trang nhà l trang sách l bản tin l thiền học l tiểu sử l trang thơ l hình ảnh l bài vở

MỆT! MỆT! MỆT

     Bác sĩ Nguyễn Văn Đức
   Tue, 10 Jun 2003 08:19:50 -0700
                          

Rất nhiều người than mệt, vì nhiều nguyên nhân khác nhau. Có người mệt, không do nguyên nhân rõ rệt nào cả, khiến bác sĩ... cũng mệt theo. Nhiều vị than mệt đến độ không còn đủ sức làm những công việc hàng ngày.

Bạn mệt mới vài ngày, không có thêm triệu chứng nào khác, ồ, chưa sao, chắc rồi đâu sẽ lại vào đó, ta cứ chờ thêm ít thời gian nữa xem sao. Mệt kéo dài (prolonged fatigue, từ 1 tháng trở nên), và mệt kinh niên (chronic fatigue, từ 6 tháng trở nên) mới là những cái mệt ta cần tìm hiểu nguyên nhân.

Những nguyên nhân gây mệt

Rất nhiều nguyên nhân có thể khiến ta mệt kéo dài hoặc mệt kinh niên:

- Bệnh thiếu máu: do thiếu chất sắt, chất folate, sinh tố B12, ...

- Bệnh nội tiết: như bệnh cường tuyến giáp trạng, suy tuyến giáp trạng, bệnh tiểu đường, tắt kinh, ...

- Bệnh nhiễm trùng: như bệnh lao, bệnh AIDS, ...

- Các bệnh ung thư. 

- Bệnh đau nhức toàn thân (fibromyalgia, gây đau nhức khắp người, khó ngủ, mệt mỏi).

- Các bệnh thần kinh bắp thịt (neuromuscular disorders).

- Các bệnh của mô liên kết (connective tissue diseases). 

- Bệnh tâm thần: như các bệnh căng thẳng tâm thần, bệnh sầu buồn, ...

- Các bệnh mất ngủ (sleep disorders).

- Hội chứng mệt mỏi kinh niên (chronic fatigue syndrome).

- Nghiện rượu hay các thuốc nha phiến.

- Các thuốc dùng: chẳng hạn như các thuốc chữa chảy mũi, nghẹt mũi, ...

Trong đa số những trường hợp mệt kéo dài và kinh niên, nguyên nhân gây mệt tìm thấy là một bệnh thể xác kinh niên, hoặc một bệnh tâm thần. Nhiều người mệt vì cả hai nguyên nhân thể xác lẫn tâm thần, thí dụ một người bị lao, lo nghĩ, buồn rầu đến mất ăn, mất ngủ. Cũng có người mệt hoài, chỉ vì... uống rượu, chích choác tối ngày, hoặc vô tình cứ dùng liên tục nhiều loại thuốc có thể gây mệt, chẳng hạn những thuốc chữa chảy mũi, nghẹt mũi, dị ứng như Dimetapp, Actifed, Benadryl, ...

Song đến một phần ba (1/3) những trường hợp mệt kéo dài và kinh niên không có nguyên nhân rõ rệt. Người mệt cứ than mệt, bác sĩ, sau bao những tìm hiểu, vẫn không biết rõ tại sao vị này cứ than mệt (idiopathic fatigue).

Truy tìm nguyên nhân gây mệt

    “Ôi cha, bác sĩ, hơn 1 tháng nay, tôi mệt ơi là mệt, chả thiết làm ăn gì. Bác sĩ thử máu tổng quát cho tôi, xem tôi có bệnh gì không?”

Rất tiếc, thưa bạn, không có thử máu nào có thể giúp ta khám phá tất cả các tật bệnh của cõi nhân gian này. Chẳng hạn, thử máu không thể cho biết ta có bị ung thư da, bướu óc, ung thư phổi, bao tử, ruột già và nhiều loại ung thư khác. Thử máu cũng không thể giúp ta tìm nhiều bệnh nhiễm trùng nguy hiểm, như bệnh lao. Rồi, bệnh đau nhức toàn thân (fibromyalgia, gây đau nhức đủ mọi chỗ trong người, mệt mỏi, khó ngủ), cũng như tất cả các bệnh tâm thần đều không thể định ra bằng thử máu. Rất nhiều bệnh không thể tìm thấy bằng thử máu.

Nên, bạn ơi, không có một thử máu nào có thể được gọi là “thử máu tổng quát” cả. Ta nên thử những gì, hoàn toàn tùy vào sự suy luận của bác sĩ, sau khi đã hỏi bệnh bạn tỉ mỉ, thăm khám bạn kỹ lưỡng. Bác sĩ nghĩ đến những bệnh gì có thể đang gây triệu chứng cho bạn, sẽ cho thử máu, thử nước tiểu, hoặc chụp phim để đi tìm những bệnh ấy.

