ĐIỀU THỰC TIỄN LÀ GÌ?

 

Ngược lại với điều lý thuyết về suy đoán, điều thực tiễn phải mang lại những kết quả hữu ích và thỏa đáng. Cố nhiên nó có liên quan tới những mục đích: điều thực tiễn theo quan điểm leo núi có thể không thực tiễn đối với mục đích bay hoặc làm vườn. Những phương tiện mà mọi doanh nghiệp chọn theo ắt phải phù hợp với các mục tiêu. Nếu bản chất của những phương tiện hoặc cách thức vận dụng chúng mà phủ định mục tiêu thì rõ ràng là không thể có kết quả thực tiễn nào. Chủ đích của một hoạt động phải trước sau như một gắn bó mật thiết với mọi phương diện và giai đoạn của hoạt động ấy để khiến cho nó hoàn toàn thực tiễn.

Mặc dù người ta có vẻ có những mục đích khác nhau - tiền bạc quyền lực, tri thức, khoái lạc v.v. . . - nhưng có một bối cảnh gồm những nhu cầu căn bản mà cái trí hoạt động theo đó cho dẫu người ta có ý thức về điều này hay chăng. Hạnh phúc và an bình là những nhu cầu căn bản như thế đối với cuộc sống của mọi người. Quyền lực, tiền bạc và những điều như thế chỉ đáng mong muốn khi ta thấy chúng là mang lại hoặc thích hợp với trạng thái hạnh phúc, không có hạnh phúc thì những thứ nêu trên chỉ như tro bụi mà thôi. Khuynh hướng phân loại của người Ấn Độ khiến cho họ cô đọng nhiều mục đích thành ra ba loại nổi tiếng, nghĩa là tài sản vật chất (artha), khoái lạc (kāma), mục tiêu tôn giáo và luân lý (dharma). Người ta chẳng nghĩ rằng những thứ này sinh ra hạnh phúc căn bản mà ta từng nói tới. Vì thế cho nên người ta bảo rằng mục tiêu tối hậu của mỗi người là một trạng thái tự do nội tâm  (moksha) chỉ có nó mới bao hàm hạnh phúc đích thực, an bình và thiện hảo.

Xuyên suốt lịch sử của con người, người ta đã tiến hành vô số cái gọi là nỗ lực thực tiễn để cải thiện thân phận của xã hội loài người và tạo ra phúc lợi cũng như hạnh phúc tối đa cho các cá thể. Những nỗ lực thực tiễn này có dạng chiến đấu vì chính nghĩa ngay cả khi phải chịu mất mạng, áp đặt các ý thức hệ, cưỡng chế nhân dân tuân theo các hệ thống v.v. . . Ở mức độ cá thể cũng có những nỗ lực để được thực tiễn chẳng hạn vơ vét tối đa cho bản thân, làm việc để thành công và thường thường là cổ xúy tự tư tự lợi. Trong hầu hết các nỗ lực này chính qui trình và những phương tiện mà ta dùng đã phá vỡ những mục đích ấy. Việc phấn đấu để vơ vét và ôm khư khư lấy những thứ thuộc riêng mình gây ra quá nhiều căng thẳng tâm thần đến nỗi cái trí cũng bất an. Rất ít người hiểu rõ sự mâu thuẫn giữa mục tiêu căn bản (có lẽ là vô thức) mưu tìm sự an bình và một lối sống đầy căng thẳng tâm thần. Đã có những nhà cải cách chân chính chọn dùng những phương tiện ý thức hệ độc ác để mang lại phúc lợi cho quần chúng, họ cũng lại lờ đi cái sự mâu thuẫn giữa việc tìm cách làm điều thiện và việc gây đau khổ.

Chừng nào thiên hạ còn suy nghĩ theo kiểu mục tiêu ngay trước mắt với những kết quả hời hợt bên ngoài thì những ý tưởng của họ về việc đâu là điều thực tiễn ắt có khuynh hướng sai lầm. Thế gian đang phải chịu đựng thuyết duy vật cực đoan có nghĩa là hời hợt cực đoan bởi vì nhà duy vật chỉ thấy dáng vẻ bên ngoài chứ không thấy toàn thể sự thật. Chỉ khi ta có được những thoáng thấy sâu sắc hơn về vũ trụ và con người thì ta mới có thể có một sự hiểu thấu nào đấy về số phận của con người và chủ đích liên quan tới hoạt động của y. Kiến thức về những sự việc vật chất không mang tính thực tiễn theo quan điểm mưu tìm hạnh phúc lâu dài. Mặt khác biết được căn bản tinh thần của cuộc sống tất yếu mang lại cái loại hoạt động đúng đắn có kết quả là phúc lợi lâu dài.

Vì vậy bất kỳ triết lý chân chính nào cũng đều thâm thúy và thực tiễn cùng một lúc. Một nhân sinh quan tạo ra sự hỗn độn và mang lại lợi ích vật chất có kèm theo tâm hồn thấp thỏm hoặc đau khổ ắt chẳng thực tiễn gì hết. Một quan điểm mà không thâm thúy nếu nó không dùng để mang lại cái mục tiêu căn bản là yên bình trong nội tâm đến gần với ta hơn, khiến cho ta thoát khỏi những thiếu thốn về tâm lý vốn là nguyên nhân cơ bản của sự bất hạnh con người. Điều thực sự thực tiễn chỉ nảy sinh ra từ sự thấu hiểu thâm thúy.