LIỆU THỰC TẠI CÓ KHÁC VỚI CHÂN LÝ KHÔNG? (IS REALITY DIFFERENT FROM TRUTH?) Krishnamurti Cuộc Đối thoại Công khai lần thứ Tư ở Saanen Ngày Thứ bảy, 30 tháng 7 năm 1977 Bản dịch: www.thongthienhoc.com

 

Sáng nay chúng ta nói chuyện gì đây?

H: Hôm qua chúng tôi có sự khảo cứu rất sâu sắc về sự chết và sự tham thiền, và ngày khác thì chúng tôi bàn về tuệ giác. Nếu chúng tôi có thể tiếp tục, nghĩa là có tuệ giác về chân lý, thì liệu điều đó có tồn tại bên ngoài ngôn ngữ hay chăng?

K: Tôi hiểu mà.

H:  . . . và nếu nó có tồn tại thì liệu tuệ giác này có thể xảy ra chăng?

K: Có chứ.

H: Thưa ngài, liệu chúng tôi có thể nói về việc “giải trừ ức chế” và tác dụng đối với sự tăng trưởng cá nhân, đối với những trải nghiệm chẳng hạn như “qui trình” mà ngài đã trải nghiệm vào tháng 8 năm 1922 cùng với sự phát triển tăng trưởng cá nhân.

K: Tôi hoàn toàn không hiểu rõ lắm về thắc mắc này. Có ai đó giải thích dùm . .

H: Giải trừ ức chế ư.

K: Phản ứng à?

H: Giải trừ ức chế - theo cốt yếu là khía cạnh của qui trình mà ngài đã trải nghiệm vào ngày 20 tháng 8 năm 1922, cùng với sự phát triển cá nhân.

K: Rất tiếc. (cười). Cười to hơn. Ngài nói ngôn ngữ nào?

H: Tiếng Ý.

K: Nói tiếng Ý à.

H: (Vâng tiếng Ý)

K: Ô (cười to)

H: Thưa ngài, liệu tư tưởng có được dùng để hiện thực hóa sự biến chuyển triệt để này chăng? Và liệu chúng tôi có thể biết được điều gì đó không ở trong địa hạt tư tưởng chăng, kể cả cái tuệ giác này? Nếu chúng tôi sử dụng tư tưởng thông qua việc khảo cứu và điều tra, thế thì cái tư tưởng đó, liệu cái qui trình đó có xúc tiến được sự thay đổi này chăng, tức là cái chiều kích mà chúng tôi có nói tới trong đó không có sự vận động của tư tưởng?

H: (Nói tiếp). Tại sao tư tưởng lại trở nên một tai họa nho nhỏ, tàn bạo như thế?

K: Tại sao tư tưởng à . . .

H: Đây không phải là điều mà tôi thắc mắc.

H: Không đâu, đó chính là điều mà tôi đang thắc mắc! (Bật cười)

K: Ông có thể nêu thắc mắc ngắn gọn được chăng?

H: Được thôi. Liệu tư tưởng có được dùng, có được sử dụng để hiện thực hóa, để tạo ra, để thấu hiểu cái sự biến chuyển triệt để này chăng?

K: Cái gì? Tôi e rằng tôi không hiểu. Ông làm ơn nói lớn lên được không?

H: Tôi cũng chẳng biết diễn tả nó minh bạch như thế nào. Tôi đang thắc mắc liệu tư tưởng có khảo cứu, điều tra được chăng?

K: Tôi hiểu rồi. Chính tư tưởng điều tra. Chính tư tưởng quan sát. Chính tư tưởng thám hiểm?

H: Đúng vậy. Và liệu qui trình ấy có tạo ra sự biến chuyển này không?

K: À. Ý ông muốn nói liệu qui trình ấy có tạo ra sự thay đổi, sự biến chuyển chăng.

H: Đúng rồi, sự thay đổi. Cám ơn ông.

H: Thưa ngài, tôi rất tiếc phải lặp lại câu hỏi lần nữa. Có một ngày ông đã tử tế giải thích cho tôi nhưng tôi cảm thấy mơ hồ quá. Làm thế nào mà tư tưởng có thể thấy được sự vận động của mình?

K: Làm thế nào tư tưởng có thể thấy được sự vận động của chính mình. Có đúng không ông.

H: Thưa ngài, xin vui lòng theo truyền thống của Âu Mỹ thì có một vấn đề mà mọi triết gia và tư tưởng gia đã luận bàn và suy nghĩ sâu sắc, đó là: con người có vị trí gì trong thiên nhiên. Thế mà đối với những điều ông đã nói thì khi có tuệ giác toàn thể trong đó có tình thương, sự tịch lặng và toàn bộ không gian trống rỗng thì thiên nhiên là thế nào và vị trí của con người trong thiên nhiên ra sao? Xin cám ơn ngài.

K: Thiên nhiên là thế nào à - Tôi không thể nói rõ được . . . Thưa ngài, liệu ngài có thể lặp lại thắc mắc một cách chậm chạp và đừng nêu vấn đề quá dài.

H: Được thôi. Trong cái tuệ giác toàn thể mà ngài nói tới trong đó có tình thương v.v. . ., thì đối với tuệ giác ấy thiên nhiên là cái gì, nhận thức của chúng ta về thiên nhiên ra sao, thiên nhiên trở thành cái gì và vị trí của chúng ta trong đó ra sao?

K: Ý ông muốn nói trong cái tuệ giác toàn thể này, trong đó có tình thương v.v. . ., đâu là mối quan hệ giữa tuệ giác và thiên nhiên.

H: Đúng vậy.

K: À, đúng thôi

H: Thưa ngài, hôm qua tôi phải dừng lại ở một điều gì đó và tôi rất muốn biết ngài nghĩ về điều đó ra sao được chăng. (Bật cười).

K: Xin ông vui lòng nói ngắn gọn một chút.

H: Được thôi. Tôi cô đơn bởi vì tôi sống có động cơ thúc đẩy. Khi tôi bỏ động cơ thúc đẩy đi thì tôi có tình thương. Nhưng bạn không thể có tình thương khi bạn vẫn còn có động cơ thúc đẩy. Như vậy tôi sẽ không cô đơn nữa khi tôi bỏ động cơ thúc đẩy đi.

K: Cái gì . . . Xin lỗi tôi không hiểu.

H: Liệu tôi có thể nói lại chậm chậm được không?

K: Làm ơn nói ngắn gọn một chút.

H: Nhưng tôi đang cô đơn bởi vì tôi đang sống có động cơ thúc đẩy. Khi tôi bỏ động cơ thúc đẩy đi thì tôi có tình thương, bởi vì ta không thể có tình thương khi vẫn còn có động cơ thúc đẩy. Do đó tôi không thể cô đơn nữa khi tôi đã bỏ động cơ thúc đẩy đi rồi. Ông có hiểu không?

K: Khi tôi bỏ đi động cơ thúc đẩy thì có tình thương chứ gì?

H: Được thôi. Tôi vừa tự mình khám phá ra nếu tôi bỏ hết mọi động cơ thúc đẩy thì chỉ còn lại tình thương thôi. Vậy là nếu tôi chỉ có tình thương thôi thì tôi không thể cô đơn. Và cô đơn chính là có động cơ thúc đẩy.

K: Tôi hiểu rồi, tôi thiết tưởng chúng ta có thể đi sâu vào điều này. Đúng thôi. Có quá nhiều câu hỏi. Câu thứ nhất là: trong cái tuệ giác này thì chân lý là gì. Câu thứ nhì là: tại sao tư tưởng lại có một tầm quan trọng thâm căn cố đế phi thường trong đời sống của ta; và nhà quí tộc này còn hỏi câu gì nữa mà tôi quên rồi. Thưa ngài ta sẽ xét một câu hỏi trong số mọi câu hỏi đó, và có lẽ đi sâu vào một câu hỏi thôi cũng giải đáp được mọi thắc mắc khác. Thưa bà liệu chúng ta có thể làm được như vậy. Thưa ngài liệu có làm được chứ?

H: Thưa ngài, tôi thiết nghĩ chúng ta không thể làm được như vậy. Tôi không hiểu ông có thể làm được như thế nào. Đó là những câu hỏi hoàn toàn khác nhau.