Vậy, hỏi bệnh tỉ mỉ, thăm khám kỹ lưỡng bao giờ cũng quan trọng hơn thử máu. Có nhiều khi, sau khi hỏi bệnh và thăm khám, bác sĩ đã có thể đoán ngay bạn đang bị bệnh gì.

Nào, bây giờ trở lại với vấn đề mệt mỏi của bạn, ta khoan hãy bàn đến chuyện thử máu, bạn nhé. Xin bạn kể cho nghe đầu đuôi câu chuyện trước đã.

Bạn mệt đã hơn một tháng? Cái mệt của bạn xảy ra vào lúc nào trong ngày, trong trường hợp nào, nó ra sao, có làm giảm năng suất... lao động của bạn không? À, mà bạn làm việc bao nhiêu tiếng một ngày, tuần mấy ngày? (làm hai “jobs”, mười mấy tiếng mỗi ngày, 7 ngày một tuần, chưa kể lái xe đến sở 1 tiếng đi, 1 tiếng về?). Bạn ngủ đêm mấy tiếng, có ngon không? (hay làm ngày chưa đủ, làm thêm luôn đêm?) Bạn ăn uống thế nào? (sáng chút cà-phê, trưa lát bánh mỏng, tối qua loa chút cơm, còn toàn thuốc lá?)

Ngoài chuyện mệt mỏi, bạn có triệu chứng gì khác: lên hoặc xuống cân, ho hắng, tiêu tiểu bất thường, nhức đau các khớp, nổi mẩn trên da, v.v.?

Và, tinh thần bạn thế nào, có gì lo âu, buồn bực? Chuyện gia đình, chuyện trong sở, có ấm êm, xuôi chảy, hay xào xáo, lung tung? Từ trước, có bác sĩ nào từng bảo rằng bạn bị xáo trộn tâm thần (psychiatric disorders)? Bạn biết, ba bệnh tâm thần hay gây mệt nhất là sầu buồn (depression), căng thẳng tâm thần (anxiety), và bệnh chính là tâm thần song lại cảm thấy đau, mệt thể xác (somatoform disorder).

Nếu bạn là phụ nữ, kinh nguyệt bạn còn đều không, hay bạn sắp hoặc vừa mãn kinh, và đâm khó ngủ, buồn rầu, âu lo, mệt mỏi vì những xáo trộn gây do mãn kinh?

Sau cùng, bạn có đang dùng bất cứ loại thuốc nào không, kể cả các thuốc mua không cần toa bác sĩ? Bạn có uống rượu, và xin lỗi bạn, nếu không phải, xin bạn bỏ qua, bạn có... xài xì-ke ma túy?

Nắm vững tất cả những điều bạn vừa kể, bác sĩ bắt đầu thăm khám cho bạn. Việc thăm khám sẽ tỉ mỉ, từ đầu đến chân, chú trọng vào việc tìm dấu chứng của những bệnh có thể khiến bạn mệt mỏi.

Sau khi thăm khám tỉ mỉ như vậy, thường trong đầu, bác sĩ đã nghĩ đến một vài vấn đề có thể là nguyên nhân gây cái mệt của bạn. Bác sĩ sẽ thử máu, hoặc chụp phim tùy theo những định bệnh sơ khởi mới vẽ ra trong đầu. Chẳng hạn, bạn mệt mỏi hơn tháng nay, lại ho hắng, thỉnh thoảng khạc ra chút máu sau khi đi Việt Nam thăm cụ ông đang đau nặng vì lao, thì bước đầu trong việc tìm hiểu chứng mệt mỏi của bạn, bạn cũng hiểu, tất phải là một “phim ngực” (chest X-ray, ta hay quen miệng gọi nhầm “phim phổi”) xem bạn có lao phổi, do cụ ông lây cho bạn, hơn là những thử máu lăng nhăng, xa vời.

Trường hợp chứng mệt kéo dài (đã hơn 1 tháng) hoặc kinh niên (đã hơn 6 tháng) của bạn bí hiểm hơn thế, sau khi chăm chú nghe bạn kể bệnh, và thăm khám kỹ lưỡng cho bạn, bác sĩ vẫn gãi đầu gãi tai, chưa có ngay một định bệnh sơ khởi rõ rệt trong đầu, để tiếp tục tìm hiểu nguyên nhân gây chứng mệt mỏi của bạn, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Tật bệnh (Centers for Disease Control and Prevention) đề nghị ta làm những thử máu tối thiểu sau:

- Complete blood count with differential: đếm máu toàn diện, tìm xem bạn có thiếu máu, ung thư máu chăng.

