên trọng vậy song nên yêu quí linh-hồn hơn.

Nuôi xác-thịt cho mập mạp mà để cho trí hóa u ám thì có ích chi đâu.

Trong bài nầy cũng có nghĩa phải cấp dưỡng cho những người chơn tu. Mấy vị nầy lo giúp cho đường tinh-thần của nhơn-loại, mình nên bố thí cho mấy ổng. Nếu bắt mấy ổng làm công việc hay là cày sâu cuốc bẩm đặng nuôi thân như người thường thì là ngăn trở đường tấn-hóa của mấy ổng và của nhơn loại nữa.

Cúng chùa là việc tốt: Tự ý thiện-nam tín-nữ muốn cúng bao nhiêu cũng được, song xin nhớ rằng 500 năm sau khi Phật nhập vào Đại Niết-Bàn, phần nhiều các nhà sư bên Thiên-Trước được người ta cúng cho vàng bạc châu báu nhiều quá nên ở không rồi sanh tệ, làm nhiều điều quấy quá. Vì cớ đó nên đạo Phật suy đồi, dân chúng ngã lòng không còn tin-tưởng mấy nhà sư nữa.

Lần lần phái Bà-la-môn mới kiếm thế hủy phá chùa thờ Phật bên Thiên-Trước đi.

Lỗi đó tại các nhà sư, song xét cho kỹ các nhà từ-thiện cũng phải chịu một phần trách-cứ, vì làm phước mà không phân biện cũng như xúi mấy ổng hư vậy.

XV

CHUYỆN NÀNG TỲ-NỮ BRA-RI-TI (Prakriti)

Tỳ-nữ Bra-ri-Ti đương múc nước giếng bỗng gặp A-nan-Đa đi ngang qua đó xin nàng nước uống. Tỳ-nữ bèn nói rằng: “Thưa ngài! tôi vẫn thuộc về hạng thấp hèn, nếu tôi múc nước cho ngài uống thì nước đó hóa dơ dáy”. A-nan-Đa đáp rằng: “Tôi xin nước uống chớ không có hỏi nàng thuộc về hạng nào”. Tỳ-nữ nghe vậy cả mầng bèn dâng nước cho A-nan-Đa uống. A-nan-Đa uống rồi, từ giả ra đi. Chẳng dè khi chàng đi rồi thì tỳ-nữ lại sanh lòng triều-mến chàng vô hạn. Nàng hỏi thăm mới biết A-nan-Đa là đệ-tử của Phật, nàng mới lại năn-nỉ với Phật, xin Phật cho phép nàng theo hầu-hạ A-nan-Đa.  Phật bèn nói rằng: “Con không biết ý con đâu, con không phải thương cái xác A-nan-Đa mà chính con thương lòng tốt của nó. Vậy thì con hãy lấy lòng tử tế mà ở với thiên-hạ.

Một vị Hoàng-Đế ăn ở nhơn từ với đứa tôi mọi thì đáng kính trọng lắm.

Còn một đứa tôi mọi quên sự đau đớn khổ-sở của nó, cứ lấy lòng trung-tín, thuần-hậu ở với mọi người, không có ghen ghét oán giận những kẻ hành-hà nó, mà nó lại còn thương xót cái cử-chỉ kiêu-căng xấc xược của mấy kẻ ấy, thì nó đáng khen và đáng kính hơn vị Hoàng-Đế kia nữa.

Con tuy thuộc về hạng thấp hèn song nếu con ăn ở cho công-bình, chánh-trực, nhơn-từ đức-hạnh thì danh con sẽ chói rạng như một vị Nữ-vương. Con sẽ làm gương cho bọn quí-tộc soi lấy”.

Tỳ-nữ nghe rồi thì trong lòng phới-phở, xin nhập môn học đạo và dứt hết lòng tà-niệm.

Lời bàn.—Các linh-hồn vốn là anh em với nhau, song đầu thai xuống trần mà kẻ sang người hèn, kẻ giàu người nghèo, là bởi sự tấn-hóa không đồng bực với nhau.  Người nào mấy kiếp trước gây ra nhiều quả tốt thì kiếp nầy được sung sướng tấm thân, người nào mấy kiếp trước gây những quả xấu thì kiếp nầy phải khổ cực. Cái giai-cấp dưới trần không có công-bình. Không phải mỗi người đầu thai vô nhà giàu sang lòng dạ đều tốt hết hay là thông-minh hết, còn những người đầu thai vào nhà tầm thường tánh tình đều xấu xa và ngu muội hết.

Theo luật quả-báo một người giàu có, tánh tình gắt hiểm xấu xa song vì háo danh mà đem tiền của bố thì cho thiên hạ thì kiếp sau cũng được giàu có mà tánh tình cũng xấu xa như kiếp trước. Còn người khác thông-minh mà không làm tội chi ác lắm, kiếp sau đầu thai vào nhà tầm thường song trí hóa cũng thông-minh như xưa. Nói tóm lại quả-báo của tánh tình trả cho tánh tình, quả báo việc làm trả cho xác thịt.

(Xin xem lời bàn cũa chuyện tướng cướp Angalimala).

Phật rõ biết luật Luân-Hồi Quả-Báo lắm nên không phân biệt giai-cấp, mà Ngài cũng chẳng biểu con người triệt bỏ giai-cấp. Khi Phật thâu tỳ-nữ Bra-ri-Ti làm đệ-tử thì bọn Bà-la-môn nổi lên phản đối rất dữ-dội, nói làm như thế là nhục cho Đạo. Vua xứ Cô-Sa-La (Kosala) là Ba-se-na-Di (Présénajit), bấy lâu thường bảo-hộ Phật, lúc đó cũng tới tỏ dấu bất-bình.

Phật bèn thuật chuyện nầy cho vua và mấy thầy Bà-la-môn nghe:

“Thuở xưa, tại mé sông Hằng-Hà (Gange) có một đám rừng rậm rạp. Trong rừng có một vị tên là Tri-săng-Cu (Trisangku) làm chúa bọn Thủ-đà-La. Ngài có học kinh Huê-Đà (Phệ-Đà) kiếp trước nên kiếp nầy Ngài nhớ lại hết. Ngài mới đem kinh ấy dạy lại cho con Ngài là Đông-cung Thái-Tử.

Khi Ngài thấy Thái-tử không thạo việc cúng tế thì Ngài mới đi đến nhà một ông thầy Bà-la-môn xin làm suôi cưới con gái ông tên là Bra-ri-Ti cho Thái-tử. Ông thầy Bà-la-môn nổi giận khoát mắng rằng: “Đồ khốn kiếp! đi đi cho rảnh. Ngươi là bực hèn hơn hết trong loài người, ngươi dám tới đây nói chuyện với ông thầy Bà-la-môn thông thạo kinh Phệ-Đà sao? Người dám đèo bòng như thế hả?

Chúa Tru-săng-Cu đáp rằng: “Người Bà-la-môn với người Thủ-đà-La có khác nhau như vàng khác với đá, hay là ban ngày với ban đêm đâu. Người Bà-la-môn không phải trên trời rớt xuống. Họ cũng ở trong mình người đờn bà chun ra như người Thù-đà-La vậy. Tại làm sao một đàng thì được tưng trọng là sang cả, còn một đàng thì bị chê bai hèn hạ? Lúc thác rồi thì cái thây của người Bà-la-môn hay là cái thây của người thuộc về mấy hạng khác cũng hôi hám, cũng gớm ghiết vậy. Thế thì sự khác nhau ở chỗ nào?.

Mấy người Bà-la-môn thật là giả dối. Trong lòng họ còn những tật xấu xa, họ kiếm những phương thế làm cho thỏa tình dục của họ, song bề ngoài khoe là trong sạch.

Trước khi họ muốn giết con thú vật đặng ăn thịt, thì họ làm bộ đọc kinh cầu-nguyện, họ nói rằng mấy hồn con thú nhờ vậy mà được về Trời.

Nếu thật như thế sao họ không đem bà-con thân-thích họ giết hết, rồi họ đọc kinh cầu nguyện cho hồn mấy người đó lên tuốt lên Trời đi. Có khi nào mấy câu kinh và vài chén nước lã đưa hồn mấy con trừu, con dê lên Thiên-Đường được bao giờ”.

Nói rồi thì chúa Tri-săng-Cu tỏ cho ông thầy Bà-la-môn biết rằng Ngài rất thạo kinh Phê-Đà vậy.

Bài nầy là một cái gương để soi lòng những người nào còn tự kiêu, lấy giai cấp mà làm sự vinh-diệu đó.

Phật thật là Đại Đức từ bi. Ngài cũng thường nói rằng: “Luật ta là luật hỉ xả cho cả thảy chúng sanh. Nó làm cho người ăn mày ăn xin thành ra người tu hành mặc áo ca sa đó”.

XVI

GẠT NGƯỜI BỊ NGƯỜI GẠT

Có một người thợ may kia thường may áo cho những người trong hội Tăng-già, song va có tánh gian lận nên hay ăn xớt bớt đồ của những người đem tới cho va may.  Va khi người ta khờ dại, còn khen mình rằng lanh lợi khôn-ngoan. Một ngày kia có một người lạ tới tính công chuyện làm ăn với va, va nghe theo xuất tiền ra hùn, nhưng rốt cuộc va bị gạt nên lỗ lã nhiều lắm.

Phật thấy thế mới nói với các đệ-tử như vầy: “Chuyện đó không phải mới xảy ra kiếp nầy cho người thợ may đâu. Mấy kiếp trước va đã bị nhiều trận tốn hao rồi. Bởi va hay gạt gẫm thiên-hạ rốt cuộc va bị người ta hại lại.

Thuở xưa có một kiếp va đầu thai làm con cò ở gần một cái ao. Tới mùa hạn, con cò nói với mấy con cá ở trong ao một cách dịu ngọt rằng: “Các anh ơi! Các anh không lo sợ cho kiếp số các anh sao? Bây giờ trong ao còn một chút nước, không đủ nuôi thân các anh. Tới chừng ao cạn khô thì các anh sẽ ra thể nào?”.

Mấy con cá nghe vậy đáp rằng: “Thật vậy, chúng tôi cũng không biết tính làm sao?”.

Cò bèn nói: “Tôi gặp một cái hồ rất xinh đẹp, nước trong veo, mà không khi nào cạn. Nếu các anh bằng lòng thì tôi sẽ gắp mấy anh đem lại hồ đó cho”.

Mấy con cá nghe vậy thì đem lòng nghi ngờ. Cò bèn cười rằng: “Có anh nào chịu cho tôi gắp lại hồ đó đặng xem chăng?” Một con cá rô già bèn liều mạng ra chịu thử.

Cò bèn gắp cá rô đem lại hồ rồi tha trở về ao như cũ. Mấy con cá kia thấy cò có lòng tốt nên để cho cò tha đi. Không dè nó gắp con nào thì đem lên cây ăn tươi, nuốt sống con nấy.

Dưới ao lại có một con cua lớn. Khi ăn hết mấy con cá con ở trong ao rồi cò muốn ăn tới cua nên mới gạt cua như vầy: “Tôi tha mấy con cá đem bỏ trong một cái hồ rất xinh đẹp, vậy anh hãy lại đây tôi đem anh lại hồ đó giùm cho”.  Cua hỏi rằng, “Anh làm sao đem tôi đi”. Cò đáp “Tôi tha anh”. Cua nói: “Không được đâu. Anh làm rớt tôi dọc đường, chết tôi còn gì?”. Cò trả lời rằng: “Đừng sợ, tôi gắp anh chắc cứng mà”. Con cua nghĩ thầm trong lòng rằng: “Chắc là cò gắp cá ăn hết ráo rồi. Nếu nó đem ta tới hồ, điều nầy thật tốt, ví bằng nó thất tín ta sẽ kẹp đứt cổ nó cho nó biết tay ta”. Nghĩ rồi nó mới nói với cò như vầy: “Anh ôi! nếu anh để tôi lấy càng kẹp cổ anh, tôi mới chịu cho anh tha tôi đi, vì làm như vậy thì tôi mới không sợ rớt”. Cò không dè con cua muốn gạt mình nên ừ chịu. Cua mới kẹp cổ cò chắc cứng rồi nói: “Thôi bây giờ anh hãy đi. Cò đem cua lại tới hồ cho thấy rồi bay trở lại đậu trên cây.  Cua mới la lên: “Cậu ơi! Cái hồ ở đàng kia, sao cậu đem tôi lại đàng nầy?”. Cò trả lời rằng:  “Mầy đừng kêu tao là cậu, mầy tưởng tao là mọi mầy sao, nên đem mầy đi dạo chơi trên không. Mầy hãy dòm xuống góc cây coi một đống xương cá đó. Ta ăn chúng nó hết rồi, ta ăn tới mày đây”. Cua cười rằng: “Bầy cá đó ngu si nên để cho mầy ăn chớ mầy ăn tao được đâu. Tới phiên tao, tao giết mầy bây giờ. Mầy bị tật ham ăn nên không biết rằng tao gạt mầy há! Nếu tao chết mầy cũng không sống được. Mầy hãy coi tao chặt đầu mầy thải xuống đất đây nè”.

Nói rồi thì cua siết cổ cò, cò nghẹt họng chảy nước mắt ra mới xuống nước năn nỉ cua: “Lạy ông! tôi thật không muốn ăn ông đâu, xin ông tha tôi khỏi thác”. Cua nói: “Được! nhưng mà mầy phải đem tao lại hồ. Cò mới đem cua lại hồ để trên mé. Cua bèn kẹp cò chết rồi, cua mới bò xuống nước.

Lời bàn.— Bài nầy nói về chuyện quả-báo và luân-hồi. Anh thợ nầy ăn xớt của người, nên bị chúng gạt lấy tiền, đó là luật trời rất công bình. Hễ trồng dưa đặng dưa, trồng đậu đặng đậu. Không có khi nào trồng lúa mà ra nếp bao giờ.

Có lẽ người mà gạt anh thợ may nầy kiếp trước đã bị anh thợ giựt tiền, nên kiếp nầy mới lấy số đó lại. Ví bằng hai người không có nhân-quả với nhau mà va lường lận anh thợ may thì va sẽ bị quả-báo.

Còn chuyện con cò và con cua tuy là thú-vị song có chỗ ác trong đó. Con cò gạt mấy con cá đem lên cây ăn tươi nuốt sống, tội đó đã đành rồi. Tới phiên nó bị gạt, nó biết lỗi năn-nỉ cua, mà cua còn kẹp nó tới chết thì con cua có lòng độc ác. Thà để cho nó bị quả-báo trả lại như là ăn con cá nào lớn và xương nhiều bị mắc ngang cổ tới chết thì còn tốt hơn; bởi vì con cua giết cò thì gây ra quả-báo với cò, kiếp sau phải trả lại nữa.

Vì cớ nầy các vị thánh-nhơn dạy phải tha lỗi cho người và đừng báo oán, để cho trời trả quả mới công-bình: thường thường khi con người bị ai vả một vả thì nổi nóng thoi lại sáu bảy thoi cũng chưa vừa lòng. Cái đó khác nào cho vay một đồng, mà đòi lại tới sáu bảy đồng thì phải mắc tội ác. Xét lại trên thế-gian nầy, trừ ra Tiên-Thánh thì chưa ai trọn lành. Nếu mình cũng lỗi lầm như người thì sao không tha thứ cho nhau, lại mong hãm hại nhau cho đã nư giận. Như thế thì gây ra nhơn-quả hoài biết chừng nào mới dứt.

XVII

CHUYỆN THÁI-TỬ ĐIỆC-GA-DU (DHIRGAYOU)

Ngày kia anh em trong Săng-ga (Sangha : Tăng-già) có việc rầy rà với nhau nên chia ra hai phe, không phe nào chịu nhịn phe nào. Phật thấy vậy mới thuật sự tích của một vị Thái-Tử tên Điệc-ga-Du như vầy:

Thuở xưa có một vị Hoàng-Đế xứ Cô-sa-La (Kosala) tên là Điệc-gơ-Ti (Dirghèti) bị vua xứ Ca-si (Kasi) là Bra-ma-đạt-ta (Brahmadatta) chiếm đoạt giang-san, nên giả làm một thầy tu dắt vợ qua trốn tại thành Bê-na-Rết (Ba-nai-La Bénarès). Qua đó được ít lâu Hoàng-Hậu sanh đặng một đứa con trai đặt tên là Điệc-ga-Du (Dhirgayou)^[[22]]. Điệc-ga-Du lớn lên thông-minh xuất-chúng. Vua mới dạy Điệc-ga-Du trốn đi nơi khác vì sợ e ở đó có ngày phải bị hại. Thật vậy một ngày kia vua Điệc-gơ-Ti bị một viên quan cựu thần của ngài khi trước nhìn được nên đi tố-giác với vua Bra-ma-đạt-Ta. Vua Bra-ma-đạt-Ta truyền lịnh bắt hai vợ chồng vua Điệc-gơ-Ti xiềng lại, dẫn đi cùng đường rồi đem ra ngọ-môn chặt làm bốn khúc. Ngày đó, Thái-Tử Điệc-ga-Du trở về thăm cha mẹ. Hay tin ấy, Thái Tử mới trà lộn theo bá-tánh đi đến chốn pháp-trường. Vua Điệc-ga-Ti thấy con bèn động lòng sa nước mắt, song làm bộ day mặt chỗ khác rồi nói lớn rằng: “Điệc-ga-Du con ôi! con đừng ngó xa lắm mà cũng đừng ngó gần lắm. Chẳng phải lấy oán trả oán mà oán đó tiêu, phải lấy ân đáp oán, oán mới dứt”.

Khi vua và Hoàng-Hậu bị hành hình rồi, Thái-Tử Điệc-ga-Du trốn vào rừng tìm kế báo thù. Một ít lâu Thái-Tử bèn thay hình đổi dạng ra xin làm thằng nài chăn voi cho vua. Thái-Tử tiếng tốt, đờn hay và giọng ca lảnh-lót lắm. Tiếng đồn thấu tới tai vua, vua mới đòi vào ca hát cho vua nghe. Vua đẹp ý mới cho Thái-Tử hầu-hạ một bên mình vua luôn luôn.

Một bữa kia, Thái-Tử theo hầu vua đi săn. Quân-thần mảng ham săn thịt mới bỏ vua ở lại một mình với Thái-Tử. Vua mệt mỏi bèn kê đầu trên vế Thái-Tử mà ngủ. Thái-Tử nghĩ rằng: “Lão nầy độc ác, đã thâu đoạt hết giang-san của cha mẹ ta mà chưa vừa lòng, lại còn bắt cha mẹ ta giết đi. Ngày nay số lão đã tới, vậy ta phải chém đầu lão trả thù cho cha ta”. Thái-Tử nghĩ như vậy bèn rút gươm ra toan giết vua.

Bỗng chút nhớ lại lời vua cha dặn trước khi thác rằng: “Không nên ngó xa lắm, không nên ngó gần lắm. Chẳng phải lấy oán trả oán mà oán đó tiêu, phải lấy ân đáp oán thì oán mới dứt”.