H: (Người thắc mắc hỏi tiếng Ý)

K: Được thôi. Tôi thiết tưởng nếu chúng ta có thể xét một thắc mắc thôi thì ngài sẽ hiểu. Tôi thiết tưởng nhà quí tộc nêu ra thắc mắc đầu tiên, đâu là mối quan hệ giữa tuệ giác và chân lý? Tôi thiết tưởng nếu chúng ta có thể xét chỉ một thắc mắc đó thôi, mặc dù có những thắc mắc mâu thuẫn mang tính cá nhân mà chúng ta có nói tới ngày hôm khác, thì tôi nghĩ rằng nếu chúng ta chỉ xét một thắc mắc này thôi, ta ắt thấy ta cũng có thể giải quyết được mọi thắc mắc khác cho dù chúng mâu thuẫn nhau. Thưa ngài liệu chúng ta có thể làm như vậy chứ?

H: Vâng được.

K: Ông ấy thắc mắc liệu có mối quan hệ nào giữa chân lý và tuệ giác? Ông có muốn nêu thắc mắc ấy theo cách khác chăng? Đâu là mối quan hệ giữa những sự kiện thực hữu và chân lý? Đúng không? Đặt vấn đề như vậy có đúng không? Thưa ngài tôi đang hỏi ngài đấy.

H: Đúng vậy, đặt vấn đề như vậy là đúng.

K: Đâu là mối quan hệ giữa bạo lực (đây là một sự kiện thực hữu) với chân lý? Có mối quan hệ thực hữu nào giữa một yếu tố mà ta thừa biết và công nhận nơi bản thân mình (chẳng hạn như lòng ghen tị, lòng tham lam, sự sợ hãi) với chân lý hay chăng? Có đúng không? Chân lý là gì? Ta sẽ xét tới điều đó. Ngay lúc này thì tôi không dám đụng chạm tới nó. Nhưng chúng ta có thể đi sâu vào thắc mắc này bằng cách có tuệ giác để xem thực tại là gì. Sự kiện có đúng không? Những sự kiện, “cái đang là” thực tại, chân lý.

Điều mà chúng ta gọi là những sự kiện tức “cái đang là là cái gì vậy”? Liệu ông có nói hoặc mô tả, hoặc đề cập tới “cái đang là”, “cái đang là” một cách thực hữu chứ không phải là lý thuyết, không được trừu tượng hóa, không phải là điều trừu tượng hoặc là một giả định. Khi ta nói tới “sự kiện”, “cái đang là” thì ta ngụ ý gì qua hai từ ngữ ấy? Có đúng không? Có những sự kiện. Có sự kiện là đang có chiến tranh. Có đúng không? Có sự kiện là con người đang bạo động. Có sự kiện là chia rẽ giữa các quốc gia, chia rẽ về chính trị, chia rẽ về tôn giáo, chia rẽ về ý thức hệ. Có đúng không? Bạn và tôi đều chia rẽ, nam với nữ. Và có sự kiện là ở đâu có chia rẽ thì ở đó có xung đột - giữa người Do Thái và người Ả Rập v.v. . ., giữa tín đồ Hồi giáo và tín đồ Ấn giáo v.v. . . Vậy là ở đâu có chia rẽ là ở đó có xung đột. Đó là một sự kiện. Đó là một qui luật. Có đúng không?

Thế thì đâu là thực tại? Liệu sự kiện có khác với thực tại chăng? Và liệu thực tại có khác với chân lý chăng? Ông có hiểu không? Xin vui lòng, điều này cần phải có một chút điều tra. Người thắc mắc cũng hỏi: Liệu trong sự quan sát có sự biến chuyển chăng (về mặt đạo đức), nếu tôi hiểu không lầm thắc mắc đó. Bây giờ ta đang cùng nhau quan sát vấn đề này. Sự kiện cái đang thực sự diễn biến, thực tại và chân lý. Ta nói tới những sự kiện tức điều đang thực hữu - lùn, cao, rộng, tóc nâu, tóc trắng, tóc màu hồng v.v. . . tóc đen. Đây đều là những sự kiện nhưng mặc dù đó là thực tại thì những kết luận từ những sự kiện này - thích và không thích - đều là vọng tưởng. Có đúng không? Đó là thực tại, không đâu, tôi phải tiến hành chậm chạp, tôi không được tiến hành nhanh chóng.

 Vậy thì ta hãy thử xét - sự kiện “cái đang là”, thực tại và chân lý. Đâu là mối quan hệ giữa ba thứ này? Đặt vấn đề như vậy có rõ ràng không? Ta hãy tiếp tục. Xin làm ơn đừng sốt ruột.

H: Thưa ngài, phải chăng sự kiện là một sự kiện mà không có lời lẽ nào từng giây từng phút?

K: Liệu sự kiện có phải là không có lời lẽ chăng? Tôi có một cử chỉ như vậy đâu có lời lẽ nào, nhưng đó là một sự kiện. Tôi nhìn bạn một cách thân hữu hoặc đối nghịch. Đó là một sự kiện mà đâu có lời lẽ nào. Đây là một khía cạnh.

 Còn thực tại là gì? Ta hãy xét theo kế tiếp. Thực tại, cái có thực, cái thực hữu là gì? Liệu bạn có bảo rằng thực tại là mọi thứ mà tư tưởng đã sáng tạo ra chăng? Tư tưởng đã sáng tạo ra cái lều này. Có đúng không? Đó là một thực tại. Tư tưởng đã sáng tạo ra cái micro này. Đó là một thực tại. Có đúng không? Tư tưởng đã sáng tạo ra đủ thứ vọng tưởng, đó cũng là một thực tại. Bởi vì nó được sáng tạo ra cho nên người ta sống với nó. Bạn có theo kịp điều này chăng? Bất cứ điều gì mà tư tưởng sáng tạo ra thì điều đó là một thực tại: tòa nhà, những sự vật công nghệ mà tư tưởng đã dùng công nghệ sáng tạo ra - như máy điện toán, truyền hình v.v. . . Mọi thứ mà tư tưởng đã sáng tạo ra đều là một thực tại kể cả vọng tưởng mà tư tưởng đã sáng tạo ra. Quốc tịch là một vọng tưởng. Có đúng không? Và thần linh là một vọng tưởng do tư tưởng đã sáng tạo ra. Có đúng không? Những tư tưởng không sáng tạo ra thiên nhiên: cái cây, những sự vật nơi ngoại cảnh. Có đúng không? Nhưng cái ghế được làm ra từ gỗ của một cái cây lại là một thực tại. Xin làm ơn đi sâu vào đó. Có đúng không? Tư tưởng đã không sáng tạo ra thiên nhiên, nhưng tư tưởng tạo ra một cái ghế từ gỗ của một cái cây thì đó là một thực tại. Vậy là tư tưởng đã không sáng tạo ra thiên nhiên. Một trong những thắc mắc là như sau: Đâu là mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên. Có đúng không?

Thế là có ba điều: những sự kiện, điều mà tư tưởng đã sáng tạo ra, tôi là cái này và tôi không là cái kia, tôi ắt phải là, tôi sẽ là, tôi đã là hoặc là tôi sẽ tiến hóa chậm chậm hoặc là tuyệt nhiên không có sự tiến hóa về mặt tâm lý v.v. . . Tòa nhà, những công cụ chiến tranh, những nhà thờ, những đồ vật có trong nhà thờ, mọi nghi thức, mọi sự trang trí bằng hình ảnh do cái trí tạo ra hoặc do bàn tay tạo ra đều vẫn còn là sản phẩm của tư tưởng. Có đúng không? Và những vọng tưởng bao quanh những nhà thờ này, những thần linh ở trong đó, những đấng cứu thế ở trong đó, đều do tư tưởng sáng tạo ra cho nên đều là vọng tưởng. Có đúng không? Nói như vậy có rõ ràng không? Liệu tất cả chúng ta có nhất trí về điều này không? Tôi thiết tưởng nó không khó hiểu lắm.

 Thế thì đâu là mối quan hệ giữa thực tại và chân lý? Có đúng không? Hay là không có mối quan hệ nào hết? Liệu điều này có làm các bạn chú ý không?

H: Tôi muốn biết chúng ta nên làm cái loại công việc nào.