- Glucose: thử đường máu, xem bạn có bị tiểu đường.

- Alanine aminotransferase, Alkaline phosphatase: xem bạn có bị bệnh gan (viêm gan, ung thư gan...).

- BUN, Creatinine, Electrolytes: xem bạn có thiếu nước trong cơ thể, bị suy thận, hoặc xáo trộn những chất điện giải.

- Erythrocyte sedimentation rate: do tốc độ lắng đọng của hồng cầu, tìm xem bạn có bị các bệnh nhiễm trùng, bệnh của mô liên kết (connective tissue diseases), ...

- Total protein, Albumin, Globulin: xem bạn có suy dinh dưỡng, ...

- Calcium, Phosphorus: xem hai chất Calcium, Phosphorus có cao hoặc thấp bất thường.

- Thyroid-stimulating hormone: xem tuyến giáp trạng bạn có bị cường (hyperthyroidism) hoặc suy (hypothyroidism).

- Urinalysis: phân tích nước tiểu, xem có máu, chất đạm (protein, albumin) trong nước tiểu, ...

Những thử máu lăng nhăng, xa vời khác thường không cần thiết (chỉ thêm tốn tiền, dù tiền của MediCal), trừ phi trong lúc thăm khám, bác sĩ tìm thấy những dấu chứng đặc biệt của một bệnh nào đó, nghĩ cần làm thêm thử nghiệm để xác định đúng là bệnh này (chẳng hạn, thấy người bạn nổi đầy hạch, bạn thú nhận mấy tháng trước có về Việt Nam thăm các “em gái”, chết chửa, không khéo bạn dính AIDS, bác sĩ sẽ làm thêm thử nghiệm tìm bệnh AIDS cho bạn), hoặc khi những thử nghiệm kể trên cho kết quả bất thường, bác sĩ nghĩ cần tiến hành làm thêm những thử nghiệm khác nữa để đi đến một định bệnh chính xác.

Chữa trị

    “Tôi mệt lắm, mệt lắm, cần phải vô nước biển gấp gấp, và bác sĩ nhớ bỏ thêm thuốc bổ vào nước biển nữa đấy, cái thứ thuốc vàng vàng họ vẫn cho vào chai nước biển lúc truyền cho tôi ngày tôi còn ở Việt Nam.”

Thưa bạn, chữa mệt không giản dị như vậy. Chữa mệt là cố tìm và chữa nguyên nhân gây ra chứng mệt của bạn. Thuốc bổ, không thể giúp bạn bớt mệt. À, còn chuyện truyền nước biển? Nếu thử máu cho thấy bạn không hề thiếu nước trong cơ thể, nước biển truyền vào, bạn lại tiểu ra, phỏng ích gì, tỉ như một cái bình đã đầy nước sẵn, nào có vơi, đổ thêm nước vào, nó tràn ra, đâu ích chi.
     Ta cố tìm và chữa nguyên nhân gây chứng mệt của bạn. Bạn làm việc nhiều quá chăng, hay bạn bớt đi chút, sức khỏe mới là vàng, tiền của là... bạc, vẫn sau sức khỏe. Bạn ăn uống thất thường quá, bữa ăn bữa không, thế thì nên tập thói quen ăn uống đúng giờ giấc, ngày đủ ba bữa. Nhớ vận động thường xuyên để ngủ cho ngon (vận động cũng cho ta cảm giác khỏe mạnh, yêu đời). Còn trên đường tìm hiểu những nguyên nhân gây mệt của bạn, không may ta tìm thấy những bệnh quan trọng, chắc chắn rồi, ta phải tận lực chữa trị những bệnh này. Hoặc bạn đang dùng một thuốc nghi có thể là thủ phạm gây mệt, ta thử bỏ nó đi, hay đổi qua một thuốc khác xem sao.

Cùng lúc với sự chữa trị những nguyên nhân gây mệt ta tìm thấy, nếu cần, ta dùng thêm một vài thứ thuốc để chữa những triệu chứng đang khiến bạn mất vui. Nếu bạn nhức đầu, đau các bắp thịt, ta có thể dùng các thuốc Aspirin, Tylenol, thuốc “chống viêm không có chất steroid” như Advil, Motrin, Aleve, v.v., giúp bạn dễ chịu. Bạn khó ngủ ư, ta dùng các thuốc thuộc nhóm chống sầu buồn (antidepressants), chẳng hạn như Elavil, Pamelor, Imipramine, v.v., với lượng thấp, để giúp giấc ngủ của bạn được đầy hơn.