Thái-Tử bèn đút gươm vô vỏ. Ba lần vừa rút gươm ra thì ba lần nghe văng-vẳng bên tai lời vua cha dặn. Lúc ấy vua Bra-ma-đạt-Ta nằm chiêm bao thấy Thái-Tử muốn giết mình, vua bèn giựt mình mở mắt ra. Thái-Tử bèn nắm đầu vua rút gươm ra nói rằng: “Ta là Thái-Tử Điệc-ga-Du con của Điệc-gơ-Ti đây. Khi trước ngươi chiếm đoạt giang-san của cha ta mà còn bắt cha ta và mẹ ta hành hình. Ngày nay ta phải chém đầu ngươi đặng báo oán”.

Vua Bra-ma-đạt-Ta nghe vậy kinh hồn thất phách, rung rẩy lập-cập quì xuống nói rằng: “Xin Thái-Tử nhiêu dung tánh mạng cho tôi.”

Thái-Tử nói: “Không phải là Ta tha ngươi đâu, ấy là ngươi tha Ta mới phải”. Vua mới đáp rằng: “Vậy thì ngài hãy tha tôi trước rồi tôi sẽ tha ngài sau”. Thái-Tử buông vua ra. Vua với Thái-Tử mới nắm tay nhau và thề không hề làm hại nhau nữa. Vua bèn hỏi Thái-Tử: “Tại sao Thái-Tử không giết Trẫm trong lúc Trẫm ngủ?” Thái-Tử đáp rằng: “Muôn tâu bệ hạ, trước khi thác, phụ hoàng tôi có dặn tôi ba đều nầy:

1.  Con đừng ngó xa lắm.

2.  Con đừng ngó gần lắm.

3.  Chẳng phải lấy oán báo oán mà oán đó tiêu; phải lấy ân đáp oán thì oán mới dứt”.

Vua bèn hỏi: “Ba câu đó nghĩa chi vậy?”

Thái-Tử trả lời rằng :

1-  “Con đừng ngó xa lắm nghĩa là dặn tôi trong lòng đừng có oán lâu ngày.

2-  Con đừng ngó gần lắm nghĩa là dặn tôi chớ nên dứt tình bằng-hữu.

3-  Bệ hạ đã sát hại đã cha mẹ tôi, nếu bây giờ tôi giết Bệ-hạ, thì bầy tôi trung nghĩa của Bệ-hạ sẽ giết lại tôi, rồi quân thần của tôi sẽ báo cừu cho tôi nữa.

Hễ lấy oán đáp oán thì bao giờ oán đó tiêu. Ngày nay Bệ-hạ dung tha tánh-mạng tôi và tôi không thích-khách Bê-hạ thì thù oán khi xưa đã dứt”.

Vua Bra-ma-đạt-Ta nghe vậy gật đầu ngẫm nghĩ rằng: “Hay thiệt!! Lạ lùng thật!! Thái-Tử Điệc-ga-Du rất thông-minh nên hiểu nổi mấy lời cha nó dạy bảo. Vua bẻn gả công chúa cho Thái-Tử và trả hết thành trì, binh lính, khí giái, kho tàng của vua đã chiếm đoạt khi trước cho Thái-Tử, rồi tôn Thái-Tử lên làm vua xứ Cô-sa-La”.

Khi hội Tăng-gia nghe chuyện Thái-Tử Điệc-gia-Du rồi từ đó về sau không hề xích mích với nhau nữa.

Lời bàn.— Bài nầy rất phù hạp với câu: “Oan gia nghi giải bất nghi kiết” (nên gỡ oán, chớ không nên kết oán). Người đời đều nhờ nhau, ai biết sau đây mình có việc phải tới cầu lụy với người mình đương oán giận bây giờ chăng? Vậy thì hãy lấy lòng khoan dung đại độ mà tha lỗi cho người. Giờ nào mình cũng được an-lòng tỉnh-trí.

Phật thường nói rằng: “Người nào hại ta thì ta ban ân lành lại cho người đó; người nào làm quấy với ta bao nhiêu thì ta làm phải lại với người đó bấy nhiêu”. Em Phật là Đê-hoa-đạt-Ta (Devadatta) ba phen kiếm thế giết Phật, song hại không được mà Phật cũng không hề chấp nhứt. Có một lần Đê-hoa-đạt-Ta xúi vua Ắc-gia-ta-sa-Tra (Adjatacaira) sai nhiều người đến thích khách Phật. Song mấy người đi thích khách nghe Phật thuyết pháp thì qui y với Phật liền.

Một lần khác kẻ-nghịch Đê-hoa-đạt-Ta leo đứng trên núi Đồ-Quật (Pic du vautour) rinh một cục đá lớn nhắm ngay Phật thảy xuống. Nhưng cục đá bể hai và văng ra hai bên: có một miếng trúng chơn Phật chảy máu. Một lần nữa, Đê-hoa-đạt-Ta dạy thả con voi dữ Nalagiri ra đặng nó vật Phật đi, song con voi chạy gần tới Phật thì nó hóa ra hiền, rồi đứng sửng trước mặt Phật. Bởi Phật làm gương cho người thấy nên Phật thốt ra điều chi, người người đều cúi đầu bái phục.

XVIII

CHUYỆN THÁI-TỬ CU-MA-LA (Koumala) ^[[23]]

Thái-Tử Cu-ma-La vốn là con vua A-dục học đạo Phật nên ưa tìm nơi thanh-tịnh trong vườn Thượng-Uyển đặng tham thiền nhập định. Trong cung có một bà phi tên là Rích-sa Ra-si-ta (Rishya Rakshita), thấy Thái-Tử cặp mắt đẹp đẽ và diện mạo khôi ngô nên muốn thông dâm với Thái-Tử. Một ngày kia Hoàng-Phi lén vào chỗ Thái-Tử tu hành kiếm điều trêu ghẹo, song bị Thái-Tử lấy lời đoan-chánh mà cự tuyệt thì hổ thẹn, trong lòng oán hận, quyết chí báo thù.

Bổng đâu trong thành Ta-sa-Si-la (Tashasila) nổi loạn, vua sai Thái-Tử ra chốn biên-thùy dẹp giặc. Song khi Thái-Tử ra đến đó thì dân sự ùn ùn kéo nhau ra tiếp rước, dâng ngọc ngà châu-báu và bẩm rằng: “Chúng tôi bị bọn tham-quan ô lại khổ-khắc quá lẽ nên cực chẳng đã mới hiệp nhau mà đánh đuổi bọn nó, chớ chúng tôi đâu giám chống cự với Hoàng-Thượng. Thái-Tử trấn nhậm tỉnh đó thì dân sự an-cư lạc-nghiệp, người người đều yêu.

Chẳng được bao lâu thì trong triều vua A-dục phát bịnh ói mữa, phẩn ra nơi miệng, ngự-y điều-trị không hết. Vua mới tính sai sứ-thần ra đòi Thái-Tử về đặng truyền ngôi. Quí Phi Ra-si-ta hay tin ấy trong lòng không yên bèn tâu với vua rằng: “Xin Bệ-hạ để cho thần thiếp kiếm thuốc cứu Bệ-hạ khỏi bịnh ngặt nghèo nầy.” Vua A-dục nhậm lời. Quí-Phi mới dạy kiếm một người chăn chiên đau một chứng bịnh với vua, đem giết mổ bụng coi thì thấy trong ruột có sên lãi. Ngự-y nói rằng muốn trừ sên thì phải dùng hành, mà trong luật của Đức Bàn-Cổ (Lois du Manou) thì cấm ăn hành.  Quí-Phi mới năn nỉ với vua xin để lấy hành làm thuốc. Vua nghe theo uống vô thì mửa sên lãi ra hết. Khi vua mạnh rồi, vua mới hỏi Quí-Phi trong ý có muốn vua ban thưởng cái chi chăng. Quí-Phi bèn tâu: “Xin Bệ-hạ cho thần thiếp trị nước trong bảy ngày mà thôi”. Vua nhận lời Quí-Phi mới thảo ra một đạo chiếu lấy ngọc-ấn đóng vào sai sứ-thần ra chỗ Thái-Tử ở, bắt Thái-Tử khoét hai con mắt. Khi hay tin ấy dân sự lấy làm thương xót, không ai nỡ ra tay độc. Nhưng sau có một người tàn tật đến lãnh mạng thi hành lịnh vua. Lúc bị khoét một con rồi, Thái-Tử lấy một con mắt để trên bàn tay rồi nói: “Ôi! một cục thịt nhơ nhớp! hồi nãy người thấy đủ mọi vật, bây giờ sao không thấy nữa.” Chừng hai con mắt bị khoét hết Thái-Tử nói: “Ta tuy mất mắt phàm chớ ta mở được mắt thánh”. Vài giờ sau Thái-Tử rõ lại lịnh ấy vốn của bà Phi Rich-sa-Ra-sỉ-Ta truyền ra thì người bèn nói rằng: “Trong lòng ta không hề oán giận Quí-Phi chút nào.  Ta xin chúc cho Quí-Phi ở ngôi sang cả được lâu dài, vì nhờ Quí-Phi mà ta hưởng đặng hạnh phúc”.

Hai vợ chồng Thái-Tử dắc nhau đi xin ăn và đi và ca hát, lần lần về tới Thành đô.

Khi đi ngang qua Hoàng-cung, vua nghe giọng hát thì lấy làm lạ bèn sai nội thị đòi vào. Vua thấy Thái-Tử đui mù thì hỏi han duyên cớ. Chừng nghe rõ tự sự, vua bèn cả giận truyền lịnh dẫn Quí-Phi ra ngọ-môn chém đầu lập tức.

Thái-Tử quì xuống tâu rằng: “Xin phụ-vương bớt cơn thạnh-nộ mà tha tội cho Quí-Phi. Ấy có lẽ là tiền oan nghiệp-chướng của con nên ngày nay mới có sự nầy.  Trong lòng con không có oán giận Quí-Phi chút nào. Nếu lời con nói ra đây thật tình không có giả dối thì ắt hai con mắt con huờn lại như xưa”.

Thái-Tử nói vừa dứt lời, cặp mắt sáng rỡ như cũ.

Lời bàn.--  Thái-Tử rõ thông luật luân-hồi, quả báo nên mới rộng lòng khoan-dung cho kẻ nghịch thù. Vẫn biết người nào chưa tấn-hóa trong đường Đạo-Đức thì chưa ắt tha thứ như vậy được, song nếu khi mình bị ai nhục-nhã, mà mình chịu khó suy nghĩ hai điều nầy thì ắt mình không lo báo oán.

Một là.-- Tại sao người ta nhục-nhã mình? có phải mình phạm lỗi với người chăng? Nếu mình lỗi thì mình phải trách mình.

Hai là.--  Nếu mình không làm quấy mà người ta kiếm điều xỉ mạ mình thì hoặc là tại trong mấy kiếp trước có một kiếp mình mắng nhiếc người, kiếp nầy người làm nhục mình lại đặng trừ cái quả xưa đi. Hoặc là tại kiếp nầy người ỷ quyền thế gây quả ra thì trong một vài kiếp sau người phải bị trả quả. Vậy thì mình phải thương xót người phạm luật trời chớ không nên oán giận.

Bài nầy cũng như hai bài trên dạy con người phải lấy hai chữ từ-bi làm gốc, nếu mong gây thù kết oán mãi thì biết chừng nào thoát khỏi đọa luân-hồi.

XIX 

CHUYỆN TƯỚNG CƯỚP ANGULIMALA (vô nảo)

Người ta nói với “Phật”: Ngài đừng đi đường đó, tướng cướp An-gu-li-ma-la ẩn núp trong vùng nầy; nó gặp ai thì giết nấy. Phật không nghe, bèn noi theo đường đó mà đi. An-gu-li-ma-la đuổi theo Phật. Ngài đi như thường, chậm chậm mà bộ tịch rất oai nghi như một cái núi vàng (Kim-Sơn).

An-gu-li-ma-la rán sức chạy theo Phật mà theo không kịp. Nó tức mình, mới nói: “Sức ta chạy đua với con voi, ngựa, hưu nai ta vượt bỏ chúng nó rất dễ dàng”.

Còn vị nầy đi chậm rì mà tại sao theo không kịp. Nó bèn đứng lại mà kêu lớn “Vị sa-môn kia! hãy đứng lại”. Phật vừa đi và đáp lại: “Ta dừng bước đã lâu rồi, còn người đứng lại mới phải chớ”. An-gu-li-ma-la mới suy nghĩ. Các nhà sư nói thật. Vì sao vị sa-môn nầy cứ bước đi, mà va lại nói: va đã đứng lại. Tại sao ta đã đứng lại rồi, mà va còn biểu ta dừng đi nữa”. Phật bèn giải cho va cái ý nghĩa xâu xa của lời Phật nói. “Ta đã dừng bước, nghĩa là ta hết phạm tội sát sanh đã lâu, còn ta bảo ngươi đứng lại nghĩa là ta khuyên ngươi đừng phạm tội sát sanh nữa”.

Phật mới thuyết pháp cho va nghe. An-gu-li-ma-la tỉnh ngộ bèn phát sợ kiếp Luân-hồi đầy những tội lỗi. Va bèn qui-y với Phật. Từ đó va giữ-gìn luật pháp rất kỹ lưỡng và trở nên một nhà sư đại đức.

Một ngày kia va vô thành Xá-vệ (Crâvasti) đặng xin ăn, va bị thiên-hạ áp lại vác đá liệng va như mưa bấc. Mình mẫy va đầy những vít tích máu me dầm dề, quần áo rách tả-tơi, cái bình bát bể nát. Khi va về ra mắt Phật thì Phật nói: “Những tội của con đã làm đáng lẽ phải bị hành phạt nặng nề dưới Âm-phủ cả trăm, cả ngàn năm, song con đã đền tội đó trong kiếp nầy rồi”.

Lời bàn.-- Theo luật trời, các đấng Chí-Tôn Nam-Tào Bắc-Đẩu coi theo mục-đích của tư-tưởng, ý muốn, lời nói và việc làm mà định tội phước.

Quả-báo của tư-tưởng thì trả cho trí-hóa.

Quả-báo của ý-muốn thì trả cho tánh-tình.

Quả-báo của lời nói, việc làm thì trả cho xác-thịt.

Thí dụ: hai ông kia đồng thời giàu có mà tánh tính lại khác nhau: ông thứ nhứt lòng dạ quảng-đại, nhơn-từ, còn ông thứ nhì lại hẹp-hòi, bỏn-sẻn. Tại sao thế? Tại trong một kiếp kia, hai ông đều có đem tiền bạc bố thí. Ông thứ nhứt vì thương người khốn khổ, còn ông thứ nhì lòng vẫn ích kỷ, chẳng đoái hoài tới ai, song vì muốn mua danh tiếng nên đem tiền ra mà tu kiều, bồi lộ. Quả-báo việc làm trả lại cho xác-thịt, tuy ông được sung sướng tấm thân, nhưng trong lòng ông không khi nào được thơ thới như ông thứ nhứt, bởi vì tánh-tình ông kiếp trước như thế nào, kiếp nầy cũng thế ấy.

Tướng cướp An-gu-li-ma-la giết người vì nguyên nhân nào, ta không rõ được; nhưng dám chắc một điều va phạm tội là còn mê muội; tội va chưa rõ luật Tạo-Hóa vẫn nhẹ hơn mấy vị Tả-đạo bàn môn biết cơ-trời rồi mà còn làm ác. Chừng va tỉnh ngộ, tức thì cải dữ về lành. Điều đó đáng cho ta kính phục lắm. Va làm dữ tự nhiên cái dữ phải trả lại cho va.

Lẽ thì va phải bị phân thây trăm mảnh trong nhiều kiếp đặng dền bù tội lỗi giết người bấy lâu, song nhờ va quyết chí tu hành lấy lòng từ-bi bác-ái, độ cả chúng sanh, cho nên va có thể lập công đức mà trừ được một phần tội ác. Va bị người ta hành hà mà không than van, rên siết, vui lòng lãnh lấy quả-báo, như vậy mới đáng mặt đại-hùng đại-lực, đại từ-bi và đúng với câu: “Tu nhứt kiếp, ngộ nhứt thì”: ngộ là gặp đạo, chớ không phải là đắc đạo thành chánh-quả. Va phải đầu thai nhiều kiếp nữa mới mong thoát khỏi đọa Luân-hồi.

Về sự hành phạt dưới Âm-phủ, tôi chẳng biết Phật có nói như thế hay không.  Song phần tôi, theo sự hiểu biết và kinh nghiệm riêng, tôi không tin có Diêm-Vương, Thập điện, Quĩ sứ, Dạ xa chi cả. Trong cuốn Thiên-đường Địa-ngục tôi có giải rồi, xin nhắc lại: ở dưới đất không có chỗ nào để đày đọa linh-hồn cả, song cảnh thứ bảy của cõi Trung-giái mờ mờ, những người còn sanh tiền, lòng lang, dạ thú, những kẻ sát nhơn, những người tự-vận, tự-tử vì yếu tánh hay không đủ gan dạ đền tội mình trước pháp luật, những kẻ tán tận lương tâm thác rồi đều phải vào cảnh nầy ở một ít lâu, rồi đi lên cảnh khác. Mấy người ấy rải những tư-tưởng và những ý muốn ác nghiệp ra, làm cho cảnh nầy trở nên xấu-xa, hôi-hám, không khác chỗ bùn sình ở thế-gian. Có lẽ bởi cảnh nầy ở dưới mặt đất một chút cho nên người ta gọi nó Địa-ngục đó. Song Địa-ngục chẳng qua là một danh-từ để chiếu đối với danh từ Thiên-đường chớ không có thật.

Người ta làm tội tại thế gian thì phải đầu thai lại thế gian đặng trả quả, mỗi tội phạt một lần, chớ không phép phạt hai lần.

Nếu phạt ở Âm-phủ rồi mà còn bắt đầu thai chịu khổ sở nữa thì là Thiên-địa bất công. Linh-hồn là Chơn-thần đức Thượng-Đế không ai có quyền phạt linh hồn được.

Những điều mà mình gọi lành dữ, họa phước là kết quả của những tư-tưởng, ý muốn, lời nói hay việc làm của mình hạp hay là không hạp với cơ-trời. Kỳ trung trời không ban thưởng mà cũng không hành phạt ai cả. Những sự kinh nghiệm tới dạy khôn cho mình đó.

Song muốn cho người ta dễ hiểu nên các đấng Thánh-nhân, hiền-triết phải dùng những chữ: Trời phạt, Trời thưởng, Trời ban phước, Trời giáng họa.

Xin xem bộ “Con người là ai?” xuống cõi trần làm chi? Con người sẽ về đâu? của tôi, thì rõ luật Luân-hồi, Quả-báo và lúc thác rồi con người về cõi nào trước khi đi đầu thai.