K: Cái loại công việc hay hành động mà ta nên làm ấy ư. Thưa ngài, nếu chúng ta không hiểu ta đang sống cái loại sinh hoạt nào, ta là cái gì thì từ sự tự tri ấy hành động sẽ diễn ra. Thưa ngài, chúng ta đã phân chia hành động thành tư tưởng dường như thể nó là một điều gì đó khác hẳn với chúng ta. Có đúng không? Tôi tự hỏi nếu chúng ta đang khảo cứu hành động toàn thể thực sự là gì thì điều chúng ta đang xét tới đó chính là hành động toàn thể trong sinh hoạt hàng ngày của ta? Có đúng không? Xem này, liệu tôi sẽ làm gì, tôi xin trình bày như sau: Liệu tôi sẽ làm gì để đối phó với mọi sự nhốn nháo, khốn khổ, đau khổ, bấp bênh. Liệu tôi sẽ làm gì? Tổ quốc đang đòi hỏi một điều, xã hội muốn tôi là một điều khác nữa. Các bạn có theo kịp không? Giữa tất cả các sự nhốn nháo bao la ấy đâu là hành động đúng đắn? Đó là thắc mắc mà ông ta đang nêu ra. Đâu là hành động đúng đắn (chánh nghiệp). Liệu có chánh nghiệp chăng nếu tôi bị vướng mắc vào vọng tưởng? Tôi có một loại vọng tưởng nào đấy, chẳng hạn như tôi yêu thích thần linh của mình. Đó là một vọng tưởng bởi vì thần linh - xin lỗi tôi hi vọng bạn không nghĩ rằng tôi báng bổ hay phi lý - thần linh do tư tưởng sáng tạo ra. Chẳng phải vậy sao?

H: Thế thì tư tưởng do cái gì sáng tạo ra?

K: Do tôi sợ hãi. Tôi e sợ tương lai không có ai để tôi có thể dựa dẫm vào đó, không có ai che chở cho tôi, đó là hình ảnh của người cha. Và tôi muốn cảm thấy mình được an ủi bởi cái hình ảnh mà tôi đã sáng tạo ra và tôi bảo rằng đó là thần linh. Tư tưởng đã sáng tạo ra nó. Rất tiếc. Tôi hi vọng rằng bạn sẽ thứ lỗi. Nói như vậy không có nghĩa tôi là kẻ vô thần mà ngược lại mới đúng. Đó không phải là thần linh, thần linh là một điều gì khác nữa. Vậy là tôi bị vướng mắc vào cái vọng tưởng này theo đó có ai đó đang chăm sóc tôi, có một thực thể cao siêu nào đấy, một tác nhân ở bên ngoài, một thần linh, một đạo sư hoặc bất cứ cái gì nữa, Nhà nước chẳng hạn. Thế thì trong khi có vọng tưởng đó - đó chính là một vọng tưởng - thì đâu là hành động đúng đắn. Hành động đúng đắn chỉ có thể xảy ra khi tôi không có vọng tưởng. Có đúng không? Khi tôi không có vọng tưởng cho rằng tôi cao siêu hơn nhiều so với bất kỳ người nào khác. Vậy là hành động đúng đắn chỉ có thể xảy ra khi cái trí hoàn toàn giải thoát khỏi mọi vọng tưởng. Có đúng không? Hiển nhiên là như vậy. Nếu tôi bị loạn thần kinh chức năng thì tôi không thể hành động đúng đắn. Hiển nhiên là như vậy. Nếu tôi đang bối rối thì tôi không thể hành động đúng đắn. Nếu tôi đang bị vướng mắc vào một dạng thành kiến đặc thù với những kết luận của nó thì tôi không thể hành động đúng đắn. Như vậy trong sinh hoạt hàng ngày muốn hành động đúng đắn thì ta phải giải thoát khỏi mọi điều đó, cho dù nó là chính trị, tôn giáo, vợ tôi, con tôi, mọi thứ. Chừng nào còn có một vọng tưởng thuộc bất cứ loại nào thì không thể có hành động đúng đắn, hành động toàn thể. Đó quả thật là những gì mà ta đang khảo sát: có một sự kiện là tư tưởng sáng tạo ra cái micro vốn là một thực tại, đó không phải là vọng tưởng, tòa nhà, cái lều không phải là vọng tưởng, cái ghế không phải là vọng tưởng và thiên nhiên - cái cây, núi non, bầu trời, mặt trăng, những ngôi sao vĩnh hằng và vẻ đẹp của những ngôi sao, những thứ đó không do tư tưởng sáng tạo ra. Những tư tưởng đã sáng tạo ra những vọng tưởng vốn là những thực tại. Bạn có theo kịp không?

 Vậy là khi khảo cứu rất kỹ lưỡng như chúng ta đang thực hiện bây giờ, thì đâu là vọng tưởng và đâu là thực tại? Nếu tư tưởng đã sáng tạo ra cái lều và tư tưởng cũng sáng tạo ra đủ thứ dạng vọng tưởng thì như vậy cả hai đều là thực tại. Nhưng cần phải có sự công nhận, nhận thức, tuệ giác hoặc sự quan sát thấy rằng cái nhà thờ tức tòa nhà không phải là vọng tưởng, còn điều được bao hàm bên trong nhà thờ hoặc trong thánh đường Hồi giáo hoặc trong đền thờ lại là vọng tưởng do con người sáng tạo ra. Mọi điều này đều rất đơn giản. Một khi bạn đã thấy rõ như vậy thì nó trở nên hết sức minh bạch. Có đúng không? Liệu chúng ta có nhất trí về điều này chăng?

 Như vậy muốn tìm ra đâu là chân lý thì cứ để cho nó xảy ra tự nhiên giống như dòng suối, giống như đóa hoa, giống như dòng nước tuôn chảy cứ để cho nó xảy ra và nó chỉ có thể diễn ra khi cái trí đã xếp đặt mọi chuyện đâu vào đó. Có đúng không?

H: Ông định nghĩa từ ngữ “chân lý” như thế nào?

K: Tôi không định nghĩa chân lý.

H: Nhưng . . .

K: Thưa ngài, ngài thậm chí không lắng nghe điều tôi đang nói.

H: Tôi có lắng nghe mà.

K: Tôi rất tiếc, ngài không lắng nghe khi ngài đang thắc mắc chân lý là gì, hãy miêu tả chân lý thì tôi chưa nói tới điều đó. Ngài đang thắc mắc một điều gì đó mà thậm chí tôi còn chưa điều tra tới. Chúng ta đang điều tra về những sự kiện, về thực tại - như chúng ta đã nói, thực tại là mọi thứ mà tư tưởng đã sáng tạo ra kể cả những vọng tưởng. Nhưng tư tưởng đâu có sáng tạo ra núi, sông, cây cối, thiên nhiên. Vậy thì đâu là mối quan hệ giữa con người với thiên nhiên? Đó là một trong những thắc mắc. Nếu con người sống trong vòng vọng tưởng mà mình đã sáng tạo ra thì y không có quan hệ (với thiên nhiên). Có đúng không? Nhưng người nào không có vọng tưởng và thấy được điều tư tưởng đã sáng tạo ra và điều tư tưởng không sáng tạo ra (tức là thiên nhiên) và vì vậy đã sắp xếp tư tưởng đâu vào đó thì người ấy có mối quan hệ với thiên nhiên. Tôi tự hỏi ngài có hiểu rõ điều này không?

H: Thưa ngài, từ bỏ vọng tưởng là một trải nghiệm rất đau khổ.

K: À, từ bỏ vọng tưởng là một qui trình rất đau khổ sao. Chúng ta đâu có từ bỏ bất cứ điều gì. Không có sự hi sinh, không có việc “tôi phải từ bỏ cái này để được cái kia” mà là việc quan sát điều đó. Thưa ngài làm ơn quan sát, đây là điều rất quan trọng nếu ngài muốn theo kịp chỗ này, quan sát điều mà tư tưởng đã sáng tạo ra và điều mà tư tưởng không sáng tạo ra. Hãy quan sát vọng tưởng - quan sát thôi chứ đừng bảo “nó đúng hoặc sai tôi phải từ bỏ nó” - hãy thấy rằng tư tưởng đã sáng tạo ra vọng tưởng cũng như tòa nhà. Tòa nhà cần thiết còn vọng tưởng không cần thiết: muốn thấy được như vậy thì phải quan sát nó. Chẳng có gì phải sợ hãi đây là một sự kiện. Do đó khi bạn quan sát sự kiện thì không có sợ hãi. Tôi tự hỏi bạn có thấy như vậy không.

H: Điều mà tôi không thấy đó là . . .

K: Bạn không hiểu tôi vừa mới nói gì sao?