Những trường hợp mệt không rõ nguyên nhân (idiopathic fatigue) khó chữa hơn, tuy ta vẫn có thể dùng các thuốc để chữa những triệu chứng khiến họ khó chịu nhất, như thuốc chống đau nhức, hoặc thuốc thuộc nhóm chống sầu buồn giúp họ dễ ngủ, nếu họ khó ngủ. Một điểm quan trọng trong việc chữa mệt là mối thâm tình giữa bác sĩ và bệnh nhân. Bác sĩ thông cảm triệu chứng của người bệnh, tìm cách nâng đỡ tinh thần họ, và ngược lại, người bệnh tin tưởng bác sĩ. Cũng may, rất nhiều trường hợp mệt không rõ nguyên nhân, một thời gian sau, sẽ bớt dần.

Như vậy, những thói quen xấu (ăn uống thất thường, thức khuya nên thiếu ngủ, rượu chè chích choác, v.v.) hoặc tật bệnh khiến ta mệt. Cũng có vị mệt cứ mệt, chẳng biết tại sao.

Chưa kể đến những chuyện ấy, riêng chuyện làm người ở cõi nhân gian này đã là cái mệt. Trách nhiệm nhỏ mệt ít, trách nhiệm lớn mệt nhiều. Như ông Bush nhà ta, ái chà, thiệt là mệt; cuộc chiến Iraq đã xong, nhưng còn biết bao việc nhiêu khê nhức óc!

 hết

 trang nhà l trang sách l bản tin l thiền học l tiểu sử l trang thơ l hình ảnh l bài vở

Tiền mất Tật mang

Bác sĩ Nguyễn Ý-ĐỨC

Sun, 1 Jun 2003 22:16:08 -0700

Kỳ này, mời quí độc giả đọc bài viết của BS. Nguyễn Ý-ĐỨC. Những bịp bợm trong Y khoa diễn ra hàng ngày, không cẩn thận, chúng ta rất dễ mắc lừa.

                                                                    BS. Nguyễn Văn Đức

Còn nhớ ngày trước, ngay sau khi công chúng Mỹ đang xôn xao lo ngại về sự xuất hiện của bệnh Than ở một vài nơi thì đã có một nhóm người lợi dụng cơ hội chào bán những thứ mà họ bảo đảm là có thể ngăn ngừa và chữa khỏi bệnh này. Những kỳ hoa, dị thảo, tiên dược hiếm có mà chỉ mươi ngày sau tai biến đã được Tiên biến hóa và kịp thời tung ra thị trường bán rồi.

Sự bịp bợm quá lộ liễu và vô lý đến nỗi chính quyền liên hệ phải can thiệp ngay. Ngày 7 tháng 11.2001, Cơ quan Food and Drug Administration cho hay là: “Cho tới bây giờ, không có một dẫn chứng khoa học đáng tin cậy nào cho là những thực phẩm phụ thêm (dietary supplement) trên thị trường có thể ngăn ngừa hay chữa khỏi bệnh Than, ngoại trừ mấy thuốc kháng sinh đã và đang được công nhận cho dùng”. Cơ quan Federal Trade Commission nhắc nhở dân chúng là đám gian lận con buôn thường theo dõi thời cuộc và khéo léo giăng bẫy tới sự lo âu sợ hãi của giới tiêu thụ. Ngay vị Giám đốc của National Center for Complimentary and Alternative Medecine, Bác Sĩ Stephen Straus, hôm 14 tháng 11, 2001 cũng phải lên tiếng lưu ý công chúng khỏi bị mắc bẫy bởi quảng cáo là có những phương thức khác để chống lại bệnh Than. Ông ta nói: “Không có một bằng chứng nào về sự hữu hiệu của “alternative medecine” trong việc trị một cách thỏa đáng bệnh Than và các tác nhân sinh học khác”. Complimentary và Alternatice Medecine được coi là những phương thức không chính thống nhằm làm giảm triệu chứng khó khăn của cơ thể.

Việc gian lận, mập mờ đánh lận con đen này thì thời gian nào cũng thấy xuất hiện, ngay từ thuở xa xưa. Có người đã nhận xét là cứ mỗi phút lại có một tên gian lận ra đời, và sẽ có hai người sẵn sàng tin theo, rơi vào cạm bẫy. Chúng lợi dụng sự lo âu, tuyệt vọng của người gặp nạn để làm tiền. Hàng năm, dân chúng tổn phí rất nhiều để mua những thứ mà đám “bán vịt trời giữa đồng” này tung ra.