IV . PHẢI NGĂN NGỪA CÁC TÌNH-DỤC

XX

CHUYỆN MỘT CON CÁ VÔ Ý

Trong mấy người đệ-tử Phật, có một vị Tỳ-Kheo kia không thế nào chống-chỏi nổi với các tình-dục của mình được.  Vị nầy mới nhứt định hồi tục, nên đến xin Phật cổi những lời nguyện của mình khi trước. Phật bèn nói rằng “Ớ nầy con, con ráng giữ mình, đừng cho các dục tình làm hại con đặng. Ta thấy rõ trong mấy kiếp trước của con cũng vì tham mê sắc-dục, mà con phải chịu nhiều phen khổ-sở đau-đớn. Nếu khiếp nầy con không kềm chế lòng tà thì đời con đã bỏ đi rồi”.

Vậy con hãy nghe sự tích của một con cá như sau đây:

“Một con cá trống kia đương lội chơi với con cá mái rất lẹ làng. Cá mái lội trước bỗng thấy một miếng lưới nó bèn lội tránh qua một bên thoát khỏi nạn. Con cá trống mảng lo rượt theo con cái không coi trước coi sau nên đâm đầu vào lưới. Ông chài kéo lưới lên bắt cá. Cá mới than van phận mình vô phước bởi ham vui nên mới mắc họa.  Lúc ấy có một vị Bồ-Tát đi qua, người nghe con cá than-thở bèn động lòng thương mua con cá rồi nói với nó như vầy: “Cá ôi, nếu ngày nay mi không gặp Ta thì mi không toàn tánh mạng. Thôi Ta cứu mi, nhưng mà mi đừng có vô ý như vậy nữa”. Nói rồi bèn thả con cá xuống nước. Con cá đó ngày nay đầu thai làm con đây; còn vị Bồ-Tát là Ta. Khiếp nầy con hữu duyên gặp lại Ta, vậy thì hãy lo tu tâm, dưỡng tánh, bằng không thì phải sa vào chốn trầm luân khổ hải”.

Lời bàn .—Nếu người tu-hành mà không biết các tình dục ở đâu sanh ra thì khó mà kềm chế lòng tà được. Muốn trau tria tánh nết thì phải tập định trí và tham-thiền những tánh tốt, chớ tụng kinh mãi thì mệt xác-thịt chớ khó mà ngăn trở ý muốn quấy.

Trong bài nầy nói rằng vị Tỳ-kheo thuở xưa vốn là con cá trống đầu thai lại, song khoa triết-học bí truyền (philosophie ésotérique) thì dạy rằng loài cá sau đầu thai qua hàng Thiên-Thần (Anges, dévas) chớ không qua loài người.

Nếu tỷ thí vị Tỳ-kheo như con cá trống mảng ham vui, lội theo con cá mái nên đâm đầu vào lưới thì nghĩa-lý lại càng thêm hay.

Than ôi! Từ cổ cập kim, đời nào cũng vậy, hễ con người đắm mê sắc-dục thì làm sao cũng bị hại: như là mang bịnh hoạn, mất danh-giá, tốn tiền-bạc và còn thác yểu nữa.

Người ta nói rằng: “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng”. Gần mực thì đen đã phải rồi, còn gần đèn mà có khi không sáng là tại ẩn bóng đèn, cũng như vị Tỳ-kheo nầy ở gần Phật mà không tấn-hóa vậy.

Đức Thích-Ca có dạy vị Tỳ-kheo nầy phương-pháp để trừ các tình-dục, song tại vị nầy hoặc là không làm in theo, hoặc làm cho có chừng, cho nên không dằn lòng tà-niệm được.

Đọc bài nầy rồi xin Thiện-nam tín-nữ chủ ý vào hai điều.

Một là: con cá đầu thai làm người đó là luật luân-hồi và luật thay hình đổi dạng.

Hai là: Hồi còn làm con cá trống mê theo cá mái đến lúc làm con người mà cũng không bỏ các tình-dục. Đó là luật quả-báo. Theo luật nầy những tánh tốt và những tánh xấu của con người đều truyền lại đời sau. Nếu kiếp nầy không trừ được một tánh xấu nào thì kiếp sau tánh xấu đó cũng còn ẩn ở trong lòng.

Người nào kiếp trước ăn ở nhơn-từ đức-hạnh thì kiếp nầy cũng bố thí cho kẻ nghèo hèn, giúp đỡ cho người cô-thế. Còn như kiếp trước tánh nết hung-hăng, kiếp nầy làm sao cũng ngang-tàn bạo-ngược. Bởi vậy bổn-phận mình phải lo sửa đổi tư-tưởng xấu và ý muốn quấy đi, như thế ngày sau mới khỏi ăn-năn hối hận.

XXI

CHUYỆN NÀNG KỊ NỮ HOA-SA-HOA-ĐẠT-TA ( Vasavadatta)

Tại thành Ma-tu-ra (Mathoura) có một người kị-nữ nhan sắc tuyệt-trần tên Hoa-sa-hoa-đạt-Ta. Một bữa, nàng gặp U-ba-gu-Ta (Oupagoupta) là đệ-tử của Phật rất lịch-sự trai, động tình bèn sai thị-tỳ mời U-ba-gu-Ta đến chơi. U-ba-gu-Ta rằng: “Chưa phải lúc ta gặp nàng đâu”. Thị-tỳ về thuật lại thì nàng Hoa-sa-hoa-đạt-Ta lại sai nó đến nói với U-ba-gu-Ta rằng: nàng không đòi tiền bạc chi hết. Chàng U-ba-gu-Ta cũng trả lời in như trước.

Vài tháng sau, Hoa-sa-hoa-đạt-Ta tư tình với một anh thợ. Trong lúc ấy có một tên lái buôn rất giàu-có, mê sa nàng, nàng sợ anh thợ ghen nên kiếm thế giết đi rồi giấu thây dưới đống phân. Chuyện nầy đổ bể ra, các quan Tòa xử nàng phải bị chặt tay, chặt chơn, lắt tai, lắt mủi, rồi dạy đem nàng bỏ ngoài nghĩa-địa. Có một đứa thị-tỳ rất trung tín, theo nuôi nàng và đuổi ruồi, muỗi cùng mấy con quạ cho nàng.

Chàng U-ba-gu-Ta hay tin bèn nói rằng: “Lúc nầy là lúc Ta phải gặp nàng”. Nói rồi đi tìm nàng. Khi thấy chàng tới thì trong lòng cả thẹn, dạy thị-tỳ lấy vải đấp mấy mảnh tay chơn lại. Nàng bèn nói với chàng rằng: “Khi xưa thiếp đẹp-đẽ và thơm tho như hoa sen, thiếp thương chàng mà chàng không đoài hoài tới. Ngày nay thiếp ra thân tàn tật, mình mẩy dính bùn máu, hôi hám vô cùng, chàng tới đây làm chi?”.

U-ba-gu-Ta đáp rằng: “Chẳng phải tôi đến đây đặng nhạo báng nàng đâu. Tôi đến đây đặng làm cho nàng đẹp đẽ hơn trước nữa. Khi trước nàng mê mết với trần-ai, nàng cậy nhan-sắc và phấn sáp của nàng quyến dụ người. Nàng ngăn cái dục-tình không nổi, nàng lạc vào đường tà nên không chịu nghe lời Phật dạy. Bây giờ đây tôi chỉ cho nàng biết rằng cái nhan-sắc con người một ngày kia phải phai lợt, nhưng có một cái nhan-sắc thiên-nhiên không tàn không héo là đạo của Phật dạy đó.

Nói rồi thì thuyết pháp cho nàng nghe. Nàng Hoa-sa-hoa-đạt-Ta nghe rồi trong trong lòng tỉnh ngộ, quên phứt sự đau đớn của xác thịt. Nàng bèn xin nhập-môn học-đạo và từ đó đến ngày thác cứ vui lòng mà chịu những sự đau đớn không hề than van chút nào.

Lời bàn.--  Nhan-sắc chẳng phải là thuốc mê, song dễ làm cho lòng người say đắm. Phật có chỉ một cách tham-thiềm đặng trừ sắc-dục vắn tắt như vầy: “Hãy suy gẫm đến sư nhơ nhớp của dục-tình: cái kết-quả của nó là sự tội lỗi và những bịnh-hoạn đau đớn, gớm ghiết lắm. Sự vui tạm trong giây phút mà sự sầu thảm rất lâu dài”.

Nghe mấy lời Phật dạy rồi mình hãy suy-nghĩ như vầy: “Cái xác phàm tuy thiệt mà giả: nó phải già yếu, phải chịu đau đớn bịnh hoạn, bây giờ nó được vẻ xinh đẹp, song chẳng bao lâu vẻ đó phải phai lợt: cái chi buổi mai tươi tắn thì buổi chiều cũng khô héo. Vậy thì cái đó chẳng phải là cái chơn, vì cái chơn còn hoài, đời đời kiếp kiếp, phải lo lắng cho xác-thịt mạnh dạn, sạch sẽ, đẹp-đẽ, song chẳng phải dùng nó để đặng toại lòng dục xấu xa của mình. Mình cần dùng nó đặng học hỏi và kinh-nghiệm việc trần. Tới một ngày kia, nó chết rồi thì nó phải rã ra máu huyết. Người ta bỏ nó vô hòm nên không thấy được nó ra sao, chớ để nó nằm sòng sọc ngoài đường thì nó sình lên, ruồi bu kiến đậu, kẻ qua người lại bắt gớm nhờm, phải bịt mũi lại. Môi son, má phấn, mặt liễu mày hoa biến đâu mắt, chỉ còn thấy một đống thịt hôi thối đó thôi. Ôi! Giác quan gạt gẫm con người gọi cái nầy đẹp, cái kia thơm, cái nọ ngon, làm cho con người lầm mà mê theo. Hễ mới vui-vẻ đó thì đã mệt-nhọc đó, buồn bực đó đau đớn đó. Vậy thì mình phải tìm cái vui nào còn đời đời kiếp kiếp, cái vui nào mà không có sự sầu não đeo đuổi theo, cái vui đó mới thật là cái vui chánh đáng. Cái vui đó là vui với đạo đức, vui vì thấy chơn-lý rồi chỉ lại cho người đặng đừng cho lầm lạc, đừng cho sa vào biển trầm luân khổ hải”.

Nếu mỗi ngày mỗi suy-nghĩ như vậy thì tôi dám chắc rằng không khi nào mắc vào vòng sắc-dục nữa.

Ông U-ba-gu-Ta không để cho nàng Hoa-sa-hoa-đạt-Ta quyến dụ được là ông nhờ tham-thiền theo cách Phật dạy.

Nếu ngày nay nhà sư nào còn trai tráng, chưa trừ tình dục được mà không thiền-định, cứ gõ mõ tụng kinh mãi thì tôi e khó tránh khỏi lưới tình.

Lâu lâu thì nghe có một hai vị tăng đồ làm ô uế cửa thiền. Cũng nên trách mà cũng nên thương vậy. Có nhiều vị vì lòng mộ đạo mà đoạn âm phứt đi, song các vị ấy còn lầm nên mới làm như thế. ^[[24]]

 

Cái xác phàm vô tội, tại cái ý muốn xúi dục, sao không trừ cái ý mà lại hại cái xác. Thí dụ cái cánh tay con người cầm cây viết, viết bậy. Mình phải tự hỏi coi khi không cái tay cử-động đặng viết, hay là tại mình biểu nó lấy cây viết đặng viết. Ý mình biểu nó thì nó mới thi-hành, sao mình không trừ ý mình mà đem chặt cánh tay đi. Hành hà nó như thế thật là oan lắm.

Trong bài thuyết pháp cho vua Ba-Ti-Nặc nghe có nói câu nầy:

“Con sóng dục-tình là một tai hại rất hiểm-nghèo cho mọi người. Nó nhận chìm cả thế gian. Ai mà bị nó đùa trôi rồi thì khó trông gặp đường giải-thoát”. Vậy thì phải sợ chừng nó luôn luôn.

Hồi Phật còn ở tại Huê-Lu-Vong (Welouvon) có một vị đệ-tử thấy cô Ti-ri-ma (Thirima) chị của ông Đơ-Hoa-Ca (Dzewaca) là lương-y của Phật, nhan sắc tuyệt-trần, đã nhiều phen cấp-dưỡng cho Phật và các đệ-tử nên thầm trộm nhớ. Tuy không dám tỏ ra bề ngoài, chớ trong lòng không dứt mối tình được. Chẳng dè cô Ti-ri-ma thác đi.  Phật muốn cho từ rày các vị đệ-tử khác đừng phạm tội đó nữa nên hai ngày sau khi Ti-ri-ma chết. Phật mới dắc đệ-tử lại đó thăm. Lúc ấy cái xác cô Ti-ri-ma gần sình rồi, ai nấy đều dùn mình mọc ốc. Cái vẻ cá đắm nhạn sa biến đi đâu mất, mà chỉ thấy trước mắt một đống thịt để làm phân cho cây cỏ, ô-uế cho non sông mà thôi. Phật mới giảng cho các đệ-tử nghe: nhan-sắc như một cái bông, sớm tươi, chiều héo, còn ở dưới trần mọi vật đều là giả.

Bài nầy cốt để dạy những vị tu hành phải giữ mình cho tinh-khiết, đừng phạm tội tà-dâm. Phải để hết tinh-thần đặng giúp đời. Nếu như muốn ra ngoài kiếm vợ con thì cứ việc cổi áo cà-sa trả lại cho chùa, không ai ngăn trở điều đó, cũng như các sãi trên Cao-miên vậy.

Còn người ở trong vòng trần-tục phải có vợ chồng đặng sanh-sản ra. Đó là tuân theo luật tạo-hóa, không có đạo nào cấm cản. Vợ chồng hiệp nhau tức là lo làm một cái xác đặng cho linh-hồn khác mượn nhập vô, hầu tấn hóa thêm nữa. Nếu thấy sự vui sướng của xác thịt làm đầu thì là nghịch với lòng trời.

Trong mình con người có đủ tinh-thần để dùng trong một khoảng thời gian mấy chục năm. Nếu không biết giữ gìn và còn phá-hoại nữa thì phải thác sớm, chẳng khác nào cái máy kia cho chạy quá sức thì nó phải mau hư vậy.

Bởi thế, chớ nên vì sắc-dục mà làm cho hao tổn sức lực mà cũng đừng dụ gái thơ thất-trinh, rù quyến đàn-bà mất tiết. Luật trời rất công-bình, hễ vay thì phãi trả. Lưới trời tuy thưa mà chẳng có một mãy chi lọt khỏi.

V. TU HÀNH PHẢI GẮNG SỨC, BỀN CHÍ VÀ ĐỪNG SỢ CHẾT

 

XXII

PHẬT DẠY RA-HẦU-LA

Ra-hầu-La tuy đã nhập môn song bởi còn nhỏ nên chưa được thìn tánh nết và không thật mến chơn lý, Phật mới sai Ra-hầu-La lại ở một cái tịnh xá, cách Phật xa lắm đặng Ra-hầu-La sửa cách tư-tưởng và nói năng. Một ngày kia Phật đến thăm Ra-hầu-La, Ra-hầu-La mầng lắm.

Phật bèn biểu Ra-hầu-La múc một chậu nước lại rửa chơn, Ra-hầu-La vâng lời.  Rửa xong rồi, Phật bèn hỏi Ra-hầu-La: “Nầy con, nước nầy bây giờ uống đặng chăng?”.

Ra-hầu-La bèn thưa: “Bạch Phật! nước đó dơ, uống không được”.

Phật mới nói: “Vậy thì con hãy suy xét tánh hạnh của con. Con là cháu nội của một vị Hoàng-đế, con đã phát nguyện tu hành, nhưng mà con chưa trừ được tật nói dối thì con làm cho cái trí của con trở nên xấu xa”.

Khi đổ hết nước rồi, Phật hỏi nữa: “Cái chậu nầy để đựng nước uống đặng không?”.

Ra-hầu-La bèn thưa: “Không được”.

Phật mới nói: “Vậy thì con hãy suy xét lại cách ăn thói ở của con. Con mặc áo Ca-sa nhưng mà trong lòng nhơ bợn như cái chậu nầy thì con có thế nào suy nghĩ đến chuyện thanh cao cho được”.

Nói rồi, Phật cầm cái chậu giở lên cao, xây qua, xây lại rồi hỏi: “Con sợ nó rớt bể chăng?”

Ra-hầu-La đáp rằng: “Thưa không. Nó rẻ tiền, dầu có bể cũng không tốn bao nhiêu.” Phật nói: “Vậy thì con xét lại phần của con: Con mắc vào vòng luân-hồi vô cùng vô tận, cái xác của con và vạn vật cõi trần đều làm bằng một chất, chẳng chầy thì kíp cả thảy đều tan ra tro bụi, vậy thì thân con dầu có chết mất, con cũng đừng thèm tiếc”.

Ra-hầu-La nghe vậy lấy làm hổ thẹn, mà Phật còn nói tiếp: Vậy thì con hãy nghe một chuyện nầy nữa “Ông vua kia có một con voi mười phần mạnh-mẽ, một mình nó cự nổi năm trăm con voi khác. Khi ra trận giặc thì người ta cột theo cặp ngà hai cây gươm báu, hai bên vai nó thì mang hai cây đao, bốn cẳng thì có bốn cây thương; còn sau đuôi thì đeo một cây côn sắt. Thằng nài voi thấy vậy rất khoái mắt, nhưng nó biết rằng nếu con voi bị một mũi tên nơi vòi thì ắt phải chết, nên nó tập con voi khi ra trận thì cuốn vòi giơ lên cao. Mà có một lần kia đương lúc đánh giặc, con voi lại thò vòi giựt một cây gươm.

Thằng nài voi thất kinh về tâu với vua tự sự. Vua với thằng nài mới nhất định không cho con voi ra trận nữa.

Ra-hầu-La con ôi, nếu thiên hạ cẩn-ngôn cẩn-hạnh thì mọi việc đều được tốt lành. Vậy thì phải giữ gìn lời nói của con, như con voi nó giữ gìn cái vòi của nó không cho bị tên bắn vậy.

Người nào thật ái mộ chơn lý thì không hề làm những chuyện bất công và trọn đời cứ giữ lòng chánh trực luôn luôn”.

Ra-hầu-La nghe vậy trong lòng buồn-bã, nhưng từ đó về sau rán giữ-gìn mình nên không có bị rầy rạt nữa.

Lời bàn.--- Trong bài nầy Phật dạy hai điều cần ích; một là: tư tưởng phải cho chơn-chánh; hai là: phải giữ-gìn lời nói. Trong cuốn “Con người là ai?” về khoản tư-tưởng tôi có giải nhiều lắm, và chỉ cách định trí tham-thiền, trong bài nầy tôi xin nói tóm lại vài câu mà thôi.