H: Điều tôi không hiểu đó là sự quan sát phải chăng tư tưởng đang quan sát vọng tưởng . . .

K: Không đâu. Vậy là chúng ta phải khám phá xem đó chính là điều tôi sắp làm . . . Chúng ta phải tìm ra xem quan sát cái gì. Đúng không? (Có tiếng xe lửa). Xe lửa đến rồi. Bây giờ chúng ta sắp điều tra cùng nhau xem quan sát nghĩa là gì. Tôi có thể dùng tư tưởng quan sát bạn. Có đúng không? Tư tưởng có thể quan sát bạn chẳng hạn như người ấy là người Ái Nhĩ Lan, là người Đức, tóc dài, tóc ngắn, thích và không thích. Đúng không? Thế là bị nhồi sọ chế định. Tôi không thích người Ái Nhĩ Lan, tôi thích người Ái Nhĩ Lan và không thích người Anh. Bạn có theo kịp không? v.v. . . Thế mà quan sát ấy ra sao? Đó chỉ là một dạng quan sát. Có đúng không? Đây là một dạng quan sát rất hạn chế. Nhưng nếu tôi muốn quan sát thì không có sự vận động của tư tưởng. Có đúng không? Tôi tự hỏi liệu bạn có hiểu như vậy chăng. Tôi muốn quan sát bạn, chỉ nhìn vào bạn thôi. Nhưng nếu tôi có thành kiến thì tôi không thể nhìn mà thành kiến tôi lại nhìn. Có đúng không? Thế thì liệu có một quan sát của thành kiến tôi - không phải là việc tôi quan sát thành kiến của mình bởi vì thành kiến chính là “tôi” rồi. Tôi tự hỏi liệu bạn có hiểu như vậy chăng. Thế thì liệu có tuệ giác về thành kiến không, nghĩa là bảo rằng tôi đang có thành kiến? Đây chính là tuệ giác về thành kiến của mình.

Vậy là có việc quan sát mà không có tư tưởng, không có sự vận động của tư tưởng cùng với những thành kiến, những điều thích và không thích. Trong bối cảnh đó có một vấn đề khác, đó là trong khi quan sát có một sự nhạy cảm nào đó. Có đúng không? Nếu bạn quan sát rất kỹ lưỡng mà không có bất kỳ thành kiến nào thì hoạt động của giác quan trở nên tinh xảo hơn nhiều và vì vậy có sự nhạy cảm nhiều hơn. Thế mà vấn đề là ở chỗ đó. Tôi xin đi sâu vào nó một chút nữa: khi bạn đang nhạy cảm thì liệu bạn có đau đớn, đau khổ nhiều hơn không? Thưa ngài, hãy tiếp thu, hãy trả lời câu hỏi đó. Tôi đang nêu một thắc mắc đó là khi có sự nhạy cảm chứ không phải bạn trở nên nhạy cảm, xin làm ơn hiểu rõ sự khác nhau ấy. Tôi bảo rằng nhờ quan sát mà không có thành kiến v .v . . ., có sự bén nhạy của mọi giác quan, vì vậy có sự nhạy cảm nhiều hơn để ngửi thấy, nếm thấy, nhìn thấy những cái cây, những ngọn núi, những dòng sông, những khuôn mặt. Và vì nhạy cảm một cách sắc sảo cho nên khi có chuyện nhạy cảm thì đau khổ nhiều hơn phải không? Hoặc là khi tôi đang nhạy cảm thì mọi thứ ảnh hưởng tới tôi, hoặc là vui sướng nhiều hơn hoặc là đau khổ nhiều hơn. Tôi tự hỏi liệu bạn có thấy rõ sự khác nhau chăng? Có đúng không?

Ta đang nói như thế, bây giờ hãy quan sát thực tại. Thực tại là mọi thứ mà tư tưởng đã sáng tạo ra kể cả đủ thứ hoạt động loạn thần kinh chức năng, cách ứng xử loạn thần kinh chức năng, những giả định loạn thần kinh chức năng và những vọng tưởng. Có đúng không? Đó là mọi sự sáng tạo của tư tưởng, hãy quan sát nó chứ đừng để cho tư tưởng quan sát nó. Tôi tự hỏi liệu bạn có thấy như vậy chăng? Phải chăng bạn đang gặp gỡ tôi, phải chăng chúng ta đang đi đâu đó, phải chăng tôi đang gặp gỡ bạn?

H: Không đâu.

K: Không đâu à? Thưa ngài, liệu ngài có thể nhìn vào cái lều mà không có tư tưởng  - tư tưởng gọi nó là cái lều - chỉ nhìn thấy cấu trúc, cái mái vòm ra sao, những xà ngang ra sao mà không dùng tới ngôn từ, không có tư tưởng bảo rằng đó là cái lều mà chỉ quan sát không thôi ? Liệu có thể được như vậy chăng?

H: Phải chăng đó là một loại thôi miên?

K: Ồ. Nhờ trời như vậy đấy!

H: Tôi không thể hiểu được điều này.

K: Thưa ngài chỉ quan sát thôi, không phải là thôi miên đâu. Ngài ắt biết từ ngữ đó ngụ ý gì? Tôi thì chẳng biết chúng ta đang nói tiếng Anh hay không nói tiếng Anh.

H: Hoặc là có sự quan sát hoặc là không quan sát gì hết. Nếu bạn quan sát cái lều thì bạn đang ở đây. Thông qua từ ngữ đó tôi đang không quan sát cái lều.

K: Dĩ nhiên là không. Khi bạn đang quan sát một từ ngữ trên là “cái lều” thì bạn không thực sự quan sát cái lều. Bạn chỉ quan sát từ ngữ thôi. Tôi tự hỏi liệu bạn có thấy như vậy chăng?

H: Nếu tôi nhìn thì tôi . . .

K: Thưa ngài, hãy nhìn vào chính mình.

H: Thế thì cũng vậy. Đó không phải là chuyện cá nhân. Những bài pháp thoại mà ngài đang rao giảng nó không dính dáng gì tới bất cứ thành kiến nào. Khi nó liên quan tới con người và những mối quan hệ thì việc này phức tạp hơn nhiều so với việc chỉ nhìn vào cái lều.

K: Chúng ta đã nói như vậy trước kia rồi.

H: Những phản ứng ở các mức độ khác nhau lúc nào cũng đang tiếp diễn . .

K: Ta có nói thật dễ quan sát cái lều, nhưng quan sát một người khác thì phức tạp hơn nhiều. Chúng ta đã đi rất sâu, rất kỹ lưỡng vào điều đó trong những buổi nói chuyện và thảo luận, cho nên tôi không bàn tới nó trở lại. Bà có đồng ý không?

H: (Nói nghe không rõ)

K: Thưa ngài, hãy thử xem . . . Điều này trở nên bất khả thi. Mỗi người thuyết giải nó theo cách của riêng mình. Thưa ngài, hãy thử tìm ra cho bản thân xem liệu bạn có thể quan sát người khác, chẳng hạn như vợ mình, chồng mình hoặc con gái mình, hoặc cái người đang nói, liệu bạn có thể quan sát cái người ấy mà không có hình ảnh nào chăng? Có đúng không? Thế là đủ rồi. Thưa ngài, hãy nhìn xem nếu ngài đã kết hôn hoặc ngài có bạn gái, có bạn trai thì liệu ngài có tạo ra một hình ảnh về người bạn trai hoặc gái ấy không? Đó là một sự kiện có phải không? Sự kiện đó là sản phẩm của tư tưởng - là hình ảnh. Có đúng không? Ôi thưa ngài, hãy tiếp tục.

 Xem này tôi đã kết hôn hoặc tôi có một đứa con gái và trải qua nhiều hoạt động, nhiều tương quan khác nhau, nó đã tạo ra một hình ảnh về tôi và tôi đã tạo ra một hình ảnh về nó. Có đúng không? Đây là một sự kiện tuyệt đối đúng. Như vậy những mối quan hệ giữa chúng ta là giữa hai hình ảnh này. Những hình ảnh, bức tranh hoặc ý tưởng hoặc kết luận của ta đều là sản phẩm của tư tưởng. Có đúng không? Vậy thì liệu có thể có một mối quan hệ mà không có hình ảnh chăng? Có đúng không? Tôi đang hỏi như vậy đó.