Trong phạm vi sức khỏe, đã có những anh lang vườn, những chú bán thuốc dạo không có căn bản chữa bệnh, làm thuốc nhưng vẫn hành nghề, lường gạt dân chúng. Họ giới thiệu, bán những thứ mà họ quảng cáo là cải lão hoàn đồng, bách bệnh tiêu tán, vạn bệnh tiêu sầu, là thần dược, là có thể giúp mình “nhất dạ lục giao” hoặc “ra bẩy vào ba”... Họ nhắm vào những người có một số vấn đề thông thường như sau.

Viêm khớp

Viêm khớp là chứng rất thường thấy và có thể do cả trăm loại bệnh gây ra. Bất cứ bệnh nào có ảnh hưởng tới màng hoạt dịch (synovial membrane) hay gây thoái hóa sụn đều có thể làm khớp bị viêm. Vì thế điều trị khớp là tùy theo việc tìm ra và điều trị nguyên nhân chính gây viêm. Trong đa số các trường hợp, aspirin và các thuốc chống  đau nhức khác đều rất công hiệu làm giảm viêm, bớt sưng và đau. Không có dược phẩm hay phương thức trị liệu nào có thể trị dứt viêm khớp. Mà số người đau đớn vì chứng này rất đông. Họ tuyệt vọng, mong mỏi có thuốc chữa lành.

Thế là các vị lang băm bèn chụp lấy cơ hội, tung ra hàng loạt những phương thức, dụng cụ, quảng cáo rùm beng là “chữa khỏi đau nhức khớp, không hết trả lại tiền”, “hết đau nhức trong mười ngày”... Ngoài tiệm, ta thấy những vòng từ trường, vòng bằng đồng, bao tay hở ngón có chứa “uranium”, những dụng cụ điện tử bí mật để trị bá bệnh. Ta cũng thấy nhiều thuốc bôi, thuốc uống, thuốc chích, những món ăn đặc biệt với nhiều sinh tố để “trị dứt” viêm khớp. Theo các chuyên gia khoa học thì uranium vô ích đối với viêm khớp; vòng đồng chỉ làm dơ cổ tay; sinh tố thì thiếu gì trong thực phẩm, chẳng những không có công dụng gì để chữa phong thấp mà uống nhiều quá lại có hại. Nhiều người còn quảng bá dùng nọc độc rắn, tắm trong dầu hỏa kerosene, hoặc xịt khớp với WD-40.

Nhiều đồng hương về thăm quê đã mua những vòng từ trường, nệm từ trường, chăn từ trường do một quốc gia láng giềng Việt Nam sản xuất và mang sang Mỹ dùng. Có khi cả trăm bạc Mỹ một chiếc vòng đeo cổ tay, vài trăm đô xanh một chiếc chăn. Về dùng mãi mà đau vẫn hoàn đau. Rõ thật là dại: tiền mất, tật mang. Nhiều tên còn quảng cáo một cách có khoa học là đã chế ra một thứ aspirin đặc biệt để trị lành viêm khớp. Thưa quý vị, aspirin là aspirin, chẳng có gì “đặc biệt” cả mà nếu uống phân lượng cao quá thì lại có nhiều khó khăn, sự cố hiểm nghèo đấy.

Chống già

Già là một diễn biến bình thường của con người trong chu kỳ “sinh, lão, bệnh, tử”. Đã vào chu kỳ thì sớm muộn gì nó cũng đến. Mà cái lẽ “sớm, muộn” này nó tùy thuộc vào nhiều thứ. Gene di truyền ông bà cha mẹ có tốt không? Dinh dưỡng có đầy đủ? Nếp sống cá nhân có sa đọa, bê tha? Môi trường chung quanh có ô nhiễm? Có vận động cơ thể, có an vi hòa hợp, có thuận vợ thuận chồng?... Thuận lợi ở những điểm này thì chắc là sự già nó cũng chậm tới hơn. Vả lại, già đâu có phải là bất hạnh. Già mà “vui như Tết”, “khỏe như voi” thì già nó cũng có cái thú của già. “Càng già càng dẻo càng dai, càng gẫy chân chõng, càng sai chân giường”. Hoặc già mà còn chơi (được) trống bỏi thì với nhiều vị chẳng là một cái thú hay sao?!

Ấy vậy mà nhiều người vẫn sợ già. Họ đi tìm thuốc trường sinh, cải lão hoãn đồng. Thế là bọn lang băm chụp lấy cơ hội làm giầu. Họ tung ra những thứ gọi là có thể ngăn chặn hoặc lật ngược diễn tiến lão hóa. Nào là mật ong chúa, sừng non tê giác, vây cá mập, kích thích tố ngựa vằn, ngọc hành lợn rừng... Lại còn “tân trang da mặt không cần giải phẫu” với máy điện làm rung da, tăng vòng ngực với iso-tensor, bust-developpers, thuốc bôi làm biến nhăn da cổ, da mặt. Vết nhăn thẳng thấy biến mà chỉ thấy đồng tiền biến dần khỏi trương mục ngân hàng.