TƯ-TƯỞNG PHẢI CHO CHƠN-CHÁNH

Tuy biết rằng không phải là dễ giữ tư-tưởng được chơn-chánh hoài, song người học đạo cần phải coi chừng cái trí luôn luôn. Nếu có một tư-tưởng nào xấu vô trí thì phải nói trong lòng như vầy: “Ngươi là tư tưởng ở ngoài vô, chớ ta không tư-tưởng như vậy. Ngươi hãy đi ra lập tức”. Nói rồi thì tưởng tới việc lành nghịch với tư-tưởng xấu đó. Thường thường người ta để cái trí trống-lỗng, tư-tưởng nầy vô ở một giây phút rồi ra, kế tư-tưởng khác vô. Mấy vị ấy lấy tư-tưởng của người ta làm tư-tưởng của mình. Như thế thì cái trí không mở mang được nhiều.

Muốn tấn-hóa thì phải tự mình tư-tưởng. Nhưng phải lựa tư-tưởng chơn-chánh, thanh cao, đừng tưởng những việc thấp hèn, bởi vì tư-tưởng có hình dạng. Nó cũng yếu, cũng mạnh, cũng sống, cũng thác. Có thứ bay theo chung quanh mình, có thứ lại đi xa, cái đó tùy theo cách mình tưởng. Dầu thế nào nó cũng truyền-nhiễm kẻ khác được.

Nếu mình tưởng một việc nào hoài thì hình tư-tưởng việc đó sống lâu lắm, còn như tưởng một lần rồi bỏ qua thì hình tư-tưởng đó lần lần tiêu mất. Những tư-tưởng sống lâu có thể giúp ta hay là hại ta, bởi vì những tư-tưởng lành thì dục ta làm lành, còn những tư-tưởng dữ thì dục ta làm ác.

Vì các lẽ trên đây nên mấy vị giáo-chủ buộc đệ-tử phải tham-thiền mỗi tánh tốt trong một tháng và mỗi ngày mỗi tham-thiền ba lần. Xong một tánh tốt nào rồi thì bắt qua tham-thiền tánh tốt khác, mà mỗi ngày cũng phải nhớ tới tánh tốt của mình đã tham-thiền rồi đó. Làm như vậy thì những hình tư-tưởng tốt bao-phủ mình, ngăn ngừa những tư-tưởng xấu, và rút những tư-tưởng tốt hạp với nó vô trí của mình. Có nhiều cách tham-thiền tùy theo bực cao thấp. Ngày nào tham-thiền không được thì phải niệm nhiều lần hai câu chơn-ngôn của Thầy cho. Tham-thiền hữu ích lắm, nó mở tâm và mở trí một lượt. Người nào tham-thiền lâu ngày thì trở nên sáng láng và hiền-lương.

Một người mà không lo sửa tâm-trí thì luân-hồi trong mười lăm, hai mươi kiếp nữa mới mở-mang được chừng bốn năm tánh tốt, nhưng chưa làm chủ cái trí được; nó cũng còn lao chao mãi. Còn một người kia, cứ tham-thiền đúng giờ khắc, y theo phương-pháp của Tiên, Thánh truyền trong 13, 14 năm thì có ít nữa là 12 tánh tốt, và kềm chặc cái trí, muốn thì tưởng, không tưởng thì thôi, để nó yên lặng; nhưng mà không có tư-tưởng nào vô được.

Đọc đến đây xin thiện-nam tín-nữ chớ nên tưởng rằng người xuất-gia mới có thể tham-thiền, còn người lo làm ăn, bương-chải với đời không làm như vậy đặng. Tôi xin thiện-nam tín-nữ xem lại bài: “Chuyển Pháp Luân” và mỗi ngày để chừng nửa giờ, trong buổi sớm mai, lúc mới thức dậy, đặng tập định trí và tham-thiền thì trong năm năm sẽ thấy tấn-hóa nhiều lắm.

Phải làm công việc mới có tiền bạc nuôi thân, nhưng mà trong việc làm ăn phải cho chơn thật, phải giữ tròn Đạo Bát-chánh của Phật dạy thì cái tâm trở nên trong sạch như sen mọc dưới bùn mà không lắm bùn.

Sợ là sợ không tưởng đến sự chơn-chánh thì cái tâm bị mờ ám khó hiểu đặng chơn-lý ra thể nào. Bởi vậy Phật mới nói với Ra-hầu-La câu nầy: “Trong lòng con nhơ bợn như cái chậu nầy thì có thế nào con suy nghĩ đến những chuyện thanh-cao được”.

Những vị nào còn mê-mết với trần-ai, nghe nói chuyện đạo đức thì không cố và bỏ-lảng đi chỗ khác; bởi vì tư-tưởng đạo đức bị những tư-tưởng trần-tục cản trở không cho vô trí, nên không cảm-hóa được. Điều nầy thật đáng tiếc lắm. HỌC ĐẠO ĐỨC LÀ HỌC CHO BIẾT CON NGƯỜI LÀ AI? CON NGƯỜI XUỐNG CÕI TRẦN LÀM CHI? SẼ VỀ ĐÂU? Than ôi! Con người vừa lọt lòng mẹ thì đã thấy sự khổ rồì. Lúc còn thơ bé thì chẳng nói chi, chớ lúc lớn khôn rồi đã thấy sự khổ mà không chịu tìm nguyên nhân sự khổ và cách diệt sự khổ, cứ để chịu lấy cái khổ rồi than van thì khác nào một người kia thấy nước càng ngày càng dưng lên mà không lo, để cho ban đầu ngập cẳng, rồi tới đầu gối, lần lần tới ngực, tới cổ, chừng đó mới chới với la lên kêu khóc.

Bởi vậy mấy vị thoát-trần hay là đã thấy chơn-lý rồi dòm lại cõi đời thì lấy làm đau thương lắm. Mấy vị ấy tìm phương nầy thế kia giảng dạy Đạo-Đức. Mà số người nghe thì nhiều, còn số người thật hành thì ít.

Vì thế trong bài thuyết pháp về lửa cháy. Phật có nói “Ngày nào lửa còn gặp đồ bổi thì ngày đó còn cháy hoài. Như thế thì còn mãi sự sanh, sự tử, sự già yếu, sự khổ-não, sự rên siết, sự than van, sự đau đớn, sự thất vọng, sự buồn bực…”.

PHẢI GIỮ-GÌN LỜI NÓI

Muốn cho được hoàn toàn thì phải làm chủ cái trí, cái ý và lời nói một lượt.

Có khi trong lòng không muốn nói quấy mà cái miệng vụt nói bậy bạ. Gặp lúc như thế thì mình ăn-năn cũng muộn.

Bởi vậy phải tập cho quen khi mở miệng ra thì lời nói của mình phải cho chín-chắn, dịu-dàng và hữu ích.

Tục ngữ phương tây cũng có câu: “Trước khi nói phải uống lưỡi 7 lần” nghĩa là trước phải suy nghĩ cho kỹ-lưỡng đã, rồi sau sẽ nói không muộn gì!

Ai ai cũng biết có lời nói mà yên nhà lợi nước, cũng có lời nói mà tổn đức bình-sanh và hại người mắc vào vòng lao lý. Lời nói hiền hậu dễ cảm-hóa người lắm, còn những lời cộc cằn làm cho người thêm ghét; dầu có oai-quyền người ta sợ trước mắt, chớ trong lòng họ không phục đâu. Con người ta thường có tánh không công-bình là vì muốn nói nặng người chớ không muốn cho người nói nặng mình. Những lời nặng nề, những lời rủa-sã, mắng nhiếc, làm cho nhức nhối dường như bị đao búa chém vào mình. Ví như muốn được lợi mà không có hại thì dầu có học đạo hay là không cũng chớ nên dùng lời dua mị, nịnh hót, kiêu căng, phách lối, hay là phỉ-báng ai, chỉ dùng những lời ôn-hòa thuần hậu mà thôi. Được vậy thì bao giờ trong lòng cũng yên vui.

XXIII

PHẢI BỀN CHÍ

Có một vị đệ-tử của Phật, tấm lòng rất sốt-sắng về Đạo-đức. Người có nguyện tìm nơi thanh-tịnh để tham-thiền nhập-định. Chẳng dè vào rừng ở đặng ít lâu, người ngã lòng và tưởng trong trí như vầy: “Phật dạy con người chia ra nhiều hạng; chắc tôi là thuộc về hạng thấp hèn hơn hết, kiếp nầy chắc tôi không đắc đạo được. Vậy thì tôi ở trong rừng tham-thiền nhập-định có ích chi đâu”. Nghĩ như thế, người bèn bỏ chốn ấy trở về chỗ Phật ngự. Mấy vị đệ-tử khác thấy vị nầy trở về thì trách sao không giữ tròn lời hứa, bèn dẫn đến trước mặt Phật. Phật ngó thấy thì hiểu hết mọi việc bèn nói rằng: “Con ôi! Kiếp nầy con rất hữu phước nên con mới gặp lại Ta, nếu con không lo tu cho đắc đạo thì mấy kiếp sau con sẽ ăn-năn chẳng kịp. Mấy kiếp trước con vẫn còn chí-khí, sao kiếp nầy con nhu nhược lắm vậy? Nhờ con ra sức mà khi xưa những người lái-buôn và năm trăm cổ xe mới có nước uống giữa đồng cát khỏi chết. Ngày nay sao con lại thối chí hỡi con?”.

Mấy lời nầy làm cho vị đệ-tử ấy tỉnh-ngộ, còn mấy vị đệ-tử kia cầu khẩn Phật xin thuật lại chuyện năm trăm cổ xe cho họ nghe.

Phật bèn nói rằng: “Thuở xưa, hồi vua Bra-ma-đạt-Ta (Brahmadatta) trị vì tại Ca-si (Kaci) thì Đức Bồ-Tát đầu thai làm con một vị thương-gia rất giàu có. Lớn lên Đức Bồ-Tát dọn năm trăm cổ xe đi buôn. Một ngày kia đến ranh một cái sa-mạc rất lớn. Cát chỗ đó nhỏ rí, nếu bốc lên tay thì nó lọt theo kẽ mấy ngón tay. Đến trưa thì nó nóng như lửa đốt. Người ta sắm sửa vật-thực, củi đuốc, nước nôi cho nhiều rồi chờ trời tối mới dám đi qua.

Đức Bồ-Tát mướn một người hướng-đạo coi theo sao mà dẫn đường. Hễ đêm đi thì ngày nghỉ. Khi được năm mươi chín dặm, Đức Bồ-Tát nghĩ rằng: “Còn một đêm nữa thì mình ra khỏi sa-mạc”. Chẳng dè tên hướng đạo ngồi cổ xe đầu, bị mệt mỏi quá ngủ quên, để cho mấy con bò quay trở lại. Tới hừng đông, tên hướng-đạo giựt mình thức dậy, xem sao rồi thất kinh, hô lên bảo ngừng xe lại hết. Ai nấy đồng nhảy xuống xe thì thấy mình còn ở chỗ cũ hôm qua. Cả thảy đều than rằng: “Bây giờ củi đuốc, và nước nôi đã hết, chắc là phải chết giữa đồng cát nầy rồi”. Nói rồi lên xe nằm dàu dàu.  Đức Bồ-Tát nói thầm trong lòng như vầy: “Nếu ta nhát gan thì chắc là phải bỏ mạng cả đám”. Nghĩ như vậy, Ngài mới đi tìm coi gần đó có ao giếng chi chăng.  Bỗng đâu Ngài gặp một đám cỏ, Ngài bèn nói: “Đám cỏ nầy nhờ nước mới sống được.  Nói rồi liền kêu tôi tớ đem cuốc xuổng lại đào dưới đám cỏ. Khi đào xuống 60 thước mộc thì đụng một cục đá rất lớn. Bọn tôi tớ bèn ngả lòng, bỏ lên. Đức Bồ-Tát nghĩ rằng: “Ở dưới cục đá chắc có nước. Nghĩ như vậy, Ngài đi xuống giếng kê lổ tai trên cục đá mà nghe thì quả nhiên có tiếng nước chảy ro-re. Ngài trở lên kêu một người tôi tớ dặn rằng: “Nầy em, em hãy xách cái búa lớn, xuống giếng rán sức đập cho bể cục đá. Em đừng ngã lòng. Nếu em không nghe lời qua thì nội bọn đều phải chết hết” Người tôi tớ vưng lời xuống giếng rán sức đập cục đá ấy nứt hai rồi trở lên.

Bổng chút nước ở dưới trào lên ngập tới miệng giếng. Cả thảy đều mừng rỡ, lại đó tắm rửa, múc nước nấu ăn, và đựng vào mấy cái hũ bằng da, chờ trời tối đặng qua khỏi đồng cát…

Khi thuật hết chuyện nầy rồi Phật nói rằng: “Đức Bồ-Tát khi xưa vốn là Ta, người tôi tớ xuống đập cục đá tức là vị đồ-đệ mới thất lời hứa đó, còn mấy người đi buôn kia vốn là đệ-tử của Ta.

Lời bàn.-  Tánh nhẫn-nại rất cần-ích cho con người dầu học đạo hay là làm công việc chi, nếu chẳng bền chí thì không khi nào thành-công.

Trong đường đạo-đức, sự định trí và tham-thiền là bước đầu, nếu bước đầu không vững thì không thế nào đi xa được.

Vẫn biết cái trí rất lao chao, song nếu khi làm việc chi, lớn lao hay là nhỏ mọn cũng vậy, cứ bắt nó chăm-chỉ vô đó, không cho nó xao lảng; dầu nó dục nhớ chuyện nầy chuyện kia cũng đừng thèm nhớ, thì tự-nhiên lâu ngày nó vưng theo ý mình. Cái trí là một thể của mình dùng, mình phải làm chủ nó, chớ đừng để nó ép mình nghe theo nó. Nó cũng như con ngựa có tánh chứng trong hai ba chục năm rồi.

Bây giờ mỗi ngày mình phải tập luyện nó lần lần trong sáu, bảy năm sắp lên mới thấy cái kết quả, chớ không phải tập vài ba tháng mà trừ được tánh lung-lăng của nó.  Phương pháp định trí trong cuốn “Tứ diệu Đề và Đạo Bát-chánh” tôi có chỉ rõ.

Nếu biếng-nhác hay ngã lòng rủn-chí thì không thể nào tu-hành. Có một điều là tôi xin thiện-nam, tín-nữ chớ tin cái THUYẾT TU HÀNH BA NĂM THÀNH TIÊN, CHÍN NĂM THÀNH PHẬT.

Nếu quả thật tu chín năm thành Phật thì đức Thích-Ca thua mấy người đời sau nầy vì họ tu mau quá còn Ngài phải luân hồi cả ngàn kiếp.

Lấy việc trần mà nói, mấy đứa trẻ 7 tuổi cắp sách vô trường, trước phải học A, B cho thuộc mặt chữ rồi mới ráp vần đặng học.

Đứa nào học siêng thì mỗi năm lên một lớp. Học tới lớp nhứt mới thi lấy cấp-bằng sơ-học, mà bao nhiêu chưa phải là đủ. Trong sáu năm như vậy thì trí hóa có mở được bao nhiêu đâu.

Ví bằng muốn học tới bực tú-tài, cử-nhơn thì phải chịu nhọc-nhằn sôi kinh, nấu sử trong 15, 16 năm, nhưng không phải mỗi người đều có phương thế học tới bực đó.  Mà dầu học cho tới bực Trạng-Nguyên, Tấn-sĩ đi nữa, cũng không rõ hết sự bí-mật trên địa-cầu nầy được.

Còn học đạo đức tức là học luật sanh-hóa Trời đất. Học kiếp nầy qua kiếp kia trong 15, 20 kiếp như vậy, chừng nào thành một vị Chơn-Tiên được 5 lần điểm đạo, thì mới rõ được sự sanh-hóa ngôi mặt trời nầy.

Chơn-Tiên phải học hỏi thêm hoài, bởi vì trong VÕ-TRỤ CÒN BIẾT BAO NHIÊU ĐIỀU BÍ-MẬT, THẬT LÀ SỰ HỌC CHẲNG CÙNG, CÀNG HỌC TỚI THÌ CÀNG THẤY MÌNH DỐT LẮM, CÀNG LÊN CAO THÌ CÀNG THẤY BẦU TRỜI RỘNG MINH MÔNG.

Học đạo tức là tìm chơn-lý, lấy cái thật, bỏ cái giả. Cớ sao lại bày cái thuyết tu ba năm thành tiên, chín năm thành Phật đặng gạt người. Bởi vì nói như thế khác nào dám quả quyết rằng một học trò ngồi lớp ba mà thi lấy cấp-bằng Tấn-sĩ được. Chớ nói ba năm, nếu tu trong 15, 20 chục năm mà không biết phương-pháp thì tôi e kềm cái trí cũng không được nữa. Người đặt sách nói dối như thế thì không phải là theo chơn đạo. Không có cách tu nào gọi là tu tắt đâu. Người tin rằng niệm A-Di-Đà-Phật mãi, lúc thác rồi Phật A-Di-Đà rước về Tây-Phương cho ngồi tòa sen; cũng như có người Thiên-trước tin rằng “Ai được tắm dưới sông Hằng-Hà (Gange) thì tiêu sạch tội lỗi vậy”.

TU TỊNH ĐỘ (Tỉnh-Thổ)

Theo ý tôi hiểu nghĩa hai chữ tịnh-độ như sau đây: “Tịnh là phải giữ cái tâm cho trong sạch. Cái trí phải định lại một chỗ không cho vọng-động. Cái tâm, cái trí thanh-tịnh rồi mới học đạo được, mới thấy rõ chơn-lý. Cũng như mặt nước phẳng-lặng như tờ, mặt trời dọi dưới nước thấy rõ lắm, nếu xao động thì những hình bị đứt đoạn thấy không rõ.

Xin thiện-nam, tín-nữ hãy suy-xét như vầy: “một người kia dòm một cái nhà.  Hình cái nhà dọi vô trí người đó, rồi người đó thấy hình cái nhà trong trí va, chớ kỳ thật không phải va thấy thiệt cái nhà đâu”. Cái trí của mình như cái kiếng đeo mắt, nếu nó trong sạch, nó làm bằng chất tốt thì cái hình tỏ rõ, còn nó dơ-dáy hay là làm bằng chất xấu thì mình thấy cái hình xấu. Bởi vậy có một thuyết nào mà mình tin rồi thì mình in trí thuyết đó. Khi nghe người ta nói thuyết đó không đúng, tức là nghịch ý sanh cãi-cọ liền. Nếu trước khi cãi-cọ, mình đừng có thói tư-vị, mình xét cho kỹ-lưỡng coi lời bình phẩm cái thuyết đó có lý không, thì sẽ tránh được nhiều điều phiền não.  Vậy thì đừng in trí điều nào cả, phải hoài nghi, phải tìm kiếm và thí-nghiệm: chừng nào có đủ bằng cớ rồi sẽ tin. Cái tin nầy mới thật chắc-chắn, vững vàng không có ai bát-bẻ được.