H: Thưa ngài, liệu chúng ta có thể nhạy cảm với những nhu cầu mà không có thành kiến chăng?

K: Bạn không hiểu điều tôi nói.

H: Đó chính là điều ngài đang hỏi tôi.

K: Không đâu. Tôi có hỏi như vậy đâu.

H: Ngài đang nói về việc quan sát mà không có thành kiến.

K: Không đâu, thưa ngài trước hết ngài nên lắng nghe.

H: Tôi đang hỏi liệu ngài có thể làm như vậy chăng?

K: Vậy là tôi đang hỏi nếu ta có một hình ảnh về người khác thì hình ảnh đó do tư tưởng tạo ra, hình ảnh đó là một thực tại do tư tưởng tạo ra; thế thì mối quan hệ là giữa hai tư tưởng, hai hình ảnh, hai bức tranh, hai ý tưởng, hai kết luận. Thế là chúng ta đang tự hỏi liệu đó có phải là mối quan hệ chăng? Hay mối quan hệ chỉ tồn tại khi không có hình ảnh. Có đúng không? Liệu có thể được như vậy chăng? Vợ tôi gọi tôi là một người điên. Điều đó ngay tức khắc được ghi vào bộ óc hình ảnh được tạo ra, thế là có sự xung đột, giận dữ, bực mình. Bà ta có thể nói sự thật hoặc nói không đúng sự thật. Nhưng chẳng qua chỉ có một hình ảnh được hình thành. Bây giờ liệu có thể để cho cái guồng máy tạo ra hình ảnh đó chấm dứt không?

H: Xin đáp là có.

K: Không đâu.

H: Và vì khi ngài quan sát không có tư tưởng và không có hình ảnh thì ngài có sự thật. Sự thật chính là như thế đấy, quan sát mà không có hình ảnh và không có tư tưởng.

K: Bây giờ thì đó có là một thực tại, một sự kiện hay một giả định. Bất kỳ giả định nào xem nó là gì hoặc không phải là gì đều chỉ là vọng tưởng. Tôi tự hỏi liệu . . .

H: Nếu chúng ta nhìn mà không có qui trình tư tưởng thì chẳng có nhận thức gì hết.

K: Thưa ngài, hãy thử xem. Tôi bảo rằng có nhận thức đấy. Chúng ta sẽ làm gì? Tôi ngẫu nhiên ngồi trên bục giảng, còn bạn ngồi ở dưới đó. Vì vậy thiên hạ sẽ lắng nghe tôi và thiên hạ không lắng nghe bạn! Nhưng chúng ta đang bảo, liệu bạn có thể nhìn một điều gì đó mà không có tư tưởng chăng? Thưa ngài hãy thử tìm ra xem, hãy thử đi sâu vào đó.

Thế là điều bây giờ ta đang nói là tư tưởng, xin nhắc lại tư tưởng vốn là trải nghiệm, là kiến thức được tích lũy trong bộ óc thành trí nhớ và sự đáp ứng của trí nhớ ấy lại là tư tưởng vốn là một qui trình vật chất. Chỉ một qui trình vật chất thôi. Thế mà bất cứ điều gì tư tưởng tạo ra đều là thực tại, cho dù đó là hình ảnh giữa đàn ông và đàn bà, hình ảnh mà tôi có về cái lều, từ ngữ đã tạo ra ý nghĩa đó, vậy nếu không có từ ngữ thì liệu có ý nghĩa chăng. Thưa ngài xin đi sâu vào mọi điều đó. Và vì thiên nhiên không do tư tưởng tạo ra cho nên cái mối quan hệ của con người vốn đầy ắp tư tưởng, đầy ắp hình ảnh, đầy ắp kết luận, đầy ắp sợ hãi, mối quan hệ ấy giữa thực tại và cái không do tư tưởng sáng tạo ra thì liệu có quan hệ gì không? Hiển nhiên là không. Có đúng không?  Tôi có thể nói về thiên nhiên, tôi có thể nói về vẻ đẹp của núi non và sông ngòi và mọi thứ khác trong thiên nhiên, nhưng nếu người ta khép kín trong bản thân với những vấn đề, những ý tưởng, những kết luận, những vọng tưởng và đủ mọi thứ của mình thì tuyệt nhiên không có quan hệ.

H: Thưa ngài, tư tưởng là sản phẩm của cái gì (nói nghe không rõ)

K: Thưa ngài, phải chăng ngài đang thắc mắc tư tưởng xuất lộ như thế nào. Có đúng vậy không?

H: Đúng vậy.

K: Tôi sẽ chỉ cho ngài thấy. Nếu bạn lắng nghe tử tế thì tôi có thể chỉ rõ nó cho bạn. Tôi nói với người khác hoặc nói với chính bạn, bạn là một người điên. Thế thì phản ứng của bạn ra sao? Bạn có linh ảnh của chính mình là bạn không phải người điên, cho nên bạn xao xuyến. Có đúng không? Có đúng không? Vậy thì đủ thứ trải nghiệm được ghi lại trong bộ óc đó chính là kiến thức và cái kiến thức với trí nhớ thì chính là tư tưởng. Nguồn gốc của tư tưởng có từ ngay khi thời gian bắt đầu. Có đúng không? Mọi diễn biến, mọi trải nghiệm, mọi đau đớn thể xác sinh học cũng như tâm lý đều được ghi lại trong bộ óc và điều đó trở thành trí nhớ, bạn hành động theo trí nhớ ấy. Như vậy tư tưởng bắt đầu từ nguồn gốc của con người. Nguồn gốc của con người là khi nào? Các nhà khoa học bảo rằng 25 triệu năm v.v. . . Nếu bạn muốn khảo cứu về điều đó thì hãy đi sâu vào nó.

H: Con người là một phần của thiên nhiên ư. Bạn có vậy không? Xét về mặt sinh học thì bạn có thể, nhưng liệu bạn có phải là một phần của thiên nhiên chăng? Thưa ngài xin cứ tiếp tục, xin ngài hãy trả lời, việc này không đòi hỏi điều gì sâu sắc lắm . . . Liệu ngài có phải như vậy không? Thiên nhiên là tất cả những điều đó - những dòng sông, những cái cây, những ngọn núi, những con chim, biển cả vô tận v.v. . . Liệu bạn có phải là mọi thứ đó chăng? Hay bạn là tín đồ Công giáo, tín đồ Tin Lành, người Cộng sản, nhà Xã hội chủ nghĩa? (cười)

Vậy thì thưa ngài, ta không tiến triển theo điều đó! Bây giờ ta hãy tự hỏi - ta biết tư tưởng là gì, ta biết tư tưởng đã làm được gì, làm được những chuyện phi thường nhất. Có đúng không? Xét về mặt công nghệ, về phẫu thuật, về y khoa thì đó là những chuyện phi thường. Và tư tưởng cũng đã tạo ra nhiều vọng tưởng mà tất cả chúng ta đều biết và không cần phải đi sâu vào nó. Mọi thứ đó đều là thực tại. Có đúng không? Nói như vậy có rõ ràng không? Thế thì đâu là mối quan hệ giữa thực tại với chân lý? Khi bạn thắc mắc như vậy thì điều đó ngụ ý là có chân lý. Có đúng không? Xin làm ơn lắng nghe kỹ lưỡng. Bây giờ chúng ta đã biết và đã xác lập rõ ràng giữa chúng ta thực tại là gì - đó là sự phiền não, đau khổ, nhục mạ, cách ứng xử loạn thần kinh chức năng, mọi điều do tư tưởng sáng tạo ra. Thế mà bất cứ điều gì cho tư tưởng sáng tạo ra đều là thực tại. Tại sao con người không chịu như thế đó? Bạn có hiểu thắc mắc của tôi không? Con người luôn luôn thăm dò. Có đúng không? Y bảo rằng “tôi công nhận như vậy, điều này rõ lắm rồi, nhưng phải có một điều gì khác nữa”. Có đúng không? Thưa ngài liệu ngài có theo kịp điều này chăng? Vậy là tư tưởng bắt đầu từ khảo cứu. Có đúng không? Liệu như vậy có rõ hay không? Thế là bất cứ điều gì tư tưởng sáng tạo ra đều là thực tại. Bạn có hiểu điều này không? Người ta thấy rất rõ thực tại là gì. Tư tưởng bảo rằng đúng vậy, tôi hiểu rất rõ về điều đó. Nhưng tư tưởng cũng bảo rằng như vậy chưa đủ, phải có điều gì khác nữa. Thế là nó phóng chiếu ra một thần linh, một sự vĩnh hằng, một trạng thái phi thời gian, nhưng đây vẫn là sản phẩm của tư tưởng. Có đúng không? Bạn có theo kịp được điều này chăng? Vậy thì đó vẫn còn là thực tại. Tôi tự hỏi liệu bạn có thấy như vậy không. Nếu bạn thấy được một chút thì liệu ta có thể tiếp tục chăng?

