trang nhà l trang sách l bản tin l thiền học l tiểu sử l trang thơ l hình ảnh l bài vở

                 NGỪA CÚM NĂM NAY, CÓ GÌ MỚI? 

                                 BS. Nguyễn Văn Đức

Chà, đã vào tháng 10 rồi, lật bật lại sắp đến mùa cúm (sắp thôi, cúm tháng 12 mới có), chưa rõ sẽ lành dữ ra sao? Năm nào, cúm cũng chơi trò ú tim với chúng ta, bắt theo chúng bao nhiêu người ta khó biết. Cả các hãng chế thuốc ngừa cúm cũng chơi trò ú tim nốt, có chế đủ thuốc chủng không họ nào nói ta hay. Bạn còn nhớ, hai năm trước, thuốc chủng hiếm, mọi người, kể cả bác sĩ, cuống quít đi tìm.

"Cúm" gây do siêu vi trùng cúm "Influenza" (Influenza virus), đến vào mùa Đông mỗi năm, từ tháng 12 tới khoảng tháng 4. Ta phân biệt "cúm" (flu) với "cảm" (cold), và cúm là cúm, cảm là cảm (nên làm gì có "bệnh cảm cúm", và làm gì có thuốc "chích ngừa cảm cúm"). Cảm xảy ra quanh năm, triệu chứng thường nhẹ, do những siêu vi trùng khác, ít hung dữ bằng siêu vi trùng cúm. 

Dịch cúm xảy ra hàng năm vào mùa Đông, mức độ lan tràn nặng nhẹ mỗi năm mỗi khác. Những trận dịch cúm lớn, trên khắp thế giới, cứ 10-15 năm lại tái diễn một lần, kể từ trận dịch lớn năm 1918-1919. Trận dịch toàn cầu năm 1957 làm chết hơn 70.000 người riêng tại Mỹ, chưa kể các nơi khác trên thế giới. Con số người chết do các trận dịch cúm lẻ tẻ giữa những cơn dịch lớn toàn thế giới cũng không phải nhỏ. Những năm gần đây, không có dịch lớn, cúm vẫn giết hại 10.000-50.000 người mỗi năm riêng ở Mỹ. 80-90% những người chết vì cúm ở khoảng tuổi trên 65. Thứ đến, những người mang các bệnh kinh niên. Bây giờ, người ta lại thấy cả trẻ em trong khoảng tuổi 6 đến 23 tháng cũng hay có biến chứng nguy hiểm khi nhiễm cúm. Tiểu Ban Cố Vấn về Chích Ngừa (US Public Health Service Advisory Committee on Immunization Practices) đã ra thông báo đặc biệt nhắc nhở việc chích ngừa cúm cho trẻ em trong khoảng tuổi 6 đến 23 tháng.

Mức độ tấn công của cúm có thể lên đến 20-30% (cứ 10 người, 2-3 người bị cúm), làm xáo trộn hoạt động của nhiều giới: nhiều trẻ em nghỉ học, nhiều người lớn nghỉ việc.

Siêu vi trùng cúm có đặc tính gian manh, xảo quyệt, biết thay hình đổi dạng, mỗi năm mỗi khác, nên việc phòng ngừa cúm phải được thực hiện hàng năm. Thuốc chích ngừa cúm mỗi năm mỗi khác, với hy vọng có thể ngừa được dịch cúm tiên đoán sắp xảy ra trong mùa Đông năm đó. Siêu vi cúm có 3 dòng: A, B và C. Dòng cúm A hung dữ nhất, đã từng gây những trận dịch nổi tiếng thế giới.

Siêu vi cúm có trong nước mũi, nước miếng người bệnh. Bệnh truyền từ người bị cúm sang người lành khi những hạt nước nhỏ li ti chứa siêu vi cúm, bắn ra từ mũi, miệng người bệnh lúc họ ho, hắt hơi. Bắt tay, ôm nhau cũng có thể truyền bệnh (tay bạn dính nước mũi, nước miếng người bệnh, rồi bạn vô tình đưa tay lên mũi, miệng mình, thế là xong!). Trong nhà có người nhiễm cúm, bạn khó tránh lây bệnh.