Ngày nào cái tâm và cái trí mình tịnh rồi mình mới có thể độ mình. Mình độ mình rồi, mình mới độ kẻ khác được, chớ mình độ mình chưa xong, mình độ ai. Muốn cho cái tâm và cái trí thanh-tịnh thì phải biết cách định trí và tham-thiền.  Nếu nói tu tịnh-độ mà không biết phương-pháp định trí và tham thiền thì e khó thấy chơn-lý được.

Theo luật Thiên đình thì bực Chơn Tiên, tài đức vẹn toàn (đạo Phật gọi là Asekha) (A-sơ-ca) được năm lần điểm đạo ^[[25]] mới được phép thâu đệ-tử, còn từ bực La-Hán (đạo Phật gọi là Arhat) sắp xuống tới những vị đệ-tử mới được một lần đìểm-đạo thì được phép làm người đỡ đầu, chỉ-bảo cách sửa tâm-tánh mà thôi.

Tôi xin thiện-nam, tín-nữ chớ nghe nói tu lâu mà ngã lòng. Thủng-thẳng mà bước, nếu bước chậm mà bước nào chắc bước nấy thì còn tốt hơn là ham chạy mau, vấp té trầy mình, trật tay.

Mỗi ngày nhỏ ba giọt nước vô cái chén, tuy không thấm tháp vào đâu, song ba bốn năm như vậy thì tự nhiên cái chén sẽ đầy. Chừng đó mới biết cái công mình không mất đi đâu. Vậy xin tu hành chớ khá bôn-chôn. Không nên bắt chước một người nông phu kia thấy lúa va lên chậm, nên va mới nhốm gốc lên hết, trong trí chắc làm như vậy nó mau trổ bông, ngậm sữa, không dè lúa bị lỏng gốc vài bữa sau chết ráo.  Tánh hớp-tớp hại người nhiều lắm. Chỉ bằng:

Thũng-thẳng mà lượm hoa rơi

Ở cho có chí hơn người trèo cao.

XXIV 

CHUYỆN HỘT CẢI

Nàng Rich-sa-Go-ta-mi (KrichàGautami) có một đứa con trai rủi mang bịnh thác đi. Nàng rất đau đớn trong lòng mới bồng thây đứa nhỏ đi khắp hàng-xóm, xin thuốc đặng cứu nó sống lại. Ai nấy đều nói: “Cô đó mất trí rồi, con cổ chết rồi làm sao mà cải tử hườn-sanh được”. Nhưng có một người kia nói với nàng rằng: “Tôi không biết phương thuốc nào cứu con cô, song để tôi chỉ cô một ông lương-y”.

Nàng Rich-sa-Gô-ta-mi lật đật hỏi rằng: “Ông lương-y đó ở đâu?”. Người đó bèn đáp: “Cô hãy đi tìm Phật Thích-Ca. Ngài là một vị lương-y đại tài: Nàng nghe nói vậy lật-đật tìm tới chỗ Phật ngự, khóc lóc và thưa rằng: “Bạch Phật, xin Phật cho tôi một món thuốc đặng cứu con tôi”.

Phật bèn đáp: “Nàng hãy đi kiếm cho Ta một nắm hột cải. Song phải lựa hột cải ở trong nhà nào mà không có một người chết, hoặc là cha mẹ, hoặc vợ con, hoặc là cô-bác, chị em”.

Rich-sa-Go-ta-mi đi hỏi từ nhà. Tới đâu ai cũng thương xót nàng, cũng biểu nàng lấy hột cải đem về, mà nàng đều hỏi. “Trong gia-quyến có một người nào hoặc là con cái, hoặc là cha mẹ thác hay không? Ai ai cũng trả lời rằng: “Ối! số người sống thì ít mà số người chết thì nhiều! Nàng đừng hỏi đến mà thêm động mối thương tâm”.

Nàng không tìm được một nhà nào mà không có một người thân quyến chết.

Mệt mỏi quá và ngả lòng, nàng mới ngồi dựa lệ đường mà nghỉ. Nàng dòm lại trong thành thì thấy mấy ngọn đèn ban đầu lờ-mờ, kế sau tắt lần lần hết, trời tối đen như mực. Nàng bèn nghĩ đến kiếp người, như ngọn đèn gió tạt, nàng bèn nói một mình rằng: “Tôi đau thương như thế thật là ích-kỷ lắm. Sự thác là kiếp sống chung của nhơn-loại. Nhưng trong sự đau-đớn và thảm-khổ nầy, người nào mà diệt đặng tánh ích-kỷ thì tìm đặng đường dắt vào cõi trường-sanh bất-tử”.

Vừa dứt lời, nàng bèn đem chôn thây đứa nhỏ trong rừng, xong rồi nàng tới xin làm đệ tử Phật đặng học đạo.

Lời bàn.- Thác tức là bỏ xác phàm nầy cũng như cổi một lớp áo. Thoát xác rồi thì linh-hồn nhẹ nhàng và vui-vẻ lắm, ít ai muốn trở vô nhập lại. Song tại cái xác thịt sợ chết nên dục con người sợ sệt và quyến luyến cõi trần. Nếu lúc hấp hối mà bà-con thân-quyến khóc lóc thì hồn người thác nghe được đau đớn trong lòng lắm. Không ai thoát khỏi kiếp chết.

Sự chết chẳng qua là một cái cửa mà mỗi người phải đi ngang đặng tấn-hóa lên một bực; bởi vì kiếp nầy con người kinh-nghiệm đặng một chút-đỉnh việc đời rồi thì kiếp sau đầu thai lại phải khôn-ngoan hơn kiếp nầy.

Ta mượn cái xác-phàm tức là một con ngựa đặng trải qua trong một khoảng đường đời. Có lúc ta đi, có lúc ta nghỉ. Lúc ta đi tức là kiếp sống của ta, lúc ta nghỉ là lúc ta bỏ xác mà người thường gọi là chết.

Hễ có sống thì phải có thác, cũng như có ngày thì phải có đêm.

Khi Phật gần bỏ xác thì A-nan-Đa than khóc như vầy: “Tôi chưa tránh khỏi tội lỗi, tôi chưa đoạt được mục-đích mà sư-phụ vội nhập vô Đại Niết-Bàn”. Phật biết, bèn sai một vị đồ-đệ khác lại đòi A-nan-Đa tới, rồi Phật nói: “A-nan-Đa Ôi! người đừng than-thở, người đừng ngã lòng, Ta không nói trước với ngươi sao? Cái chi mà con người yêu mến, cái chi làm cho con người đẹp lòng, thì một ngày kia con người phải chia lìa, phải dứt bỏ, phải mất đi. A-nan-Đa ôi! Cái nào sanh ra, cái nào tạo ra, cái nào làm ra thì phải hư phải hoại, làm sao mà giữ bền được mãi, không có đặng đâu”.

Thật vậy, có bao giờ giữ xác-phàm nầy được bền như Trời, Đất. Những vị nào tưởng rằng có thể luyện đặng trường-sanh bất-tử, nghĩa là “xác-thịt sống hoài không chết” xin suy-nghĩ mấy lời Phật nói thì sẽ biết chỗ lầm.

Thật là có phương-pháp giữ xác-thịt trong vài trăm năm, một vài ngàn năm, song rốt lại cũng phải bỏ xác đó lấy cái xác khác. Mấy phương-pháp nầy từ Chơn-Tiên sắp lên mới biết.  Mấy vị ấy cần giữ xác cũ cho lâu đặng giúp đời, chớ lấy một cái xác mới thì nhọc nhằn lắm. Phải lo làm bộ thần kinh của nó hồi còn ở trong bụng người mẹ. Tới khi nó lọt lòng mẹ rồi phải nhập vô xác đó, cũng như con nít thường. Nếu cha mẹ không biết nuôi, thì cũng đau đớn bịnh hoạn. Cũng phải có đệ-tử giữ-gìn ở ngoài vì sợ bọn bàn-môn chực hại cái xác đứa nhỏ. Phải chịu nhọc-nhằn như vậy trong mười mấy năm, thì mới dùng cái xác đó được. Trong khoảng thời gian nầy phải ngưng biết bao nhiêu công việc

Vì mấy lẽ trên đây nên tới bực Chơn-Tiên ít ai muốn đi đầu thai.

Có khi cái xác gần hư rồi, Chơn-Tiên coi trong mấy người đệ-tử, người nào mãn số trần bỏ xác thì Ngài nhập vô xác đó luyện thêm cho tinh tấn đặng dùng. Cách nầy ít mệt hơn cách đi đầu thai.

Còn người thế muốn sống lâu thì phải lo sửa ba thể: xác, ý và trí (trừ ra bất đắc kỳ tử).

Cái xác phải giữ-gìn cho tinh khiết, ăn rau cỏ, trái cây và phải tập thể-thao và hô-hấp cho dài hơi.

Còn cái ý và cái trí phải ở dưới quyền con người, nghĩa là đừng có vọng-động; phải giữ sao cho yên-tịnh ngày đêm thì tự-nhiên lâu già. Chớ nên nói tới kim-đơn, vì tu hành công-phu chưa đúng mà mong thấu cơ tạo-hóa sao được. Kim-đơn ở ngoài chớ không phải kim-đơn ở trong mình đâu.

Ai mà cứ ăn ở in theo “đạo Bát-Chánh” thì tức là luyện phép trường-sanh đó.

Người thật biết đạo rồi không hề sợ chết, bởi vì hễ bỏ xác nầy thì kiếp sau lấy cái xác khác còn tốt đẹp hơn nữa. Vì thế, một phút trước khi tắt hơi cũng còn bàn chuyện đạo-đức chớ không hề khóc-lóc hay sợ chết như người thường đâu.

 

VI. VẤN-ĐỀ “HƯ-VÔ TỊCH-DIỆT”

XXV

SIM-HA VẤN PHẬT VỀ ĐẠO “HƯ-VÔ TỊCH-DIỆT”

Ngày kia có quan Thống lãnh-binh tên Sim-Ha đến viếng Phật, rồi hỏi Phật như vầy: “Bạch Phật! Tôi nghe Thiên-hạ đồn rằng: Phật chẳng nhận rằng việc làm có sự kết-quả, Phật dạy đạo vô-vi. Phật nói rằng những việc lành của chúng-sanh làm không có được ban thưởng. Phật tuyên-bố rằng mọi vật trên đời đều đáng khinh-bỉ, nó sẽ tiêu diệt hết. Bạch Phật: Phật nói rằng con người thác rồi, linh hồn tuyệt mất, thể phách tiêu-tan chăng. Cúi xin Phật giải bày cho tôi rõ coi: Phật có dạy mấy chuyện đó chăng? Hay là thiên-hạ vu cáo cho Phật?”

Phật đáp: “ Những người nào nói Ta dạy như vậy cũng hữu-lý mà những người nào nói Ta không dạy như vậy cũng hữu lý nữa. Để ta cắt nghĩa cho ngươi nghe: “Ta dạy đừng làm những chuyện nào đó hoặc là tại lầm tưởng, hay là tại việc đó sẽ làm hại cho người khác. Ta cũng dạy trong lòng đừng sanh thói quấy. Nhưng Ta dạy phải làm những việc lành, nói những lời lành, tưởng những điều lành và trong lòng phải chứa đức. Ta dạy phải diệt những tư-tưởng quấy, những lời nói quấy, những thói quấy. Kẻ nào trừ được mấy tánh xấu ở trong lòng rồi thì làm chủ được phàm nhơn.  Các tánh xấu cũng như cây kia bị trốc gốc rồi thì không còn lớn được và sanh-sản ra nữa.

Sim-Ha, Ta dạy phải diệt tánh ích-kỷ, diệt thói ham mê sự vui sướng của xác thịt, diệt những tình-ý xấu và diệt sự lầm-lạc.

Nhưng Ta đâu có dạy phải bỏ lòng nhơn-ái, bỏ sự thi-ân bố-đức, bỏ chơn-lý và bỏ tánh rộng-lượng.

Nầy Sim-Ha, Ta cũng công nhận rằng những tội lỗi dầu trong tư-tưởng, dầu trong lời nói, dầu trong việc làm, cũng đáng trách-cứ, còn đức-hạnh và chơn-lý thì phải cung tụng luôn luôn.

Lời bàn.—Sim-Ha hỏi Phật vậy chớ Phật có dạy rằng Linh hồn sẽ tiêu mất chăng? Phật không trả lời câu hỏi đó mà trả lời cách khác. Phật biểu diệt các tánh xấu và tập các tánh tốt mà thôi.

Trong cuốn kinh “Sa-mi-dút-ta Ni-ca-da (Samyutta Ni-Kâya) có thuật chuyện: thầy đạo-sĩ du phương tên Hoa-ca-gốt-ta (Vacchagôtta) đến viếng Phật như sau đây.

Một thầy đạo-sĩ du-phương tên là Hoa-ca-gốt-ta (Vacchagôtta) tới chỗ Phật ngự, làm lễ Phật rồi ngồi một bên hỏi rằng: “Bạch Phật, vậy chớ có linh hồn ^{[ [26]]} hay không?” Phật làm thinh, Đạo-sĩ bèn hỏi nữa: “Bạch Phật tại sao vậy? không có linh hồn hay sao?” Phật cũng không đáp lại.  Đạo-sĩ bèn đứng dậy từ giã ra đi.

Khi đạo-sĩ đi xa rồi, A-nan-Đa mới hỏi Phật “Bạch Phật! Tại làm sao Phật không trả lời câu hỏi của đạo-sĩ”.

Phật bèn đáp “A-nan-Đa ôi! nếu khi đạo-sĩ hỏi Ta có linh-hồn không mà ta trả lời rằng: “Có” thì ta công nhận cái thuyết của nhiều người Sa-ma-na (Samanas) và nhiều người Bà-la-môn cho rằng linh hồn và thế giái nầy không tiêu-diệt. Nếu khi đạo-sĩ hỏi ta “Không có linh-hồn sao? Ta trả lời “không có” thì câu Ta trả lời công nhận cái thuyết của nhiều người Sa-ma-na và nhiều người Bà-la-môn cho rằng: có linh-hồn mà nếu không lo rửa sạch tội lỗi thì khi thác rồi linh-hồn tan mất”.

Mình không phải sanh đồng thời với Phật đặng rõ biết Phật có nói mấy câu nầy hay không. Mình bàn luận đây bất quá là do theo kinh sách, chớ đâu biết rằng sự thật ra thế nào.

Theo ý tôi, Phật chẳng chịu nói có linh-hồn hay không ^[[27]] là vì Phật muốn cho con người phải quên mình đi, đặng khuyến khích người ta thi hành theo đạo Bát –Chánh.  Hễ mọi người ăn ở theo đạo Bát-Chánh thì trên thế-gian nầy đâu còn sự khổ-nảo nữa.  Phật chỉ cách diệt khổ mà thôi. Phật không có muốn dạy những sự cao-xa huyền-diệu.  Những vị đệ-tử nào giữ tròn đạo Bát-Chánh rồi thì tấm lòng trong sạch, chừng đó Phật mới dạy cho biết cơ tạo-hóa thể nào. Còn đối với người ngoài thì Phật không chịu nói Niết-Bàn ra sao, và chừng Phật bỏ xác rồi Phật ra thể nào?.

Xin thiện-nam, tín-nữ đọc cho kỹ hai bài dưới đây.

 I

Một ngày kia vua xứ Cô-sa-la (Kosala) là Ba-sê-na-Di (Pasênadi) đi gặp ni-cô Kê-ma (Khêma) vốn là đệ-tử của Phật nổi danh là người có đức minh-triết.

Vua bèn chào ni-cô rồi nói rằng: “Bạch Ni-cô! Đức Như-Lai bỏ xác rồi còn hay không! ” .

Ni-cô bèn đáp: “Muôn tâu Bệ-hạ! Như-Lai không có dạy rằng sau khi thác rồi Ngài còn.^[[28]]

-Ủa! nếu vậy Như-Lai bỏ xác rồi Ngài không còn sao?.

Muôn tâu Bệ-hạ! Như-Lai cũng chẳng dạy rằng “Sau khi bỏ xác rồi, Ngài không còn”.

Té ra Đức Phật sau khi thác rồi, còn cũng không còn, mà mất cũng không mất sao?”.

 II

Ông Ma-Lung-Ky-Da-Bút-Ta (Mâlounkyâpoutta) thưa với Phật rằng: “Bạch Phật, có nhiều câu hỏi rất trọng hệ mà Phật không trả lời như là “Cõi đời nầy vô tận, hay là một ngày kia phải tan rã? Đức Phật bỏ xác rồi còn hay không còn? Nếu Phật không giải ra thì tôi tưởng không phải là công bình vậy. Ví như Phật trả lời được thì cúi xin Phật trả lờì. Một người chơn chánh khi không hiểu biết một việc nào thì va nói “Tôi không biết việc đó, không thông việc đó”.

Phật bèn đáp: Ma-Lung-Ky-Da-Bút-Ta ôi! Lúc trước Ta nói với ngươi làm sao? Ta có nói với ngươi như vầy không? Ma-Lung-Ky-Da-Bát-Ta, ngươi hãy lại đây, ngươi hãy làm đệ-tử Ta. Ta muốn dạy ngươi cho biết cõi đời nầy sẽ hư hoại, nó vô cùng vô tận, hay là có biên giới, sanh lực có giống xác thịt hay là khác với xác thịt, hay là Như-Lai khi bỏ xác rồi còn hay là không còn?—Ma-Lung-Ky-Da-Bút-Ta bèn thưa “Bạch Phật! Phật không có nói với tôi điều đó”.

Phật liền nói tiếp. Hay là ngươi nói với Ta “Tôi muốn làm đệ-tử Phật, xin Phật dạy tôi cho biết cõi đời sẽ hư hoại hay không hư hoại”.

-   Bạch Phật! cũng không có nữa.

-   Phật bèn nói nữa: “Một người kia bị một mũi tên tẩm thuốc độc. Cha mẹ và thân-bằng cố-hữu va lật-đật rước một lương-y đại tài đến. Nếu người bịnh nói: “Tới chừng tôi biết người bắn tôi đó là người Bà-la-Môn hay là người Tỹ-xá (Vaisyas) hay là người Thủ-đà-La tôi mới chịu cho bó thuốc” thì tánh mạng va thế nào? Hay là va nói “chừng nào tôi biết người bắn tôi tên họ chi, gia quyến nó sang hay hèn, nó tác bao lớn, cây cung nó dùng ra sao, tôi mới chịu uống thuốc” thì va có hết bịnh không. Va ắt phải chết.

Tại làm sao Ta không dạy cõi đời nầy vô tận vô biên hay là nó sẽ hư-hoại. Ta sau khi thác rồi còn hay là không còn? Bởi vì sự hiểu biết mấy việc đó không có giúp ngươi tấn-hóa trong đường Đạo-đức, bởi vì mấy việc ấy không làm cho ngươi được giác-ngộ và tịnh-tâm, tỉnh trí. Những điều nào giúp cho con người được giác-ngộ và tịnh-tâm, tỉnh-trí. Ta đã dạy cho các đệ-tử đó, ấy là Tứ-Diệu-Đề: Khổ-đề (sự khổ). Tập-đề (nguyên-nhân sự khổ). Diệt-đề (diệt sự khổ) và Đạo-đề (Đạo mầu diệt khổ). Ma-Lung-Ky-Da-Bút-Ta ôi! Bởi vậy cho nên cái chi Ta không chỉ bảo thì cái đó hãy ẩn khuất đi, còn cái chi Ta chỉ bảo, thì cái đó hãy bày tỏ ra rõ ràng”.