Ung thư

 Mặc dù đã có nhiều tiến bộ của y khoa học trong việc tìm hiểu căn nguyên, diễn tiến cũng như trị liệu, ung thư vẫn còn là một nan giải, không đáp số cho loài người. Nhiều nạn nhân ung thư sống trong đau đớn thể xác, tâm hồn với sự ưu tư chăm sóc của bà con, họ hàng.

Vì y khoa học chưa có giải đáp cho mọi vấn đề ung thư nên những tay chuyên bịp đã đưa ra đáp số. “Chúng tôi có thuốc chữa tuyệt ung thư ruột trong ba tháng, ung thư tử cung trong sáu tháng, ung thư gan trong một năm”. Những môn thuốc “gia truyền” được quảng cáo. Những lọ thuốc trình bày hấp dẫn được tung ra thị trường. Những phòng mạch kín đáo được truyền tai, giới thiệu, ca tụng. Lại còn món ăn đặc biệt ít chất đạm, dược phẩm đặc chế Laetrile, nước chiết lá đu đủ xanh, đu đủ đỏ. Phí tiền và thì giờ cho những món hàng này đã làm bệnh trầm trọng hơn vì tác dụng phụ của “thuốc” cũng như quá trễ để dùng các phương thức trị liệu được công nhận giá trị.

Mập phì

Mập phì có thể do di truyền, có thể là biến chứng một vài bệnh kinh niên. Nhưng trong đa số các trường hợp, mập phì là hậu quả của sự “thu nhập” năng lượng nhiều hơn sự xuất dùng.

Một người bình thường chỉ cần khoảng 2200 calories mỗi ngày để đủ sức làm mọi việc, mà nhét vào một lượng thực phẩm đủ loại có gấp đôi số năng lượng kể trên, thì năng lượng đó đi đâu? Nó sẽ được tích trữ trong cơ thể dưới dạng những tảng mỡ ở vòng mông, vòng bụng, bao quanh trái tim, xen lẫn trong tế bào gan, đóng bựa vào lòng mạch máu. Thế là béo mập, lên cân, bệnh tật.

Mà lên cân là nhiều người sợ hãi. Đâu còn đường cong tuyệt mỹ, đâu còn vẻ đẹp thanh tú. Phải đi mua mấy loại thuốc giảm cân. Phải dùng những thực phẩm đặc chế. Thuốc làm giảm ước muốn ăn uống. Thuốc làm mau no bụng. Thuốc làm tiêu mỡ béo. Dầu thoa nắn. Khăn bó cơ thể. Giảm mỡ dễ dàng, chẳng mất tý sức lực nào. Đánh trúng tâm lý người muốn có “co” thon đẹp, đám lang băm nâng cao giá sản phẩm, và người tiêu thụ vẫn phải ngửa cổ cho họ chém. Nhưng, chỉ tiền mất tật mang, nếu không áp dụng phương thức sẵn có, không mất tiền mua nhưng công hiệu là “ăn ba phần đói bẩy phần no”, và “con người cần vận động cơ thể” mà cổ nhân ta vẫn nhắc nhở. Khỏi phải thuốc uống, thuốc thoa, khăn bó bụng. Chẳng thấy đốt mỡ mà chỉ thấy cháy túi.

Mái tóc

Cái tóc là góc con người. Mái tóc thề ngang lưng tăng thêm vẻ ngây thơ cho cô gái mười bẩy. Lọn tóc đuôi gà thêm vẻ đoan chính cho cô gái quê. Công tử Hà Thành trai lơ mà có thêm mái tóc chải đuôi vịt bóng lộn bi ăng tin thì khối cô mê. Vậy mà một sớm một chiều nó rụng đi từng đám thì “chết tôi rồi, các cụ ơi”. Một lão bà trên bẩy mươi tuổi kêu hỏi thăm, mỗi ngày tôi rụng mất mấy chục sợi tóc, làm sao bây giờ hở bác sĩ?!

Rụng tóc là hiện tượng tự nhiên, cũng như tre già, măng mọc. Mỗi ngày trung bình tóc rụng khoảng trên dưới một trăm sợi, đồng thời lại một số sợi khác mọc ra. Mỗi sợi tóc có tuổi thọ trung bình là một vài tháng. Đến kỳ thì nó rụng, nhường chỗ cho bầy trẻ khác ngoi lên chứ. Nó cũng rụng khi ta đau ốm hoặc do ảnh hưởng vài hóa chất, dược phẩm.