Tại sao cúm nguy hiểm?

Cúm nặng hơn cảm nhiều, gây nhức đầu, nóng sốt (thường trên 38.3 độ C hay 101 độ F), ớn lạnh, yếu mệt, khó chịu trong người, nhức mỏi các bắp thịt. Đi kèm là các triệu chứng hô hấp: sổ mũi, đau cổ họng, ho khan, đau tức vùng giữa ngực. Những trường hợp cúm nặng có thể làm người bệnh mê sảng. Nóng sốt cao nhất trong vòng 24 tiếng đầu (có thể lên đến 41 độ C), sau đó giảm dần 2-3 ngày sau. Thỉnh thoảng, cũng có những trường hợp sốt kéo dài cả tuần. Nhức đầu thường dữ dội, làm người bệnh khó chịu nhất. Các bắp thịt toàn cơ thể nhức mỏi như dần, nhất là ở vùng lưng dưới và chân. Có người đau nhức cả các khớp  xương. 

Nếu không có biến chứng, các triệu chứng nhẹ đi trong vòng 3 đến 5 ngày, nhưng thời gian hồi phục để có thể trở lại làm việc như trước thường chậm hơn khi bị cảm, mất nhiều ngày hay nhiều tuần, nhất là người lớn tuổi.

Cúm không nguy hiểm vì các triệu chứng, song vì các biến chứng (complications) của nó. Biến chứng thường xảy ra nhất của cúm là sưng phổi. Siêu vi trùng cúm, dữ hơn các siêu vi trùng cảm, làm tổn thương niêm mạc (mucosa) lót lòng các ống phổi. Sưng phổi do chính siêu vi trùng cúm gây ra, hoặc do các vi trùng (bacteria) luôn có sẵn trong đường hô hấp. Các vi trùng này thường ngày không sao, nay nước đục thả câu, bám vào những chỗ niêm mạc bị siêu vi cúm làm tổn thương, tấn công luôn, gây sưng phổi. Biến chứng sưng phổi hay xẩy ra ở các vị lớn tuổi, hoặc người có bệnh tim, bệnh phổi kinh niên.

Biến chứng nguy hiểm khác của cúm là hội chứng Reye (Reye syndrome) ở trẻ em. Hội chứng Reye hay xảy ra nhất trong khoảng tuổi 2 đến 16, vài ngày sau khi nhiễm cúm. Khi các triệu chứng của cúm có vẻ như đang bớt dần, trẻ đột nhiên buồn nôn, ói mửa. Sau đó khoảng 1-2 ngày, trẻ lờ đờ, mê sảng, giật kinh phong (seizure), rồi đi dần vào mê sảng và có thể chết. Trước kia, khi người ta chưa biết nhiều về hội chứng Reye, tử vong lên đến hơn 40% (10 trẻ bị hội chứng Reye, hơn 4 trẻ chết). Nay, dù với sự định bệnh mau chóng và các cách chữa trị thích ứng, tử vong vẫn còn khoảng 10% (10 trẻ bị, 1 trẻ chết). Cơ chế gây hội chứng Reye ở trẻ em nhiễm cúm hiện chưa được hiểu rõ. Tuy nhiên, người ta nhận thấy các trẻ nhiễm cúm, nếu dùng Aspirin, sẽ dễ bị hội chứng Reye hơn các trẻ không dùng Aspirin. Con số trẻ em bị hội chứng Reye nay đã giảm đi nhiều, kể từ khi các bậc phụ huynh được báo động, không còn dùng Aspirin cho các trẻ em bị cảm hay cúm.

Các biến chứng khác của cúm: viêm sưng các bắp thịt, sưng cơ tim, sưng óc... Ngoài ra, ở những người đang có bệnh tim, phổi hay thận kinh niên, cúm cũng có thể làm các cơ quan này, vốn đã yếu sẵn, thành suy yếu hơn, đe dọa tánh mạng người bệnh.