Chỉ khi nào tư tưởng vỡ lẽ ra được những hạn chế của nó thì nó mới không khảo cứu điều đó nữa, liệu có hay không có điều đó. Điều này thật hợp lý, có thật sự rõ rệt như vậy chăng? Không à? Xin ngài cứ tiếp tục! Chúng ta có nói bất cứ điều gì tư tưởng sáng tạo ra đều là thực tại. Khi tư tưởng khảo cứu điều mà nó muốn và hi vọng có được một điều gì đó lớn lao hơn thì đây vẫn còn là thực tại. Vậy là nó luôn luôn vận động trong hạn chế của chính mình, trong địa hạt của chính mình - nó có thể mở rộng ra, nó có thể co rút lại, nó có thể bảo rằng: “Được thôi, tôi là vũ trụ, tôi là càn khôn, tôi là thần linh”, nhưng đó vẫn là tư tưởng. Có phải không? Vậy thì tư tưởng không thể khảo cứu cái đó, liệu có cái đó chăng. Có đúng không?

H: Đây là công cụ duy nhất mà ta có được.

K: Công cụ duy nhất mà ta có được à. Anh bạn người Ý của ta bảo rằng đây là công cụ duy nhất mà ta có được. Nhưng nếu công cụ ấy bảo rằng “tôi không thể thâm nhập vào một điều gì đó mà tôi không biết” thì nó ắt ngưng lại. Thưa ngài, xin hãy chờ một phút để xem xét sự kiện này. Nó có thể sáng tạo và bảo rằng “tôi biết có một điều gì đó” nhưng như vậy vẫn còn trong phạm vi của tư tưởng. Tôi tự hỏi liệu bạn có thấy rõ cái điều đơn giản này chăng. Không à? Như vậy cho dù sắc sảo, thông minh, bác học, có học vấn hay lão luyện đi chăng nữa, thì tư tưởng vẫn còn là tư tưởng, là một thực tại giống như tòa nhà, giống như cái micro v.v. . . Vậy thì tư tưởng là quá khứ, là hậu quả của quá khứ, cho nên bị thời gian hạn chế. Có đúng không?

H: Ngài bảo rằng cần thăm dò để tư tưởng thấy được chính mình . . .

K: Thưa ngài tôi không nói như vậy. Hãy xem này.

H: (Nói nghe không rõ)

K: Thưa ngài, tôi chỉ nói hãy xem nào . . . Bạn thấy đấy, tôi không muốn trở lại vấn đề này, chúng ta đã giải thích nó cả chục lần rồi. Vậy thì nếu ngài không phiền lòng thì tôi xin không trở lại vấn đề đó.

 Hãy xem tư tưởng làm gì. Tư tưởng nhận ra nó là một sự vận động trong thời gian. Có đúng không? Nghĩa là tư tưởng là hậu quả của kiến thức quá khứ, kiến thức luôn luôn là quá khứ cho nên nó bị thời gian ràng buộc, vì vậy nó bị hạn chế, manh mún. Thế mà trong khi bị thời gian ràng buộc nó lại bảo rằng phải có một điều gì đó phi thời gian, bởi vì nó muốn cái trạng thái ấy, bởi vì nó bảo như vậy cho nên nó bị hạn chế. Có đúng không? Có đúng không? Thế là tư tưởng vốn là sự vận động của thời gian lại ra sức khảo cứu một điều gì đó phi thời gian. Cho nên không thể được.

H: (Nói nghe không rõ)

K: Bạn ắt tìm ra mà.

H: Như vậy tôi không thể bảo đây là dòng sông, dòng sông ở đây.

H: (Nói nghe không rõ)

K: Có chứ. Điều này khiến cho bạn được tốt đẹp như thế nào? Tôi bảo rằng có mà, còn bạn bảo rằng thật là ngớ ngẩn, đó có thể là vòng tưởng.

H: Liệu tôi có thể diễn tả một cách khác: đâu là năng lực của tư tưởng trong việc xử trí tham thiền?

K: Thưa ngài, tư tưởng chẳng có chỗ đứng nào trong tham thiền.

H: Năng lực của tư tưởng trong khi tham thiền.

K: Thưa ngài, hãy xem với vai trò là một con người sống trong thế giới này ắt phải có một loại hành động nào đó. Có đúng không? Tôi phải làm gì đó, hành động chính là cuộc sống. Và tôi muốn tìm ra một người rất thông minh, biết quan sát, biết điều gì đang diễn ra trên thế giới v.v. . .  và cũng biết điều gì đang xảy ra nơi bản thân. Y bảo rằng “hành động đúng đắn là gì, tôi phải làm gì với mọi sự khốn khổ xung quanh mình”? Có đúng không? Đó là điều chúng ta đang khảo cứu. Tôi phải làm gì? Không phải là mọi lý thuyết, mọi suy đoán mà là tìm ra đâu là hành động toàn thể sao cho tôi không phải nuối tiếc, đau khổ, không bảo rằng “Trời ơi, ước gì tôi không làm như thế”. Muốn tìm ra điều đó thì xem này ta phải sắp xếp mọi chuyện lại vào đúng chỗ của nó. Có đúng không? Nghĩa là xếp tư tưởng vào đúng chỗ của nó để cho chính tư tưởng ở vào đúng chỗ của mình. Tư tưởng có đúng chỗ của mình chẳng những trong thế giới công nghệ mà còn trong thế giới ngôn ngữ nữa v.v. . . Thế mà tư tưởng là hậu quả của quá khứ, là kiến thức, cho nên bị thời gian ràng buộc, do đó rất hạn chế. Có đúng không? Thế mà đây lại là công cụ duy nhất mà ta biết. Liệu có công cụ nào khác không có phẩm tính như vậy chăng? Nhưng trước khi nêu ra vấn đề đó ta phải tìm ra chính xác xem tư tưởng bị hạn chế ra sao, hãy phát hiện nó, hãy có tuệ giác về nó chứ đừng chỉ đặt vấn đề “Liệu có điều gì khác nữa chăng?” Liệu bạn có hoàn toàn tuệ giác về hạn chế của tư tưởng chăng?

H: Một phần nào thôi.

K: Ô. Không đâu. Liệu nó chỉ là một phần nào đó, súc tích như vậy sao? (Cười).

Vậy thì thưa ngài, ta đang tìm kiếm cái gì khi bị vây quanh mọi hướng bởi cái sự hỗn độn phi thường, bấp bênh và nghèo đói ấy thì liệu con người phải làm gì? Bạn không thắc mắc như vậy, bạn không cháy bỏng khát vọng đó sao. Vậy là chúng ta đang thử tìm xem phải làm gì một cách toàn diện. Thế mà mọi hành động đều dựa trên tư tưởng hoặc là tư tưởng đã nói ra rồi; tôi đã làm điều này nó khiến cho tôi đau khổ cho nên tôi không làm điều đó nữa, nhưng nếu tôi làm điều khác thì nó mang lại vui sướng cho tôi, cho nên tôi sẽ làm điều ấy. Hành động của chúng ta là thế đó. Hành động của chúng ta hiển nhiên dựa trên thưởng và phạt. Đó là cái thế giới mà chúng ta đã sống trong đấy. Và thế giới ấy không có lời giải đáp. Nó cứ chạy vòng vòng xung quanh thế giới đó rồi lãi nhãi rằng có lời giải đáp đấy, nhưng nó vẫn luôn luôn ở chỗ đó. Điều này thật hiển nhiên.