Hiện nay, mới có một loại âu dược được chấp nhận cho dùng để giúp mọc tóc. Tìm ra thuốc này cũng chỉ là một tình cờ: Minoxidil, một thuốc chữa cao huyết áp. Một số người khi uống thấy mọc lông mọc tóc tùm lum, ngay cả những nơi không muốn. Thế là nhà bào chế bèn chế biến thành thuốc mọc tóc. Cũng được đi, nhưng cũng tốn tiền và phải dùng lâu. Ngoài ra, phương pháp cấy tóc cũng tốt nhưng cần được thực hiện bởi các phẫu thuật gia khéo tay, kinh nghiệm.

Các vị lang băm thêm một môi trường mầu mỡ để làm tiền. So sánh các quảng cáo về các loại “làm đẹp” cho con người thì thuốc mọc tóc mọc lông đứng hàng thứ nhì, chỉ thua món hàng làm tiêu mỡ. Các thần dược làm tóc mọc trong vòng 48 giờ đồng hồ được bán với giá mà mới nghe đã làm tóc người yếu bóng vía dựng đứng lên, nếu họ có tóc. Các nhà chuyên môn cho hay các phương thức đó chưa được chứng minh là an toàn, công hiệu để ngăn rụng tóc cũng như làm tóc mọc lại.

Rồi lại tới cái lo loại bỏ bớt lông tóc mọc ở chỗ không muốn. Lại tốn tiền cho thuốc bôi rụng lông, máy điện nhổ lông, vừa đau vừa hư da mà lông vẫn mọc lại. Theo các nhà thẩm mỹ chân chính thì phương pháp đốt điện (electrolysis), thực hiện bởi người có kinh nghiệm, là đáng tin cậy hơn cả.

Cũng ở phạm vi cái tóc, có người còn quảng cáo là: “Xin cứ gửi cho chúng tôi vài sợi tóc, kèm theo vài ông Hoa Thịnh Đốn cho phí tổn. Chúng tôi sẽ phân chất và cho biết quý vị thiếu những sinh tố gì, dinh dưỡng nào. Nếu cần mua những chất thiếu chúng tôi sẽ chỉ chỗ cho mà chỗ mua. Rẻ òm à, chỉ có 199 mỹ-kim 99 cents là đủ dùng cho cả tháng 31 ngày”.

Các khoa học gia cho hay, phân chất tóc có thể cho biết người đó có tiếp cận với một hóa chất nào không, như arsenic, chì, thủy ngân chứ chẳng thể nói cho ta biết cơ thể cần gì, thiếu gì. Lại một chuyện bịp có vóc dáng khoa học.

Các vị Thầy Cúng

Trong bất cứ xã hội nào, niềm tin con người trước quyền uy của Đấng Tối Cao vẫn là một hướng dẫn, một chỗ tựa cho cuộc sống. Nhưng đã có nhiều kẻ khai thác lòng tin này của người khác, nhất là khi họ ở trong tình trạng tuyệt vọng, bệnh hoạn. Đó là những ông thầy, bà cốt chuyên nghề cúng vái, chữa bệnh bằng tàn nhang, nước thải, những tay phù thủy bắt quyết trừ tà. Thời buổi văn minh, tin học thì có những người lợi dụng truyền thông để nhận của cho của dân chúng rồi hứa hẹn cầu nguyện thần linh giải trừ bệnh hoạn.

Kết quả một điều tra của nhóm học giả khoa học, triết lý và tôn giáo tại Nữu Ước đã đưa ra kết luận: “Một số khá đông quần chúng đã bị lợi dụng bởi những nhà trị bệnh trên màn ảnh truyền hình; họ đã xâm nhập nhiều gia đình, giới thiệu những phương thức không có căn bản khoa học. Họ nhận được nhiều tiền ủng hộ của dân chúng mà không đền đáp một phương thức trị liệu giá trị nào cho những người kinh niên bệnh hoạn.”

Tôn giáo đã bị thương mại hóa, mà một số người vẫn tin theo.

Các mánh lới thuyết phục

Những ma giáo nhân có cả trăm phương ngàn kế để thuyết phục giới tiêu thụ đang trong tuyệt vọng, cần có một cái phao để bám.