Chích ngừa cúm

Cách chữa cúm bàn bây giờ hơi sớm quá chăng, xin sẽ được trình bày trong một bài khác, khi cúm bắt đầu đến viếng chúng ta vào tháng 12.

Nhưng ai cũng đồng ý, phương pháp trị cúm hữu hiệu nhất vẫn là chích ngừa cúm hàng năm.

Các siêu vi trùng cúm được cấy vào trứng, cho sinh sôi nảy nở, sau đó bị làm yếu đi để không thể gây bệnh, rồi chế thành thuốc chích. Thuốc ngừa cúm chế từ các siêu vi cúm A và B đã gây bệnh trong mùa cúm năm trước. Sau khi chích ngừa, dù sự bảo vệ không 100%, nhưng ít ra cũng từ 50 đến 80%. Có bị cúm, triệu chứng cũng nhẹ hơn. Điểm đáng lưu ý: thuốc chích ngừa cúm dùng trứng làm chất đệm, nên những người ăn trứng có phản ứng (egg allergy: nổi mẩn đỏ, lên cơn suyễn, chóng mạt, xỉu...), không nên chích ngừa. 

* Những ai cần chích ngừa cúm?

Tiểu Ban Cố Vấn về Chích Ngừa đề nghị chích ngừa cúm cho các trẻ em (từ 6 tháng trở lên) và những người lớn bị nguy hiểm nếu nhiễm cúm, do cao tuổi hoặc vì đang mang bệnh làm cơ thể yếu sẵn:

- Người lớn trên 64 tuổi, dù không có bệnh gì quan trọng.

- Trẻ em trong khoảng tuổi 6-23 tháng.

- Phụ nữ mang bầu, thai kỳ sẽ vào tháng thứ 4 trở đi khi vào mùa cúm.

- Trẻ em tuy ngoài khoảng tuổi 6-23 tháng và người lớn tuy dưới 65, tuy không mang thai, nhưng đang có các bệnh kinh niên như bệnh tim, bệnh phổi (kể cả bệnh suyễn), bệnh thận, bệnh thiếu máu nặng, bệnh AIDS..., hoặc người đang phải dùng những loại thuốc khiến sức kháng cự của cơ thể suy giảm, như thuốc Prednisone, thuốc chống ung thư.

- Người đang ở trong các viện chăm sóc đặc biệt (nursing homes).

- Người dưới 19 tuổi đang phải dùng Aspirin lâu dài (vì họ có thể bị hội chứng Reye nếu nhiễm cúm).

- Các bác sĩ, y tá và nhân viên y tế, có nhiệm vụ trực tiếp săn sóc những người thuộc các thành phần kể trên, cả người nhà (household contacts) nữa, cũng nên chích ngừa để tránh nhiễm cúm rồi lây lại cho người thuộc các thành phần cần được chích ngừa cúm kể trên. 

Ngoài ra, tuy không thuộc các thành phần trên, nhưng sợ cúm dữ, ai trong chúng ta cũng có thể chích ngừa (trừ người nào bị nhạy ứng với trứng).

Người lớn chích 1 mũi 0.5 ml; trẻ em trên 3 tuổi cũng vậy, 1 mũi 0.5 ml; trẻ 6-35 tháng, chích 0.25 ml. Trẻ em 6 tháng đến 8 tuổi, nếu mới chích ngừa lần đầu, cần 2 mũi chích cách nhau 4 tuần, mũi thứ nhì nếu được, nên trước tháng 12 (trước khi cúm đến).

* Chích ngừa cúm lúc nào tốt nhất?

Ở Mỹ, thường dịch cúm bắt đầu vào tháng 12. Cúm tấn công mạnh nhất vào khoảng tháng giêng (1) và tháng hai (2), sau đó có thể vẫn còn hoành hành cho đến tháng 4 khi vào Xuân.