 Như vậy khi có sự thông hiểu tư tưởng, do đó đặt tư tưởng vào đúng chỗ của nó thì nếu có một công cụ, công cụ ấy không phải tư tưởng thì là gì. Có đúng không? Nhưng bạn phải đặt nó vào đúng chỗ mà không bảo rằng “Ta hãy khảo cứu cái khác”. Đó chính là điều mà ta đang ráng sức làm. Bạn bảo rằng “Tôi muốn tìm ra cái khác trước khi tôi từ bỏ cái này. Tôi sẽ từ bỏ cái này nếu như vậy có lợi nhiều hơn, nếu như vậy mang lại nhiều vui sướng hơn”. Tôi xin bảo rằng “Xin lỗi, bất cứ tư tưởng nào đều cũng bị hạn chế”. Do đó cái không phải là tư tưởng thì có hay chăng? Nếu ai đó đã đi sâu đúng mức vào điều này thì lúc bấy giờ bạn ắt thắc mắc rằng: Liệu tình thương có phải là tư tưởng chăng? Thưa ngài, xin hãy tiếp tục. Liệu tư tưởng có trau dồi được tình thương chăng? Và khi nó trau dồi được cái gọi là tình thương thì liệu có phải đó là tình thương chân chính chăng? Một người tràn đầy lòng hiếu danh trau dồi tính khiêm tốn và bảo rằng “Tôi rất khiêm tốn” thì tính khiêm tốn ấy vẫn còn là hiếu danh. Có đúng không?

 Vậy thì liệu tình thương có phải là sản phẩm của tư tưởng chăng? Thưa ngài, hãy trả lời câu hỏi đó. Nếu tình thương không phải là sản phẩm của tư tưởng thì ắt có hành động. Có đúng không? Vậy thì vì tình thương không do tư tưởng tạo ra, thế thì tình thương là gì? Liệu có một điều gì như thế chăng?

H: Tình thương là năng lượng.

K: Ô. Thưa bà, xin hãy lắng nghe.

H: Nhưng đây là một cuộc đối thoại, tôi thiết tưởng chính ngài nói đây là cuộc đối thoại.

K: Nhưng không phải trả lời như thế. Tình thương là năng lượng, nói như vậy chẳng có nghĩa gì hết.

H: Đối với tôi thì nó có một ý nghĩa nào đó.

K: Được rồi. Liệu tình thương có phải là tư tưởng chăng? Thưa ngài, xin hãy tiếp tục. Bạn bảo rằng tình thương không phải là tư tưởng. Có đúng không? Thế thì đó có thể là công cụ mới.

H: Tình thương là sản phẩm của thưởng và phạt.

K: Tình thương mà là sản phẩm của thưởng và phạt à. Ô, không đâu thưa ngài, tôi e rằng hoặc là chúng ta không hiểu tiếng Anh hoặc là có lẽ tôi không hiểu tiếng Anh. Tôi có nói cuộc đời ta vốn dựa trên thưởng và phạt. Có đúng không? Và đó là sự vận động của tư tưởng. Nếu tôi làm điều này thì tôi sẽ được điều kia, điều kia ắt tốt hơn điều này. Nếu tôi không làm điều này thì tôi có thể bị phạt - phạt theo nghĩa là tôi không được hạnh phúc, tôi bị xung đột v.v. . . Vậy là ta phải vượt quá cái trớn đó. Xin vui lòng xét xem liệu tình thương có phải là công cụ mới chăng?

H: Không đâu.

K: Không à?

H: Không cần công cụ nào khác nữa.

       K: Bạn thấy mình dùng từ ngữ “công cụ” giống như cái vặn ốc. (Cười). Chúng ta không nói về điều đó. Chính vì vậy tôi không muốn dùng từ “công cụ” - nhà quí tộc này dùng từ ‘công cụ” còn tôi không muốn dùng - tôi chỉ nói theo ông ta. Đó không phải là công cụ. Ô, thưa ngài, chúng ta đã nói mọi thứ mà tư tưởng sáng tạo ra đều là thực tại. Liệu tình thương có phải là một thực tại - theo cái nghĩa mà chúng ta dùng từ “thực tại” này? Nếu nó không phải là thực tại thì nó là một điều gì đó khác hẳn ở ngoài tầm tư tưởng. Có đúng không? Liệu bạn có lĩnh hội được điều đó không? Hay chỉ nói trên đầu môi chót lưỡi. “Đúng vậy ta hãy tiếp tục”?

Như vậy chúng ta bảo rằng tình thương không ở trong phạm vi của tư tưởng. Nó không phải là cảm giác vốn ở trong phạm vi tư tưởng. Nó không phải là vui sướng vốn ở trong phạm vi tư tưởng. Nó không phải là ham muốn vốn ở trong phạm vi tư tưởng. Có đúng không? Thế mà tôi quả thực có bộ óc, bộ óc của bạn được coi là một sự kiện về thực tại này. Có đúng không? Chừng nào còn có ham muốn, vui sướng, theo đuổi vui sướng thì không có tình thương, bởi vì mọi thứ ấy đều là sản phẩm của tư tưởng. Khi có tình thương thì hành động ra sao? Bởi vì chúng ta đều quan tâm tới điều đó. Thế thì đâu là mối quan hệ giữa cái mà ta gọi là chân lý - nó có thể không phải là mối quan hệ giữa một điều gì đó tạm bợ - bạn có hiểu không? Vì tư tưởng là tạm bợ. Có đúng không? Tôi thắc mắc liệu bạn có thấy như thế không - vì vậy tư tưởng bị thời gian ràng buộc. Thế mà liệu có điều gì đó không bị thời gian ràng buộc, không tạm bợ, không dựa trên phần thưởng v.v. . . Chúng ta bảo rằng có đấy, đó là tình thương. Thế thì khi có tình thương thì hành động trong sinh hoạt hàng ngày của ta sẽ ra sao? Liệu bạn có thắc mắc như vậy chăng? Thưa ngài, liệu ngài có hiểu tôi đang hỏi gì không?

H: Ngài bảo rằng chừng nào còn có sản phẩm của tư tưởng thì không có tình thương. Vì vậy chừng nào còn có việc xây dựng tòa nhà, có công nghệ thì không có tình thương.

K: Ô, không đâu. Không đâu thưa ngài. Bạn đang đi chệch hướng. Không nên phí phạm như thế. Thưa ngài, tôi sẽ tiếp tục.

Đâu là hành động của một người đã hiểu được thực tại không phải bằng trí, không phải bằng trí năng, mà hiếu sâu sắc. Bạn có theo kịp không? Người ấy đã đặt thực tại vào đúng chỗ. Và có lẽ ông ta có cái tỏa ngát hương tình yêu. Đâu là hành động của ông ta? Liệu ngài có nên thắc mắc như vậy không?

H: Không

K: Không đâu. Xin vui lòng đừng nói không hoặc có. Nhờ trời, ngài hãy phát hiện ra. Đó là một thắc mắc sai lầm phải không? Nếu có cái điều được gọi là tình thương thì lúc bấy giờ nó hành động mà không . . . Xin vui lòng theo dõi điều này thật kỹ lưỡng. Khi khảo cứu toàn bộ cấu trúc và bản chất của mọi thực tại rồi đặt nó vào đúng chỗ, thì cái trí đã trở nên cực kỳ thông tuệ. Có đúng không? Chứ chẳng thông minh theo kiểu xảo quyệt, mưu mô. Bạn có theo kịp không? Cái trí đã trở nên cực kỳ nhạy bén, linh hoạt và vì vậy thông tuệ. Do đó mà trí thông tuệ ấy không phải thuộc tư tưởng.

H: Thưa ngài, liệu ngài có cho phép một cuộc thực nghiệm rất nhỏ không?

K: Xin lỗi, thưa bà chỉ một phút thôi.

H: Liệu tôi có thể . . .

K: Xin lỗi, tôi đang ở giữa một câu.

H: Tôi biết rồi.

K: Xin lỗi, tôi không sắp sửa lắng nghe. Xin lỗi thưa bà, tôi đang ở giữa một câu.

H: Tôi biết rồi

K: Vậy thì xin vui lòng lịch sự một chút.

H: Liệu ông có vui lòng lắng nghe tôi không. Xin vui lòng.

H: Làm ơn ngồi xuống đi.

K: Thưa bà, bà sắp nói cái gì vậy?

H: Tôi xin hỏi ông rất tử tế, liệu ông . . .

K: Thưa bà, bà sắp nói cái gì vậy.

H: Được thôi, ngài đã cố gắng khiến cho thiên hạ thấy khái niệm nhạy cảm là hoặc đúng hoặc không. Và ít nhiều ngài đã chối bỏ vai trò của ngôn từ hoặc hình ảnh để minh giải điều này. Tôi muốn ra sức minh họa điều ngài nói.