Tâm trạng của con bệnh trầm kha là “có bệnh thì vái tứ phương”. Họ tìm tới bất cứ phương tiện nào hứa hẹn có thể giảm thiểu nỗi bất hạnh của họ. Lang băm sẵn sàng đáp ứng. Với người đau đớn, có hứa hẹn giảm đau. Với bệnh bất khả trị thì cho hy vọng hão huyền. Người bệnh mà đi mua cái hy vọng không đâu, chẳng những phí tiền mà còn phí thời gian quá ngắn ngủi còn lại. Với người lo sợ ô nhiễm thực phẩm, họ nói chúng tôi có sẵn món ăn hoàn toàn thiên nhiên và gán cho thực phẩm thường bán là chất độc. Họ quên rằng, với kỹ nghệ thực phẩm tiến bộ hiện nay, các chất độc hại đều bị loại bỏ trước khi món ăn được tung ra thị trường. Với vài bệnh nan y, đang là mối lo chung của nhân loại, như bệnh Liệt kháng HIV-AIDS, họ cũng khoe khoang là có tiên dược trị dứt.

Họ dùng những từ ngữ  hoặc câu nói rất khoa học để giới thiệu món hàng cũng như gợi tính tò mò, thuyết phục dùng thử không mất tiền trong một thời gian. Họ dùng những nhân chứng khoe đã dùng sản phẩm và thấy công hiệu. Đôi khi họ biếu lợi tức để người tiêu thụ trở thành người bán hàng cho họ. Họ giới thiệu thuốc có thể tẩy độc đường tiêu hóa, lọc máu, mang cơ thể trở lại tình trạng sinh hóa cân bằng, hòa hợp với thiên nhiên. Con người ai chả có lúc đau chỗ này, khó chịu chỗ kia. Thế là họ bịa ra một bệnh rồi giới thiệu món thần dược mà họ mới phát minh.

Hoàn lại tiền nếu không công hiệu là thủ đoạn mà các lang băm thường dùng nhất. Vì họ biết rằng đa số không gửi trả lại món hàng tào lao mà kẻ bán cũng chẳng bao giờ bồi hoàn tiền. Có thì giờ thì xin cứ thuê trạng sư mà kiện củ khoai.

Yếu điểm của nạn nhân

Nạn nhân của lang băm thường có vài yếu điểm như quá ngây thơ, dễ tin.

Nhiều người cứ tin rằng, món hàng đó đã được công bố trên giấy trắng, mực đen, trên đài, trên sóng thì phải là đúng. Nếu không đúng thì ai cho phép quảng bá. Họ đâu có để ý là không ai mất công, mất thì giờ kiểm chứng lời quảng cáo. Nhiều khi lại chỉ nghe bạn bè lối xóm khoe là tôi dùng thứ này hết đau nhức ngay, thứ kia hết hẳn ung thư. Thế là dùng theo để hy vọng hết bệnh. Có người tin ở những ma thuật, những kỳ diệu của món hàng, dễ dàng chấp nhận một giải pháp có sẵn cho bất hạnh của mình. Đa số thì quá thất vọng vì tình trạng của mình mà đành tìm tới bất cứ cái gì cho một tia hy vọng, dù mong manh. Có còn hơn không. Một số không nhỏ lại hay đa nghi, dị ứng với những tiến bộ khoa học, nên tìm tới các phương thức được khoe là tự nhiên.

Tránh tiền mất tật mang

Đồng ý là có bệnh thì vái tứ phương, nhưng cũng cần cảnh giác với ông thần bịp bợm quanh quẩn đâu đó.

 Cần tìm hiểu rõ ràng những lời quảng cáo, những giới thiệu của mọi người. Tìm hiểu về món hàng mình sắp bỏ tiền ra mua, coi có giá trị hay không. Hãy đề phòng những tiểu xảo như thuốc tôi chữa lành bệnh tức thì, dễ dàng; thuốc tôi là thuốc gia truyền, là đặc chế, chỉ bán qua bưu điện. Cảnh giác với những thuốc trị bá bệnh hoặc thần dược. Cảnh giác với  những nhân chứng cò mồi được chia hoa hồng lợi nhuận.  

Kết luận

Vấn đề gian bịp trong lãnh vực sức khỏe con người là chuyện xưa như trái đất mà mọi chính quyền đều để tâm ngăn chặn. Nhưng dân bịp họ cũng có nhiều mánh lới để qua mặt luật lệ quốc gia. Phương thức bảo vệ hữu hiệu nhất cho người tiêu thụ là sự thông minh, sáng suốt của chính mình. Đặt nghi vấn trước một khoác lác quá đáng. Tham khảo các cơ quan được tín nhiệm trước khi mở hầu bao.

Để khỏi vướng vào cảnh “Tiền mất mà Tật vẫn mang trên người”.

Bác sĩ Nguyễn Ý-ĐỨC

 trang nhà l trang sách l bản tin l thiền học l tiểu sử l trang thơ l hình ảnh l bài vở