Nếu lấy hai bài nầy làm chắc thì Phật không chịu nói linh-hồn ra sao. Như thế thì Phật đâu có nói linh-hồn bị hành phạt dưới Âm-Ty Địa-ngục như các bức thập-điện đã vẽ trong chùa đó.

 

THUYẾT NGŨ-UẨN CỦA PHÁI NAM-TÔN

Nhưng kinh của phái Nam-Tôn lại nói như vầy:

1.  Không có cái chi gọi là linh-hồn sống đời đời kiếp kiếp.

2.  Tại cái sự tham sống, tiếng Thiên-Trước gọi là Tăng-ha (soif de Vivre) và sự

mến cái đời, U-ba-đa-na (Upadâna) (attchement à la vie) gây ra sự Luân-Hồi.

3.  Không có linh-hồn duy có ngũ-uẩn mà thôi.  Lúc thác thì ngũ-uẩn rã ra.

4.  Khi đầu thai thì “sự tham sống” Tăng-ha (Tanha) và “sự mến cái đời”, U-ba-đa-na (upadâna) rút ngũ-uẩn lại, ngũ-uẩn kiếp nầy không giống ngũ-uẩn kiếp trước, mà phải chịu lấy quả-báo kiếp trước.

Tôi xin lấy ý kiến riêng của tôi mà luận bốn đều đó ra sau đây:

Ngũ-uẩn vốn của Tàu dịch chữ Skandhas (căn-đa) của người Thiên Trước.

1.  Sắc-uẩn: Hình thể con người (Le corps organisé, les qualitiés matérielles, étendue, solidité, couleur) ^[[29]]

2.  Thọ-uẩn: Sự cảm-động (Les sensations).

3.  Tưởng-uẩn: Sự tưởng-tượng (Les perceptions, les jugements).

4.  Hành-uẩn: Sự hành-vi (Les dispositions morales ou mentales).

5.  Thức-uẩn: Sự hiểu-biết (La conscience).

Tin rằng: ngũ-uẩn làm ra con ngưởi, lúc thác rồi nó rã ra, vân vân, thì là tin một

cái thuyết, bởi vì do theo mấy câu Phật trả lời cho A- Nan-Đa khi thầy Đạo-sĩ Hoa-ca

gốt-Ta tới chất vấn Phật và lời của Ni-cô Kê-Ma đáp với vua Ba-Nê-Sa-Di, thì Phật không chịu giải rành về vấn-đề “Có Linh-hồn hay không”. Bây giờ tôi xin thiện-nam,

tín-nữ suy nghĩ mấy lời tôi bình-phẫm đây:

“Theo lời nói trong kinh, ngũ-uẩn làm ra con người, hễ con người thác rồi thì nó rã ra. Nó rã ra rồi đi đâu? Còn hay mất?  Nếu trả lời còn thì không trúng, bởi vì trong

kinh nói: khi đi đầu thai thì “sự ham sống” (Tăng-ha) và sự mến cái đời (U-ba-đa-na)

rút ngũ-uẩn khác làm ra một người khác”.

Lấy lý mà luận thì “ngũ-uẩn” làm bằng vật chất, bởi vì sau khi con người thác rồi

thì nó rã ra. Vậy thì chất đó là chất chi? Sao trong kinh không giải rành rẽ. Còn sự tham sống ở đâu? Ở trong lòng con người phải chăng?  Nếu thật vậy thì lúc con người

còn sống thì ham sống, phải rồi; chừng con người thác rồi, ngũ-uẩn tan đi, sự ham sống cũng phải theo ngũ-uẩn mà tiêu mất nữa. Vậy thì sự ham sống nào ở đâu còn lại

đó mà rút ngũ-uẩn khác ráp lại thành ra con người?

Còn ngũ-uẩn khác ở đâu đó? Còn ai bắt cho đi đầu thai làm con của người nầy,

chớ không làm con của người kia? Lấy chuyện trước mất mà nói, xác thịt nầy do khí-

huyết cha mẹ sanh ra.  Có sự ham sống nào vô đó xúi dục đâu. Ngũ-uẩn đã tan, sự

sống tiêu mất, còn chi nữa mà đi đầu thai?

Nếu nói ngũ-uẩn kiếp nầy là ngũ-uẩn kiếp trước còn lại thì còn có lý một chút, song cái thuyết đó chưa vững nữa?

Con người phải sanh ra lần đầu hết rồi sau mới luân hồi mãi? Vậy thì những người sanh lần đầu hết đó lấy ngũ-uẩn nào làm ra? Võ-trụ nầy cũng phải sanh-hóa một lần đầu hết, rồi sau nầy mới tấn-hóa luân-hồi mãi? Vậy thì cái chi sanh ra Võ-trụ lần đầu hết và con người lần đầu hết?

Con gà mái sanh ra trứng gà: trứng gà sẽ nở ra con gà khác; vậy mà cái chi sanh

ra đầu hết? Trứng gà hay là con gà mái?

Còn cái thuyết quả-báo nữa.

Theo lời trong kinh nói thì người kiếp nầy khác với người kiếp trước, rồi chịu lấy quả-báo của người kiếp trước. Vậy thì sự công-bình ở đâu? Một người làm lành kiếp nầy, kiếp sau không được hưởng phước, lại để cho người khác không làm lành mà được hưởng. Còn một người kiếp nầy làm dữ, kiếp sau không mắc họa, để người khác không làm dữ mà chịu lấy, có lý nào vậy?

Ông Milloué khi viết cuốn “Đạo Phật trên Thế-gian” (Le Bouldhisme dans le monde), ông cũng không công nhận cái thuyết ngũ-uẩn nầy. Nơi trương 59 hàng 15, ông nói như vầy: “Vậy thì sự luân-hồi sẽ ra sao? Quả-báo sẽ ra sao? Cái hồn nầy sau tan ra từ mảnh. Sự yên-tịnh không hề có; vậy thì cớ nào mà phải rán làm đặng hưởng sự yên-tịnh!

Nó chứa đức làm chi, mà cái đức đó không giúp nó được? Có phài vì lòng nhơn chăng? Mà lòng nhơn đó ra sao? Chúng-sanh thương chúng-sanh mà chúng-sanh tan mất hết, thì tình thương đó thể nào?”

Đó là nói người lớn! Còn mấy trẻ nhỏ, mới đẻ ra ba bốn bữa hay là 7, 8 tháng, rủi nó chết thì ngũ-uẩn ra sao? Nó không biết tưởng-tượng như người lớn, không hiểu biết như người lớn, không biết cảm-xúc như người lớn, kiếp nầy nó không gây quả thì sau đầu thai làm sao? Bởi vì trong kinh nói có một kiếp trước, chớ chẳng phải nói nhiều kiếp trước.

Còn những người cùi phung, đui mù kiếp nầy thì kiếp sau cũng đui mù và cùi phung nữa phải chăng?

Vì kiếp nầy mấy người đó có làm cái chi mà được quả tốt. Phải nói rằng: “Quả-báo trả nhiều kiếp” thì mới có thể giải rành được mấy vấn-đề nầy. Nảy giờ tôi lấy lý mà luận, bây giờ tôi xin lấy sự thí-nghiệm của khoa-học mà thôi.

Kinh nói rằng: “Ngũ-uẩn làm ra con người” chừng con người thác rồi “Ngũ-uẩn tan-rã” mà sao bây giờ người ta chụp hình hồn ma được. Hồn ma đó có phải là ngũ-uẩn không? Chắc là không. Người ta cũng có đủ bằng cớ chứng chắc rằng “Con người thác rồi không mất”. Bây giờ bên Pháp-Quốc, ông Charles Lancelin có làm cho hồn vía ra ngoài xác-thịt. Ông có thuật cách thí-nghiệm của ông trong cuốn Pháp-Môn và Khoa-Học “L’occultisme et la Science” từ trương 443.  Vậy thì những lời nói trong kinh về ngũ-uẩn đã trái hẳn với sự thật rồi.

 

THUYẾT NGŨ-UẨN LÀ THUYẾT CHI?

Thuyết ngũ-uẩn người Âu-Châu gọi là thuyết nhiều mảnh hiệp lại (pluralisme) nó tương-tợ với cái thuyết hư-vô tịch-diệt (Nihilisme).

Bởi vậy, khi mấy ông bác-sĩ bên Âu-châu mới tìm học đạo Phật, thấy cái thuyết nầy thì lầm, ngỡ rằng đạo Phật là anh em với phái “Duy-vật chủ-nghĩa (Matérialisme).  Bởi vì phái duy-vật chủ-nghĩa nói rằng: “Con người chỉ có xác- thịt mà thôi chớ không có linh-hồn, chết rồi xác thịt tan mất, chẳng còn cái chi nữa”. Còn theo thuyết ngũ-uẩn, con người thác rồi cũng tan mất, song có khác với phái duy-vật một chút là; tới kỳ đầu thai, sự tham sống và sự mến cái đời rút ngũ-uẩn khác làm ra một người khác.

 

THEO THUYẾT NGŨ-UẨN THÌ ĐỨC THÍCH-CA SAU KHI BỎ XÁC RỒI RA THẾ NÀO?

Theo cái thuyết nầy thì đức Thích-Ca khi bỏ xác rồi Ngài tan mất hết, bởi vì Ngài đã dứt hết sự tham sống và trừ hết nghiệp-báo (Cạt-ma: Karma) rồi. Các vị Phật đời trước cũng tiêu mất và Niết-Bàn đồng nghĩa với tiêu diệt chớ không chi lạ.

Ông Kern nói rằng “Đức Thích-Ca thật là một vị Thượng-Đế, song Ngài bây giờ là vị Thượng-Đế đã chết rồi”.

La formule de Kern “Çâkya Mouni fut un dieu mais il est maintenant un dieu mort”. Mấy nhà-sư có chịu rằng đức Thích-Ca và mấy vị Phật đời trước tiêu hết rồi chăng?

 

CÓ THUYẾT NÀO PHẢN-ĐỐI VỚI THUYẾT “NGŨ-UẨN” KHÔNG?

Tôi xin thưa rằng: “Có” . Thuở xưa có một trường gọi là trường của người Hoát-si-bu-tri-Da “Ecole des Vátsiputriyas” vẫn là trường của những người giữ đạo Phật có nhận rằng: có một người khác với ngũ-uẩn, người nầy gọi là Bút-ga-La (Pudgala). Có một bài nói về Bút-ga-La như vầy:

 

CHUYỆN NGƯỜI MANG MỘT GÁNH NẶNG

“Ta sẽ dạy cho ngươi biết cái gánh nặng, người mang gánh nặng, khi cất gánh nặng lên vai và lúc để gánh nặng xuống. Cái gánh nặng là ngũ-uẩn. Người mang gánh nặng là Bút-gu-La. Người nào đó, hoặc là một nhà sư, tên chi, thuộc về dòng nào, sống được mấy năm…. Cất gánh nặng lên vai tức là khát-khao, tức là ham muốn sự vui vẻ của kiếp đời và lúc không đầu thai nữa. Để gánh nặng xuống tức là dứt hết sự khát-khao. Để gánh nặng xuống mà không cất gánh nặng mới khác, và dứt được cội rễ sự khát-khao thì Bút-ga-La nhập vô cõi Niết-Bàn”.

---------------------

Célèbre sermon du Porteur du fardeau qui oppose le Pudgala aux Skandhas (Le Dogme et la philosophie du Bouddhisme par Louis de la Vallée Poussin page 99)

----------------------

“Je vous enseignerai le fardeau, le porteur du fardeau, la prise du fardeau, le dépôt du fardeau. Le fardeau, c’est les cinq Skandhas.  Le porteur du fardeau, c’est ce qu’on nomme Pudgala. C’est telle personne, c’est ce moine, de tel nom, de tel lignage, vivant tant d’années… La prise du fardeau, c’est la soif, c’est le désir de plaisir, existence-inexistence.  Le dépôt du fardeau, c’est l’extinction de la soif… Déposant le lourd fardeau, ne pregnant plus un nouveau fardeau, ayant arraché la soif dans ses racines, le Pudgala est en Nirvâna”.

---------------------

Có một đều xin thiện-nam, tín-nữ nhớ cho kỹ là thuở xưa Phật thuyết pháp chớ không có viết kinh sách. Phật dạy miệng, các vị đệ-tử nhớ trong trí rồi lập lại cho kẻ khác nghe. Phật bỏ xác phàm chưa được mấy ngày thì trong Săng-Ga (Shanga-Tăng-già) đã có bọn của ông đạo tên Sou-ba-tra (Soubhadra) nổi lên xúi mấy vị tỳ-khưu đừng tuân theo luật-pháp nữa, muốn làm chi thì làm. Ông Su-ba-tra nói như vầy “Các ngài ôi! Các ngài buồn làm chi? Bây giờ chúng ta rất hữu phước, hết ở dưới quyền của đức Thích-Ca nữa. Ngài không còn làm cho chúng ta buồn bực với mấy câu nầy: “Chuyện nầy cho phép làm, còn chuyện kia thì cấm”. Bây giờ chúng ta coi cái nào mà chúng ta tưởng rằng tốt thì làm, còn cái nào nghịch ý với chúng ta thì chúng ta đừng thèm làm”. Vì cớ đó, mấy vị đệ-tử trung thành mới nhóm nhau lại đặng xem xét mấy lời của Phật dạy.

Ông Ma-ha Ca-Si-Da-Ba (Maha Kacyapa) ^[[30]] làm chủ Hội-nghị nầy là hội-nghị lần thứ nhứt tại Ra-Da-Ri-Ha (Rajagriha) (Vương-xá-Thành) ở trong động Sắt-Ta-Ban-Ni (Sattapanni).

Ông A-nan-Đa đọc về phần kinh.

Ông Xu-ba-Ri đọc về phần luật.

Còn ông Ma-ha Ca-si-Da-Ba đọc về phần luận, nếu tin theo những cách khảo-cứu của mấy ông bác-sĩ bên Âu-tây thì “Kinh-Luật-Luận” lúc nầy chưa viết ra thành sách chỉ đọc miệng mà thôi. Mà cũng có sách nói rằng lúc đó Kinh-Luật-Luận đã chép trong mấy tấm lá buông rồi. 20 năm sau có một hội-nghị nữa tại Hoai-Sa-Li (Vaicâli) bởi vì có nhiều nhà-sư cho là kỷ-luật trong giáo-hội gắt gao lắm.

Lúc đó Phật-giáo đã chia ra 18 phái.

Năm 244 trước Chúa giáng-sanh nhằm lúc vua A-sơ-ca (Asoka) (tàu dịch là vua A-Dục) trị vì. Ngài mới cho vời 1.700 vị La-Hán nhóm lại xem xét ba tạng kinh một lần nữa. Than ôi! mới có mấy trăm năm mà chơn-truyền đã mất rồi, huống chi giáo-lý lưu truyền tới ngày nay là hai ngàn rưỡi năm thì sự biến-đổi tới bực nào nữa.

Bởi vậy khi nghiên-cứu đạo nào thì nên nhớ mấy lời của Phật dạy như vầy:

“Không nên tin những lời của ông Hiền, ông Thánh nào, hay là viết trong những cuốn kinh sách nào mà người ta kính trọng và gọi là kinh-Thánh, sách Thánh. Phải xem xét cho kỹ-lưỡng, chừng nào hạp với Chánh-lý thì mới nên tin”.

Theo ý tôi thì bài “Bút-ga-La” hữu lý hơn cái thuyết “ngũ-uẩn”, nhưng còn hai bài nữa, sách cho là lời của Phật nói như vầy:

 

I

LỜI TỶ DỤ VỀ RỪNG TẠI VƯỜN GIÊ-TA (JÉTA) ^[[31]] (KỲ-ĐÀ)

Hỡi các đệ-tử! nếu có nào người nào vô trong cụm rừng chỗ chúng ta đang ở bây giờ lấy củi, lấy nhánh cây, lá cây và cỏ đặng đem về đốt chụm, các đệ-tử có nói rằng người đó nắm lấy các đệ-tử và đốt các đệ-tử chăng? Đệ-tử bèn thưa rằng: “Bạch Phật! cây cỏ đó không phải của các con và nó cũng không phải thuộc về các con nữa”. Phật bèn nói: “Vậy thì các con hãy bỏ những cái nào không phải các con. Cái đó nghĩa là chi vậy? Ấy là các con hãy bỏ xác thịt, bỏ sự cảm-động, bỏ cái quan-niệm, bỏ sự nhiệt-động của cái trí và bỏ sự hiểu biết”.

Bài nầy nói rành-rẽ lắm, không có chỗ mờ ám. Xác thịt, sự cảm động, sự phân biệt, sự nhiệt-động của cái trí, và sự hiểu biết đây có phải là ngũ-uẩn không?

 

II

Trong cuốn kinh (Samannaphala sutta Digla Nihâga) có thuật mấy lời Phật nói như vầy: Nếu một người kia từ giã làng va ở đặng đi qua làng khác, rồi bỏ làng đó đi lại làng khác nữa. Chừng va trở về làng cũ, va có thể nói trong lòng rằng: “Thiệt là tôi đi từ làng tôi ở cho tới làng kia. Tôi đi cách nầy, tôi ngồi cách kia, rồi từ làng đó, rồi tôi đi qua làng khác, tôi cũng ngồi đứng như vậy, rồi cũng chính là tôi trở về làng cũ của tôi.

Muôn tâu đức Hoàng-Thượng! Người tu-trì tấm lòng trong sạch rồi thì biết đặng mấy kiếp trước như thế. Va nhớ lại rằng: “Tôi sanh vào dòng nào, tôi tên chi, tôi ở chốn nào, tôi ăn uống làm sao, tôi chịu đau đớn hay được vui vẻ cách nào. Rồi tôi thác-sanh vào chỗ khác, nơi đó tôi cũng có cách sanh hoạt khác. Rồi chính là tôi ở đó đầu thai lại đây”.

Coi bao nhiêu đây thì biết Phật có nói về Linh-hồn đi đầu thai đời nầy qua đời kia.  Trong bài nầy chữ “Người” đây không phải là quả-báo hay là ngũ-uẩn đâu.

Tuy phái Nam-Tôn dạy rằng không có linh-hồn, và thác rồi ngũ-uẩn tan mất, song ông Milloué là tác-giả cuốn “Đạo Phật trên Thế-gian” (Le Bouddhisme dans le monde) có nói rằng: Ngài có quen biết một ông sư tu tại cù-lao Xây-Lăn (Ceylan) tên Lewis da Sylwa; ông sư nầy quả quyết rằng con người khi nhập vô Niết-Bàn rồi thì cũng còn sống. Những vị Phật mấy đời trước cũng còn sống và cõi đời tấn hóa mau lắm là nhờ đức các vị Phật ấy giúp đỡ luôn luôn.