K: Tôi đang thắc mắc xem bà đang nói gì. Bà người Pháp hay người Anh vậy?

H: Tôi sinh ở Hòa Lan đã lâu rồi. Liệu đã có như vậy lâu chưa.

K: Bà nói dễ dàng được thứ tiếng nào?

H: Ngài nói tiếng Anh lưu loát. Liệu ngài có thể hiểu được tiếng Anh của tôi không? Ngài có muốn thử không?

K: Bà có diễn tả tiếng Anh lưu loát không?

H: Có

K: Thế thì làm ơn xin nói ngắn gọn.

H: Vâng. Sự nhạy cảm khái niệm mà không có hình ảnh và không sử dụng tới ngôn từ, tôi cảm nhận rằng chỉ thông qua khái niệm thì ngài không thể đòi hỏi thiên hạ hiểu được. Từ ngữ “nhạy cảm” có lẽ ngụ ý điều gì đó nếu tôi cung cấp cho ngài một hình ảnh. Có một loại nhạy cảm, nói cho đúng hơn nó giống như một cái thùng rác mở nắp và cái đáy ở bên trong. Đó là một hình ảnh. Còn một loại thùng rác khác mở nắp nhưng không có đáy.

K: Tôi không hiểu

H: Tôi ngụ ý nó ôm giữ mọi thứ được bỏ vào và tích trữ ở trong nó, nó liên hệ chính nó với bản ngã rồi bám lấy bản ngã ấy. Ngài có hiểu không? Và lại không có đáy, thế thì mọi thứ cứ đi tuốt tuột.

K: Thưa bà đúng đấy, thưa bà hay lắm.

H: Liệu ngài có hiểu điều tôi đang nói không?

K: Xin bà làm ơn ngồi xuống.

H: Tôi chỉ đang cố gắng minh giải mọi việc và ta không nên vứt bỏ ngôn từ cũng như hình ảnh, coi đó là vô dụng, ngài không thể chỉ nhìn thấy những sự vật bằng cái đầu của mình.

K: Xin vui lòng ngồi xuống, bà đã phát biểu điều bà muốn nói.

H: Vâng

K: Như vậy nếu bà có, nếu người ta có (tôi xin vạch ra một cách kính cẩn nhất) nếu người ta đã đi sâu vào vấn đề này như chúng ta, đã đi sâu một cách rất mật thiết, rất do dự, đi sâu vào việc xem thực tại là gì, để xem khi hiểu được thực tại thì chẳng những trí năng trở nên sắc bén, chẳng những có sự bén nhạy mà từ đó còn có một phẩm chất thông tuệ không thuộc về tư tưởng, có đúng không? nếu bà đã làm như vậy. Thế thì cái thông tuệ ấy chính là tình thương. Lúc bấy giờ cho dù ta ở đâu đi nữa thì thông tuệ ấy cũng đều hành động. Bà có thể trở thành một . . .  có thể nói bà trở thành một người làm vườn hoặc một điều gì khác nữa, thì trí thông tuệ ấy vẫn là tình thương và do đó trí thông tuệ ấy hành động.

 Thế thì nếu muốn, bà có thể tiếp tục thêm nữa, đi sâu vào đó. Phải chăng trí thông tuệ này không phải là trí thông minh xảo quyệt, mồm năm miệng mười cãi lộn, có những ý kiến biện chứng v.v. . . mà là một cái trí đã sắp đặt mọi chuyện đâu vào đấy - cho dù đó là tòa nhà, vọng tưởng, sợ hãi - bà có theo kịp không? Vì vậy nhờ quan sát và xếp đặt mọi chuyện đâu vào đấy, ta có trí thông tuệ. Chúng ta đang bảo rằng đó là động cơ thúc đẩy mới của hành động.

 Thế thì đâu là mối quan hệ - tốt hơn tôi không nên đi sâu vào đó, còn bà thì muốn vậy - vì đó chỉ là lý thuyết thôi, có đúng không? Tôi muốn hỏi đâu là mối quan hệ giữa trí thông tuệ với lòng từ bi, sự giác ngộ và phương tiện thiện xảo. Bạn có hiểu không? Chúng ta nói tự thân nó phương tiện thiện xảo không có ý nghĩa gì hết. Tài khéo có ý nghĩa là nó khiến cho người ta càng ngày càng ích kỷ hơn, càng qui ngã hơn, càng hạn chế hơn. Nó trở nên qui ngã, hạn chế, bởi vì không có sự giác ngộ và giác ngộ xuất hiện cùng với lòng từ bi. Có đúng không?

Vậy thì trong sinh hoạt hàng ngày, ngày nào cũng vậy, chứ không phải sinh hoạt trong vài tuần lễ ở Saanen (mọi người cười ồ) nhưng khi các bạn trở về nhà thì điều này có thể tác động trong sinh hoạt hàng ngày của các bạn không? Nghĩa là lòng từ bi, sự giác ngộ và phương tiện thiện xảo. Ấy là vì khi sinh hoạt bạn phải có phương tiện thiện xảo. Phương tiện thiện xảo có thể dùng bàn tay của mình, có thể dùng tài khéo trí thức của mình, có thể giao tiếp qua lời lẽ, nhưng nếu không có hai chữ kia thì sự khôn khéo ấy trở thành cái đã khiến thế giới trở nên như bây giờ - xảo quyệt, lừa lọc, đạo đức giả, khôn khéo, luồn lách, để đạt được địa vị và cái lúc bạn vinh thân phì gia thì bạn đâm ra rất vênh váo, có đặc quyền đặc lợi, bạn chẳng biết mọi thứ còn lại của việc này . . . Vậy là ở đâu có lòng từ bi, sự giác ngộ và phương tiện thiện xảo thì ở đó không có lòng hiếu danh, không có đạo đức giả, không có sự mâu thuẫn.

 Bạn thấy tôi muốn đi sâu vào một điều gì đó thâm thúy hơn nhiều, nghĩa là đâu là mối quan hệ (khi có hành động toàn thể này) với tham thiền, tham thiền là hoàn toàn làm rỗng tuếch mọi nội dung trong tâm thức của mình mà chúng ta đã từng nói tới, và đâu là mối quan hệ của điều ấy với sự tịch lặng hoàn toàn tức tánh không. Ngài có hiểu chăng? Người ta sợ dùng từ ngữ “tánh không” bởi vì người ta nghĩ rằng “trời ơi tánh không nghĩa là không có gì hết. Rốt cuộc thì tôi đã làm việc và sống để rồi kết thúc trong tánh không ư?” Bạn có theo kịp không? Nhưng khi bạn đã sắp đặt mọi thứ vào đúng chỗ thì đó là thuật sinh hoạt, có đúng không? Nghệ thuật sống chính là cung cấp cho mọi thứ cái chỗ đúng đắn của nó, đó là nghệ thuật sống vốn là phương tiện thiện xảo nhất và từ cái sinh hoạt có trật tự ấy người ta mới có trí thông tuệ vốn là tình thương. Và có tình thương thì ắt cũng có lòng từ bi, sự giác ngộ và phương tiện thiện xảo. Thế thì đâu là mối quan hệ của trí huệ với cái vốn là kết quả tự nhiên, có thực, không cố gắng, của việc làm cho cái trí hoàn toàn rỗng tuếch nội dung của nó, nghĩa là tham thiền. Bạn có hiểu không? Chúng ta đã nói về nó đúng mức rồi.

 Đâu là mối quan hệ giữa trí huệ và sự tịch lặng? Bạn có hiểu không? Khi có cái loại tham thiền đúng đắn thì tịch lặng là vấn đề trung tâm, cốt lõi trung tâm của tham thiền là hoàn toàn làm rỗng tuếch, trút bỏ hết mọi sợ hãi v.v. . . sao cho tâm thức như người ta biết nó vận hành không còn tồn tại nữa. Và đâu là mối quan hệ của trí huệ này với sự tịch lặng hoàn toàn tánh không đó? Bạn có hiểu không? Không à, tôi không đi sâu vào đó nữa đâu. Người ta có thể đi sâu vào đó nếu bạn đã đi xa đến mức ấy. Bạn có hiểu không? Không phải trên đầu môi chót lưỡi mà thật sự trong sinh hoạt hàng ngày, lúc bấy giờ thám hiểm mới là niềm vui. Mấy giờ rồi?

H: Mười hai giờ

K: Mười hai giờ à. Chính ngọ rồi.