Khoảng 2 tuần sau khi chích ngừa, cơ thể bắt đầu có kháng thể (antibody) chống cúm. Kháng thể tồn tại trong cơ thể 6 tháng hay hơn. Tuy nhiên, ở một số vị có tuổi, lượng kháng thể giảm dưới mức bảo vệ sau 4 tháng. Việc chích ngừa thường được thực hiện trong khoảng các tháng 10, 11 và 12. Thời điểm tốt nhất để chích ngừa cúm, là vào khoảng tháng 10 đến giữa tháng 11. Chích sớm vào tháng 9 tuy vẫn được, nhưng nếu chẳng may kháng thể trong người hết sớm, ta có thể vẫn bị bệnh vào cuối mùa cúm, khi mọi người đang reo hò mừng Xuân sang. Vô duyên lắm, khi phải nằm rên hừ hừ trong chăn, nhìn ra ngoài thấy nắng xuân rực rỡ, mọi người nhởn nhơ đi lại. Chích trễ trong mùa cúm, muốn chắc ăn, lại mất công dùng các thuốc Amantadine hay Rimantadine trong 2 tuần để ngừa cúm, trong lúc chờ cơ thể tạo đủ lượng kháng thể chống cúm.

Năm nay, thuốc cúm chắc không thiếu, nhưng trong tháng 10 này, có lẽ sẽ chưa về đủ để chích ngừa cho tất cả mọi người, ta nên dành ưu tiên, chích trước cho thành phần những người cần chích ngừa kể trên (các vị trên 64 tuổi, trẻ em trong khoảng tuổi 6-23 tháng, phụ nữ mang bầu, thai kỳ sẽ vào tháng thứ 4 trở đi khi vào mùa cúm...).

* Thuốc ngừa cúm có gây phản ứng gì quan trọng?

Với người ăn trứng không bị phản ứng, chích ngừa cúm ít khi gây phản ứng quan trọng, trừ hơi đau một chút thôi ở chỗ chích độ 1-2 ngày. Nếu có nóng sốt, uể oải, đau nhức các bắp thịt sau khi chích ngừa, các triệu chứng này cũng chỉ kéo dài 1-2 ngày.

Cho những vị chưa kịp chích ngừa mà cúm đã đến, hoặc vì nhạy ứng với trứng nên không thể chích ngừa, có thể dùng thuốc uống Amantadine hay Rimantadine để ngừa. Điều cần biết là khác với cách ngừa bằng thuốc chích (ngừa được cả cúm A lẫn B), thuốc Amantadine hay Rimantadine chỉ giúp ngừa cúm A thôi. Amantadine có thể gây khó ngủ, chóng mặt, người bứt rứt, khó tập trung tư tưởng, sảng, có ảo giác, kinh giật, còn Rimantadine ít gây phản ứng phụ hơn.

Hai thuốc mới, Tamiflu và Relenza, cũng giúp ngừa cúm (cả cúm A lẫn cúm B), song đắt hơn nhiều so với Amantadine, Rimantadine.

* Chích ngừa cúm có ngừa được cảm?

Cảm là cảm (cold), cúm là cúm (flu), chưa có thuốc "chích ngừa cảm cúm". Cảm xảy ra quanh năm, do những siêu vi trùng khác. Chích ngừa cúm không ngừa được cảm. Xin bạn đừng bắt đền bác sĩ nếu bạn vẫn bị cảm sau khi chích ngừa cúm.

Trận chiến chống cúm vào mùa Đông mỗi năm, đến nay, chưa có hòa ước. Hàng năm, 10.000-50.000 người ở Mỹ vẫn thiệt mạng vì cúm. Muốn thắng giặc cúm, lành nhiều dữ ít, ta đẩy mạnh tối đa việc chích ngừa. Năm nay, trẻ em trong khoảng tuổi 6-23 tháng được xem cũng hay bị biến chứng khi nhiễm cúm, cũng cần được ưu tiên chích ngừa. Các cháu bé dưới 9 tuổi, trong thành phần cần chích ngừa, chưa từng chích các năm trước, nên chích mũi đầu ngay trong tháng 10 này, để 4 tuần sau, chích mũi thứ 2 kịp trước khi cúm đến vào tháng 12.

trang nhà l trang sách l bản tin l thiền học l tiểu sử l trang thơ l hình ảnh lbài vở