(Bouddhisme dans le monde, note 1, page 94)

VẬY THÌ AI HIỂU LẦM? VÀ PHẢI NGHE AI? 

----------------------

 

CÁI THUYẾT NGŨ-UẨN VỚI KHOA TRIẾT-HỌC BÍ-TRUYỀN

(PHILOSOPHIE ÉSOTÉRIQUE)

Tôi xin đem những lời dạy trong khoa triết-học bí truyền so sánh với thuyết ngũ-uẩn cho thiện-nam, tín-nữ xem coi.

Khoa triết-học bí truyền dạy rằng: Thật con người là chơn-thần của đức Thượng-Đế.

Con người có 7 thể như 7 cái lớp để dùng là:

1.  Xác thịt:  Corps physique

2.  Cái phách:  Corps ou double étherique

3.  Cái vía:  Corps astral

4.  Hạ trí: Corps mental inférieur ^[[32]]

5.  Thượng trí: Corps mental supérieur.

6.  Kim thân:  Corps bouddhique

7.  Tiên thể :  Corps atmique.

Con người nhờ xác thịt để hành động, nhờ cái vía để cảm xúc, nhờ hạ trí để tưởng-tượng, phân-biện, bày biểu v. v….

So sánh với cái thuyết ngũ-uẩn thì:

Sắc-uẩn thuộc về xác thịt.

Thọ-uẩn thuộc về cái viá.

Tưởng-uẩn, Hành-uẩn và Thức-uẩn thuộc về hạ trí.

 

---------------------------

 

LÚC CON NGƯỜI THÁC RỒI, CÁI XÁC, CÁI VÍA VÀ CÁI TRÍ RA THỂ NÀO?

 

Khi con người bỏ cõi trần rồi, thì lần lần xác thịt, cái vía, cái trí đều tan rã hết.  Song mỗi thể đều để lại một hột Nguyên-tử gọi là Lưu-tánh nguyên-tử (atome permanent).

Hột lưu-tánh nguyên-tử của xác thịt thì ghi tánh nết của xác thịt.

Hột lưu-tánh nguyên-tử của cái vía thì ghi tánh nết của cái vía.

Hột lưu-tánh nguyên-tử của cái trí thì ghi tánh nết của cái trí.

Có một sợi dây gọi là Su-trắt-ma (Soutratma) làm bằng chất khí ở cõi Bồ-đề (matière bouddhique) cột ba hột nguyên-tử nầy lại một xâu. Khi ba thể: xác, vía, trí rã ra hết thì ba hột nầy rút về Thượng trí (corps mental supérieu), và sự kinh-nghiệm của con người cũng đều ghi vào đó ^[[33]]

 

--------------------------

 

TỚI KỲ ĐẦU THAI

Nếu con người không nhờ khí-huyết của cha mẹ làm ra cái thai thì linh-hồn không bao giờ nhập vào đâu được cả.

Khi cái thai đậu rồi thì Thiên-thần vâng chỉ các đức Nam-Tào Bắc-Đẩu giúp con người (kêu là linh-hồn trúng hơn) coi theo ba hột lưu-tánh nguyên-tử làm ra cái xác, cái vía và cái trí mới.

Ba thể nầy tánh nết in như ba thể kiếp trước. Song có khác một điều là cái tánh xấu ở ngầm vô trong, còn mấy tánh tốt ở ngoài. Nều đứa nhỏ được cha mẹ giáo-hóa trúng cách thì các tánh xấu lần lần tiêu hết. Ví như đứa nhỏ thiếu đức-dục thì tánh xấu càng ngày càng lộ ra, còn mấy tánh tốt thì bị đè nén. CÁI HOÀN-CẢNH CÓ ẢNH-HƯỞNG VỚI TÁNH NẾT CỦA CON NGƯỜI LẮM. NÊN KHI XƯA MẸ ÔNG MẠNH-TỬ CHỌN XÓM BA LẦN CHO ÔNG Ở THẬT LÀ RẤT PHẢI.

 

-----------------------

 

NGŨ-UẨN VÀ BA THỂ: XÁC, VÍA , TRÍ

Bây giờ nếu đem so sánh thuyết ngũ-uẩn với những lời dạy của khoa Triết-Học Bí-Truyền về ba thể : xác, vía, trí thì thấy có chỡ in và có chỗ không in.

Nói rằng ngũ-uẩn làm ra con người chớ không có linh-hồn thì không giống với khoa triết-học bí-truyền.

Nói rằng ngũ-uẩn khi con người thác rồi tan rã thì cũng in như trong khoa triết-học bí-truyền dạy rằng sau khi con người thác rồi ba thể lần-lần tan rã. Nói rằng khi đầu thai, sự ham sống (tăng-ha) và sự ham mến cái đời (u-ba-đa-na: upâdâna) rút ngũ-uẩn khác làm ra một người khác thì không giống với khoa triết-học bí-truyền.  Theo thuyết ngũ-uẩn thì quả-báo còn lại mà thôi. Có phải là quả-báo đi đầu thai chăng?

Trong cuốn kinh Gia-ta-ca ma-la) (Jâtâka mala), Tàu dịch “Túc sinh truyện”, thuật 550 kiếp của đức Phật: có kiếp Phật đầu-thai làm con khỉ, có kiếp đầu-thai làm con thỏ vân vân…. Theo kinh Nam-Tôn thì con người có 5 uẩn (5 căn-da: 5 skandhas), còn loại thú vật tùy theo bực, có ít uẩn (căn-đa) hơn con người.

Vậy thì mấy trăm kiếp trước đó, uẩn nào làm ra con khỉ, con thỏ, rồi thêm uẩn nào vô đặng biến đổi con khỉ ra con người cho tới khi thành Phật, mà mình gọi là Phật Thích-Ca đó.

Theo chỗ hiểu của tôi thì như vầy:

Sắc-uẩn chỉ về các nguyên-tử (atomes) ở Hạ-giái (Phàm trần) để làm cái phách và xác.

Thọ-uẩn chỉ về các nguyên-tử ở cõi Trung-giái làm cái vía.

Tưởng-uẩn, hành-uẩn và thức-uẩn chỉ về các nguyên-tử ở cõi Thượng-giái làm ra Hạ trí.

Mình biết rằng sau khi thác rồi, lâu ngày thì xác thịt, phách, vía, và trí đều tan ra nguyên-tử trở về ba cõi Hạ-giái, Trung-giái và Thượng-giái như cũ.

Trong kinh gọi là ngũ-uẩn tan rã.

Tới kỳ đầu thai, Thiên-thần giúp vị Chơn-nhơn lấy những nguyên-tử khác ở ba cõi: Thượng-giái, Trung-giái và Hạ-giái, đặng làm ra cái trí, cái vía, cái phách và xác mới.

Bởi vậy trong kinh gọi là ngũ-uẩn mới, chớ không phải ngũ-uẩn cũ.

Không phải ngũ-uẩn cũ đã đành rồi, song tánh nết phải giống như ngũ-uẩn kiếp trước mới được.

Tùy theo cách ăn thói ở, cách tư-tưởng và cái ý muốn của mình thì các nguyên-tử ở trong bốn thể: xác, phách, vía và trí của mình mỗi ngày mỗi thay đổi luôn-luôn.

Trong cuốn nầy tôi bàn chưa được rành lắm, chừng nào tôi rảnh, tôi sẽ viết cuốn “Giáo-lý và Triết-lý đạo Phật”. Tôi sẽ đem nhiều bằng-cớ khác nữa và sẽ luận kỹ-lưỡng hơn bây giờ. Luôn đây, tôi xin nói vài lời về Vô-Ngã và Hư-vô.

 

THUYẾT VÔ-NGẢ (non-moi)

Theo ý tôi thì cái thuyết Vô-Ngã (non-moi) của Phật không phải dạy rằng: không có Linh-hồn hay là sau khi thác rồi linh-hồn tan mất. Mà hai chữ Vô-Ngã nghĩa là diệt cái tánh chia rẽ, đừng gọi mình khác với người. Có Vô-Ngã mới trừ tánh ích-kỷ được, nếu con người cứ lo cho mình mãi thì bao giờ giữ tròn được đạo Bát-chánh, Phật xả thân cứu đời tức là Vô-ngã. Trong bài “Chuyển Pháp-Luân” Phật dạy rằng: phải trừ tuyệt các sự dục-vọng và cái tánh ích-kỷ mới được giải-thoát. Đó mới thật là Vô-ngã.

Trong cuốn “Đạo Phật trên thế-gian” ,“Le Bouddhisme dans le monde” trương 93, ông Milloué nói như vầy: “Nếu người ta lấy theo nghĩa chánh của hai chữ Vô-ngã (non-moi) và giải rằng “Vô-ngã” là không có linh-hồn hay là chơn thần còn lại sau khi xác thịt nầy tan rã, và nói rằng sự ham sống (tăn-ha: tanha), sự yêu-mến cái đời (u-ba-đa-na) và quả-báo (Cạt-ma) ^[[34]] làm ra một người khác chịu đau đớn hay là được hưởng phước thay thế cho một người lạ hoắc mà nó không biết, thì cái đó thật dị kỳ hết sức, hiểu không được và sự bất công thấy rõ ràng trước mắt”.

Tôi vẫn đồng ý-kiến với ông vì mấy lời của ông thật là hữu lý lắm.

 

HƯ-VÔ

Sim-Ha hỏi Phật về thuyết Hư-vô, Phật không trả lời. Có lẽ Phật cũng cho là vấn-đề không cần-ích cho con người, như thác rồi linh-hồn còn hay là không còn vậy.

Xét lại vạn vật trên trần có mà không, không mà có. Cái đó nghĩa là thấy chúng nó trước mặt, cầm được, rờ được nhưng mà một ngày kia nó tan rã hết. Nó tan rã không phải là mất. Khi trước nó làm bằng các chất-khí nào thì bây giờ nó hườn lại các chất-khí đó. Các chất-khí  cũng ở một gốc mà ra. Cái gốc nầy gọi là Ngươn khí, tiếng Thiên-Trước kêu là Mulaprakriti, tiếng Langsa kêu là Éther primordial, Aither hay là matière primordiale. Thế thì gọi không có chi hết chưa ắt là trúng. Nói rằng không có là tại mắt phàm không thấy. Nếu mở được mắt thánh gọi là huệ-nhãn thì thấy được Ngươn-khí.

Khoa-học đời nay dạy rằng: nếu đem các chất-khí phân hóa ra thì thấy mỗi chất đều làm ra bởi nhiều hột nhỏ ráp lợi. Mỗi hột nhỏ nầy gọi là nguyên-tử (atome).

Nếu đem nguyên-tử phân-hóa nữa thì thấy trong mỗi hột nguyên-tử có một hột điển-dương và nhiều hột điển-âm gọi là é-léc-trong (electron). Hột điển-dương ở chính giữa, còn mấy hột điển-âm xây chung quanh hột điển-dương cũng như các địa cầu xây chung quanh mặt trời.

Đem hột điển-dương phân-hóa nữa thì thấy trong hột điển-dương có nhiều hột nhỏ gọi là protons. Mấy hột protons nầy là những hột nguyên-tử của khinh-khí (atoms d’hydrogènes).

Các ông thông-thái bây giờ cũng chịu rằng: CÁC CHẤT ĐỀU Ở MỘT GỐC MÀ RA (L’UNITÉ DE MATIÈRE).

Mình thấy chất nầy khác hơn chất kia là tại trong nguyên-tử nầy có nhiều hột protons hơn nguyên-tử kia.

Tỷ như nguyên-tử thủy-ngân (atome mercure) có 53 hột protons, còn trong nguyên-tử vàng (atome d’or) có 52 hột.  Nếu lấy được 1 hột protons trong thủy-ngân ra thì thủy-ngân sẽ hóa ra vàng.

Cách vài chục năm ông Ernest Rutherford bên nước Anh có đổi chất quang-tuyến (radium) ra chì, còn đạm-khí (azote) ra khinh-khí (hydrogen). Còn ông kỹ-sư Emmens bên Nhiêu-Do (New-York) đổi bạc xứ Mể-tây-cơ (Mexique) ra vàng.

Khoa-học mới tìm tới bao nhiêu đây, ngày sau còn tìm được nhiều điều lạ nữa.

Trong trời đất không có chất nào gọi là chất chết. Vật chất và tinh-thần thuộc về một gốc, cũng như đá nam-châm có hai đầu: đầu nầy thuộc về âm, đầu kia thuộc về dương vậy.

Tinh-thần và vật-chất đều có tình liên-lạc với nhau, vì lẫn-lộn với nhau luôn-luôn.  Tinh-thần có ảnh-hưởng tới vật-chất mà vật chất cũng có ảnh hưởng tới tinh-thần.

Xác-thịt mình là vật-chất, còn linh-hồn là tinh thần. Xác-thịt nhờ linh-hồn mà linh-hồn cũng nhờ xác-thịt vậy. Không có vật-chất thì tinh-thần không xuất hiện ra được. Xác-thịt giả song có cái chơn ở trong là linh-hồn. Cái chơn và cái giả lẫn-lộn với nhau. Nếu bắt gắt ra không có cái chi gọi là giả, bất quá một cái thì dùng được lâu đời, như linh-hồn, một cái thì dùng trong một thời-gian ngắn-ngủn, như xác-thịt. Ở trong trí thì phân-biệt tinh-thần và vật-chất, còn lấy sự thật mà nói không thế nào phân-biệt riêng ra vật-chất và tinh-thần. Không thể nào nói rằng: Cái nầy thiệt là vật-chất không, còn cái kia là tinh-thần không.

Tới một ngày kia trở lại lúc hỗn-độn thì các khí hườn lại Ngươn-khí, linh-hồn trở về tinh-thần, thì không còn chi là chơn-lý, không còn chi là dị-đoan nữa.

Thế thì cái thuyết hư-vô hay là chơn-lý ở dưới trần-thế cũng là tương-đối chớ không có tuyệt đối.

Trong bài: MỘT CHẤT, MỘT LUẬT VÀ MỘT MỤC-ĐÍCH” kế đây. Phật nói rõ về cội-rễ vật-chất lắm.

 

MỘT CHẤT, MỘT LUẬT VÀ MỘT MỤC-ĐÍCH

Phật thấy Ca-Si-Da-Ba (Ca Diếp) trong lòng còn hoài nghi nên kêu người mà nói như vầy: “Vạn vật đều làm bằng một chất, chúng nó khác nhau là tại hình dạng chúng nó chịu ảnh-hưởng khác nhau”.

Nầy Ca-Si-Da-Ba! Một người thợ làm đồ gốm kia lấy một thứ đất sét nắn nhiều chậu. Có chậu để đựng đường, có chậu để đựng gạo, có chậu để đựng sữa, có chậu để đựng đồ dơ dáy. Hình chậu nầy khác với hình chậu kia là tại tay người thợ làm đồ gốm nắn nó ra tùy theo để nó dùng về việc chi, chớ kỳ thật đất sét làm chậu nầy có khác đất sét làm chậu kia đâu.

Vạn vật cũng thế. Chúng nó ở một gốc mà ra và có một mục-đích mà thôi là nhập vô cõi Niết-Bàn.

Nầy Ca-Si-Da-Ba! Nếu chừng nào con biết rằng vạn vật đều ở một gốc mà ra, có một luật mà thôi và con ăn ở in theo sự hiểu-biết của con, thì chừng đó con sẽ đặng vào cõi Niết-Bàn. Có một cõi Niết-Bàn, có một chơn-lý chớ không phải có hai ba cõi Niết-Bàn, hai ba chơn-lý bao giờ.

Một đám mây kia bao-phủ khắp trời đất, khắp sông biển rồi thành ra mưa rưới xuống khắp chỗ. Những hoa cỏ, cây cối mọc tại thành thị, ngoài đồng bái, trên núi non, đều uống nước mưa nầy. Chúng nó được tươi nhuận thì đâm chồi nảy lá, sanh bông trổ trái, tùy theo mùa tiết. Mầm tược chúng nó nhờ nước mưa nầy mới sống mà nước mưa đâu đâu cũng một gốc mà ra.

Ca-Si-Da-Ba ôi! Như-Lai như nước mưa rưới xuống khắp trần-thế, không phân-biệt loài nào cả.

Như-Lai làm cho khắp cõi trần được vui vẻ. Như-Lai thương đồng hết chúng sanh, kẻ lớn như kẻ nhỏ, kẻ khôn ngoan như kẻ dốt nát, kẻ lòng dạ thanh-bạch như kẻ không biết cang-thường luân-lý.

Như-Lai rõ biết luật giải-thoát mê-đồ cho chúng sanh, mục-đích của luật đó là sự yên-tịnh nơi cõi Niết-Bàn. Đối với chúng sanh, Như-Lai vẫn giữ một mực. Như-Lai biết sự cần-ích riêng của mỗi người nên không dạy-dỗ cả thảy một cách nhau đâu. Hồi ban-sơ, Như-Lai không hề đem hết KHOA-HỌC VẠN VẬT mà dạy, song Như-Lai tùy theo hạng người mà chỉ bảo.

Lời bàn.--  Phật nói một chất đây là nói về hình thể. Khoa Cựu Hóa-Học (alchimie) giải rất rành-rẽ cái thuyết “Vạn vật đều do một chất mà ra”.

Trong bài nầy có ba chỗ cần-yếu phải biết là:

I.---  Niết-Bàn là gì?

II.--  Tại sao vạn vật đều nhập vào Niết-Bàn?

III.--  Vì cớ nào Phật không dạy chúng-sanh một cách với nhau và không chỉ hết luật sanh-hóa trời đất? Tôi xin giải ra sau đây:

 

I

NIẾT-BÀN LÀ GÌ?

Ông Cu-ta-đăng-Ta (Kôutadanta) có hỏi Phật như vầy:

“Bạch Phật! Niết-Bàn ở chốn nào?”

Phật bèn đáp: “Chỗ nào giữ vẹn những lời giái-răn, chỗ đó là cõi Niết-Bàn”.

Thật vậy! Lời Phật nói rất phải, hễ giữ vẹn những lời giái-răn, thì thoát khỏi đọa luân-hồi, nhập vô Niết-Bàn. Phật tuy nói: “Tới Niết-Bàn thì dứt hết những sự khổ não đau đớn”. Song Phật không giải rành ra. Vì cớ đó mà có nhiều nhà thông-thái bên Âu-châu nói rằng: “Niết-Bàn đồng nghĩa với Tiêu-diệt”.

Song Niết-Bàn là một cõi trời ^[[35]]. Nó là cõi thứ ba. Nó cũng làm bằng vật chất như cõi trần vậy. Song chất nầy tốt đẹp hơn các chất làm cõi-trần cả muôn lần.

Trên cõi Niết-Bàn còn hai cõi nữa là:

Đại Niết-Bàn (Parânirvana) và Tối Đại Niết-Bàn (Mahaparanirvana) cũng làm bằng những chất khí ^[[36]]

Dưới cõi Niết-Bàn là những cõi gọi là: Bồ-Đề, Thượng-Giái, Trung-Giái và Hạ Giái hay là cõi phàm. Sắp theo thứ tự thì như vầy:

1*  Cõi Tối Đại Niết-Bàn hay là cõi Thái-cực (Plan mahaparanirvanique)

2*  Cõi Đại Niết-Bàn hay là cõi Lưỡng-Nghi (Plan paranirvanique)

3*  Cõi Niết-Bàn hay là cõi Tứ-Tượng (Plan nirvanique)

4*  Cõi Bồ-Đề (Plan bouddhique)

5*  Cõi Thượng Giái (Plan mental)

6*  Cõi Trung Giái (Plan astral)

7*  Cõi Hạ Giái hay là Phàm-trần (Plan physique).

Mình ở tại cõi trần, mình dùng xác-thịt nên không thấy đặng mấy cõi kia. Mấy cõi đó cũng ở chung quanh mình đây. Tại làm sao mà 7 cõi ở chung quanh một chỗ được?

Là tại chất khí làm cõi Trung-Giái chun ngang qua chất khí làm cõi trần. Còn chất khí làm cõi Thượng-Giái, chun ngang qua chất-khí làm cõi Trung-Giái và cõi Trần, vân vân.

Người ta vốn là Linh-hồn. Linh-hồn có 7 thể cũng như 7 cái áo để dùng ở 5 cõi trời.

Hồi còn ở Trần dùng hai cái áo gọi là xác-thịt và cái phách. Khi về cõi Trung-Giái dùng cái áo khác gọi là cái vía. Lên cõi Thượng-Giái thì dùng hai cái áo khác gọi là: Hạ-trí và Thượng trí.

Tới cõi Bồ-Đề dùng cái áo khác gọi là Kim-Thân.

Về cõi Niết-Bàn thì dùng cái áo khác gọi là Tiên-Thể.

Còn hai thể nữa để dùng tại cõi Đại Niết-bàn và Tối Đại Niết-bàn, song tôi không có kể ra. Mấy thể nầy không có tay chơn mặt mũi như xác-thịt, nhưng chúng nó có những quan để con người nghe và xem mấy cõi trời.

Lúc còn sống đây mà người nào biết dùng cái vía ^[[37]] thì thấy đặng cõi Trung-Giái, biết dùng Hạ-trí và Thượng-trí thì quan sát được cõi Thượng-Giái, dùng được Kim-Thân thì rõ được cõi Bồ-Đề ra sao, dùng được Tiên-Thể thì vào ra cõi Niết-Bàn.

Bên chánh đạo, những vị La-Hán thì dùng được Kim-Thân và Tiên-Thể, nên muốn qua cõi Bồ-Đề hay là cõi Niết-Bàn chừng nào cũng đặng, song không thế nào dùng lời nói hoặc là cây viết tả nổi cảnh Niết-Bàn.

Niết-Bàn không phải là trống không. Lên tới Niết-Bàn mới biết rằng: “CON NGƯỜI Ở TRÊN MẶT ĐẤT VỐN LÀ ANH EM”. Đó là sự thật chớ không phải là ở trong lý-tưởng đâu.

 

II

TẠI LÀM SAO VẠN VẬT ĐỀU ĐẶNG NHẬP VÀO CÕI NIẾT-BÀN?

Có lẽ đọc câu của Phật nói thì trong thiện-nam, tín-nữ cũng có vị tự hỏi “Loài ong-kiến, sâu bọ, cầm thú, sau cũng được về Niết-Bàn nữa sao? Tôi xin thưa “Được”. Loài rắn rít, sâu bọ, hay là cọp beo đều tấn-hóa như mình, chẳng phải là trời sanh nó đặng ở chật đất hay là làm hại người đâu.

Tôi xin kể sơ lược sự tấn-hóa của loài kim thạch cho thiện-nam, tín-nữ nghe.

 

SỰ TẤN-HÓA CỦA LOÀI KIM THẠCH

Loài kim thạch chia ra hai thứ: Một thứ ở dưới nước, một thứ ở trên đất. Hai thứ theo 7 đưởng tấn-hóa khác nhau.

 

SỰ TẤN-HÓA CỦA LOÀI KIM THẠCH Ở DƯỚI NƯỚC

 

Loài kim thạch ở dưới nước theo hai đường tấn-hóa:

1.  Đường thứ nhứt: Thành những Thủy-Thần (Esprit dés eaux) hình dạng làm bằng chất tinh-khí (forms éthériques). Thủy-Thần sau thành Thần ở trong mây (Eprits des nuages) rồi lần lần qua tới bực Đại Thiên-Thần (Règne des Anges et des Dévas).

2.  Đường thứ nhì: Thành rong biển, hoa đá, sứa biển, con mực, các loài cá rồi lên hạng Thủy-Thần. Từ đó lần lần cũng lên tới bực Đại Thiên-Thần.

 

SỰ TẤN-HÓA CỦA LOÀI KIM THẠCH Ở TRONG ĐẤT

 

Loài Kim Thạch ở trong đất theo năm đường tấn hóa khác nhau.

Đường thứ nhứt:  Trước thì thành những Thần ở dưới đất cát, những Thần ở trên mặt đất, rồi sau cũng lên tới bực Đại Thiên-Thần.

Đường thứ nhì: Trước thì thành những nấm, những vi-trùng, những sâu bọ, muỗi mông, loài rắn rít, rùa trạnh nhỏ, loài chim chóc rồi sau thành Thần, xác làm bằng những chất khí tinh-khí, rồi cũng lên tới bực Đại Thiên-Thần.

Đường thứ ba: Trước thì thành ra loài cỏ, loài đế, loài sậy, loài ngũ cốc, loài ong, loài kiến, rồi sau mới qua hạng Thần nhỏ, thân-thể làm bằng tinh-khí, rồi lên tới bực Đại Thiên-Thần.

Đường thứ tư: Trước thì thành ra rong rêu, những cây có bông, những đại thọ, những rắn lớn, những cù, những sấu, những thú lớn có vú, rồi sau mới thành con người, rồi cũng lên tới bực Đại Thánh.

Đường thứ năm: Cũng thành ra rong rêu, cây có bông, những đại thọ, những thú nhỏ có vú (chớ không đầu thai làm rắn lớn, cù sấu). Sau cũng thành người và lần lần lên tới bực Đại Thánh.

Trong 7 đường nầy thì phải hết năm đường về hàng Thiên-Thần có hai đường về hàng con người. Ngày sau con người và những Đại Thiên-Thần đều lên tới bực Thượng-Đế.

Hễ tới bực Đại Thiên-Thần rồi thì nhập vào cõi Niết-Bàn. Trên mặt đất không phải có một mình loài người và loài thú vật mà thôi, vẫn còn các hạng Thiên-Thần cũng tấn hóa như mình vậy. Song bởi ngày nay cái tâm mình chưa thanh-bạch, mình chưa có Thần-nhãn, Thiên-nhãn nên chưa thấy mấy vị đó. Phật cũng có nói hai câu nầy:

1.  Đất sét mà chúng ta đạp dưới cẳng đây cũng có thể thành ra con cái của chơn-lý.

(L’argile même, que foulent nos pieds peut être transformée en enfants de vérité).

                      (Evangile du Bouddha par Carus page 71)

2.  Linh-hồn đầu-thai qua đủ hết các loài, từ loài đá, cây cỏ, các thứ cầm-thú các hạng người, cho tới khi được toàn giác thành Phật.

(L’ âme émigre à travers toutes les formes, depuis la pierre, en passant par les plantes et toutes les espèces de corps d’animaux, et dans les hommes de divers caractères, jusqu’à ce qu’elle arrive à l’illumination parfaite dans le Bouddha).

                     (Evangile du Bouddha par Carus page 127)

Thuyết nầy là thuyết thay hình đổi dạng (tranformisme): song Tinh-thần và Vật-chất tấn hóa một lượt (Evolution de la vie et de la forme) nếu nói một mình hình-dạng tấn-hóa thì chưa đủ vậy.

Tỷ như cái óc và mấy dây thần-kinh của một người hàng heo thì to sớ, còn cái óc và mấy dây thần-kinh của một ông thông-thái rất mảnh-mai, bởi vì người hàng heo chưa có tấn-hóa bằng ông thông-thái. Cái trí-hóa của ông thông thái mở rộng lắm, bộ thần-kinh của ổng phải tấn-hóa, nghĩa là phải mảnh-mai đặng hạp với sự hiểu biết của ổng mới được.

Linh-hồn nào khôn ngoan lắm, mà bị cái óc và mấy dây thần-kinh to sớ thì không dùng được, phải chịu mang tiếng ngu dốt. Cũng như một ông đờn thật giỏi mà gặp một cây đờn xấu, đờn không ra tiếng thì ổng không thể nào trổ tài được.

 

III

Tại làm sao Phật không dạy chúng sanh một cách với nhau và Phật không chỉ cho chúng sanh biết cơ tạo-hóa?

Bởi vì mỗi người tánh nết khác nhau, sự tấn-hóa không đồng bực với nhau, nên không thế nào dạy một cách với nhau được. Có cách định trí hạp với người nầy mà không hạp với người kia.

Về sự tham-thiền cũng vậy. Không nói chi cách luyện trí, về các tập thể-thao và món ăn, mỗi người đều ưa một món khác nhau.

Phật dùng huệ-nhãn xem biết sự cần ích của mỗi người nên dạy riêng hết.

Phật rõ biết cơ tạo-hóa, song Phật không dạy chúng sanh đâu: bởi vì không có ích chi cho những người tấm lòng chưa trong sạch.

 

XXVII

KHÔNG ĐƯỢC DÙNG THẦN-THÔNG  ĐẶNG KHOE KHOANG

CHUYỆN CÁI BÁT BẰNG BẠCH-ĐÀN

(Djvotichka) Gi-dô-tích-Ca, con của Su-bà-Tra (Soubhadra) vốn là người phú hộ ở tại Vương-xá-Thành (Badjagriha). Ông có một cái bát bằng bạch-đàn nhận châu ngọc quí lắm. Ông trồng một cây trụ rất cao, trên chót vót để cái bát đó, còn ở dưới thì treo một tấm bảng có mấy hàng chữ như vầy: “Thầy Sa-môn nào không dùng thang, không dùng móc, mà chỉ dùng thần-thông lấy cái bát xuống được, người đó xin món chi, ta đều cho món ấy”.

Ca-Si-Da-Ba (Già-Diệp) hay đặng liền đến trước cây trụ, chắp tay lại tức thì cái bát sa xuống.

Ngài liền xách đem về Tịnh-xá. Thiên-hạ trầm trồ khen ngợi rằng: “Phật có đệ-tử là Ca-Si-Da-Ba thần-thông cao lắm, chỉ có chắp tay lại mà cái bát rớt xuống liền”.

Phật hay đặng tin ấy, bèn xách gậy lại đập bể nát cái bát, rồi cấm các đệ-tử từ đó chẳng được dùng thần-thông mà khoe-khoang nữa.

Lời bàn.--  Vẫn tại Gi-dô-tích-Ca thách đố, song Ca-Si-Da-Ba (Già-Diệp) cũng không khỏi mang tiếng khoe-khoang vậy.

Phật có 80 đệ-tử phép tắc cao-cường. trong số đó thì Mô-ga-la-na: Mục-kiền-Liên (Môgâllana ^[[38]] ) giỏi hơn hết.  Còn A-nan-Da phải luyện tập trong 25 năm mới có được.

Bài nầy chứng chắc rằng Phật có dạy riêng các đệ-tử phép tắc, khoa nầy thuộc bí-truyền.

Song nên biết rằng luyện sái cách thì điên khùng hay là chết. Trong lúc học trò luyện, ông thầy phải dùng huệ-nhãn coi chừng hoài, nếu thấy sái thì sửa liền.

Ví bằng ham luyện một mình không có Chơn-Tiên hay là một vị La-Hán dạy dỗ thì thường phải bị hại luôn luôn.

Những phép tắc vốn ở trong mình con người, mà con người là Chơn-Thần của Đức Thượng-Đế, nên pháp lực vô biên. Nhưng mà ngày nào chưa làm chủ đặng cái trí và cái ý thì ngày đó đừng luyện, bởi vì sự hại sẽ nhiều hơn sự lợi.

Thần-nhãn, thần-nhĩ hữu-ích cho con người là khi nào dùng nó đặng học-hỏi cõi Trung-giái, ví như dùng nó đặng xem việc kín của con người hay là khoe khoang thì mắc tội trời.

Bây giờ đây có nhiều người học đạo mà điên khùng là tại ham phép tắc và luyện sái cách.

Mấy ông thầy của họ sẽ mắc tội nhiều hơn họ nữa. Nếu hỏi tại làm sao đệ-tử điên còn ông Thầy không điên thì tôi xin thưa: “Tại ông thầy coi theo sách dạy học-trò làm mà chính là ổng không có làm, nếu ổng làm thì ổng sẽ điên trước và nhiều hơn học trò nữa”. Mấy vị học-trò ngỡ là Thầy đã có thí-nghiệm rồi, nên rán sức tập luyện, chớ nào dè! Hỡi ơi! Đút tay vào lửa đỏ chừng cháy tay thì chuyện đã muộn.

Nếu tham-thiền luyện cái trí thì không khi nào điên khùng bao giờ, sợ cho luyện hơi thở, luồng hỏa ở sau lưng lên, nó đốt hết những tánh xấu, thì xác thịt phải chịu đau đớn không xiết, có khi phải thác. Hoặc là luyện sái cách, cái lớp ngăn ở chính giữa cái Phách và cái Vía  rách nát. Hồn ma ở Trung-Giái và bọn tinh-quái nhờ vậy muốn nhập vô trong mình chừng nào cũng được, làm cho ợ ngáp; lên đồng, nói bậy, nói bạ, khùng khịu một lúc. Chừng nào nó xuất ra rồi con người tỉnh lại. Còn chúng nó không chịu xuất ra, ở hoài trong mình thì con người điên luôn.

 XXVIII

PHẬT CẤM DÙNG HUỆ-NHÃN ĐẶNG XEM NƯỚC UỐNG

Ông Xá-lợi-Phất (Cáriputra) dùng huệ-nhãn xem thấy trong nước lọc đầy những thú nhỏ. Nhưng ngài chỉ cái bình lọc còn kịch cợm nên ngài thà chịu nhịn khát hơn là phạm tội sát sanh. Phật hay vậy bèn kêu Xá-lợi-Phất lại quở rằng: “Con trọng sanh mạng và trái lại vì đó con sát hại sanh mạng”. Rồi từ ấy, Ngài cấm các đệ-tử dùng huệ-nhãn mà xem nước uống nữa, phải dùng con mắt tục mà thôi.

Cái bình lọc cũng đủ làm cho những người sợ phạm tội lỗi đặng an lòng.

Lời bàn.-- Đọc bài nầy người ta thấy những vị đệ-tử lớn của Phật đều có huệ-nhãn và từ hai ngàn rưỡi năm trước, người ta đã biết trong nước có những sanh-vật hay là vi-trùng rồi. Những người sa-môn dùng bình lọc là sợ phạm tội sát sanh, song xét cho kỹ, không thể nào tránh cho khỏi được. Bởi vì không uống chúng nó vô bụng, chúng nó dính ở trong bình lọc cũng sẽ chết khô vậy.

Còn về sự ăn: Ta không ăn thịt, cá, ta không giết hại thứ vật, song ta dùng rau trái. Rau, cỏ cũng sống, hái nó đem nấu ăn cũng là phạm tội sát sanh. Nếu sợ sát sanh thì đừng ăn chi hết. Không ăn chi hết thì cái xác thịt nầy phải ốm rồi chết. Cái chết như thế thật là vô lý hết sức.

Bởi ông Xá-lợi-Phất quá ư cố chấp, nên Phật mới dạy cho ông rõ: Cái mạng của ông quí trọng hơn mạng của những vi-trùng. Nếu ông chết đi, thì nhơn loại sẽ mất một người Cao-Tăng chỉ dẫn bước đường, không khác nào trong chốn tối tăm, có vài chục ngọn đèn đương chói sáng mà bỗng tắt hết một ngọn, thì ánh sáng sẽ bị giảm bớt.

Tóm lại, Phật muốn dạy các đệ-tử phải tập tánh phân biện cái nào hữu-ích nhiều, cái nào hữu-ích ít. Thí dụ: Một con cọp đi giữa rừng nó không động tới ai, nếu ta giết nó thì phạm tội sát sanh. Trái lại, nếu nó xuống phá xóm làng, giết người hại vật, thì bổn phận ta phải lo trừ khử nó. Dầu ta cho bắn chết cả chục con như vậy cũng không tội chút nào.

 

Thiên thứ ba

 

NĂM ĐIỀU CẤM (Pantéha-sila)

Năm điều cấm nầy, chư quí đạo-hữu và thiện-nam, tín-nữ thường nghe hằng ngày, song nếu không giữ in như vậy thì khó gặp chơn-lý.

Một là: Không được sát sanh, mà phải thương hết các loài vật và trọng sanh mạng của chúng nó.

Hai là: Không đượcc trộm cắp, mà phải giúp người trong công việc làm ăn cho có tiền bạc.

Ba là:  Không được tà-dâm, mà phải giữ mình cho trong sạch (các sãi phải tuyệt dục, còn người tu tại gia có vợ con thi không được ngoại-tình và sự giao-hiệp phải cho có chừng đỗi)

Bốn là:  Không được láo xược, dối trá, sai ngoa, gạt gẩm, mà lời nói phải ngay thật, dịu-dàng, không nên làm cho ai đau lòng.

Năm là:  Không được uống rượu, phải uống nước lã, ăn rau cỏ và trái cây.

Năm giới nầy thêm ba giới nữa gọi là Bát-giới (atthângasila).

Sáu là:  Quá ngọ không ăn cái chi nữa.

Bảy là:  Không múa hát, ca xướng, hay là đi coi hát xướng, nói tóm là tránh hết các sự mua vui của thế-tục.

Tám là:  Không chưng diện, hay xức dầu thơm.

Thêm 2 giới nữa là Thập-giới (Dasa-sila)

Chín là:  Không nằm ngủ trên giường nệm ấm áp.

Mười là:  Ở trong cảnh thanh bần.

 

MƯỜI TỘI PHẢI TRÁNH

Có mười tội phải tránh chia ra như vầy:

Ba tội về thân mình là: 1.- Sát sanh.  2.- Trộm-cắp.  3.- Tà dâm.

Bốn tội thuộc về lổ miệng:  1.- Nói láo xưọc.  2.- Vu oan, giá họa cho người.  3.-  Thề thốt, chưởi mắng.  4.-  Nói những điều vô ích.